Miljarden bomen planten is geen oplossing voor klimaatverandering

Als je op de hoogte wil blijven van onze beste stukken zonder je suf te scrollen, schrijf je dan in voor onze wekelijkse nieuwsbrief.

Miljarden bomen planten is de meest effectieve manier om klimaatverandering tegen te gaan. Tenminste, dat wordt beweerd in een recent onderzoek in het wetenschappelijk tijdschrift Science. De bevindingen van het onderzoek werden in eerste instantie juichend ontvangen, maar nu is er toch een stortvloed aan kritiek van beleidsdeskundigen, activisten voor inheemse mensen en klimaatwetenschappers.

In het onderzoek wordt geschat dat er op dit moment 0,9 miljard hectare land beschikbaar is voor de herbebossing. Dat is genoeg ruimte voor miljarden nieuwe bomen, die volgens de onderzoekers bij elkaar 205 gigaton koolstof zouden kunnen opnemen, oftewel twee derde van wat volgens een schatting van het Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC) tot nu toe de menselijke koolstofuitstoot is geweest.

Maar alleen herbebossing is geen oplossing om de koolstofuitstoot radicaal te verminderen, zegt hoofdonderzoeker Jean-Francois Bastin. Alleen omdat er ruimte is voor de bomen, betekent dat nog niet dat het zo makkelijk is om ze ook te planten. Het planten van miljarden bomen is een monumentale onderneming met enorme politieke, ecologische en logistische complicaties.

In het onderzoek wordt enkel wiskundig gekeken naar het planten van de bomen en wordt er geen rekening gehouden met al deze complicaties. Daarom spraken wij met wetenschappers en activisten om erachter te komen hoe we zo’n enorm project in vredesnaam zouden moeten aanpakken.

Is het eigenlijk mogelijk om miljarden bomen te planten?

Bastin wilde graag laten zien dat de aarde zich theoretisch gezien kan herbebossen. Hij benadrukt dat je zijn onderzoek niet direct kan uitvoeren, maar dat mensen het als gids kunnen gebruiken als zij een plek willen herbebossen.

“Tot nu toe wisten we niet wat de planeet fysiek gezien kon hebben,” zegt Bastin. “We probeerden een beeld te krijgen van wat zou kunnen worden bereikt.”

Het onderzoek was dus niet bedoeld was om een oplossing te geven voor het klimaatprobleem. Maar toch beweerden veel media dat massale herbebossing klimaatverandering tegen zouden gaan. Sommige klimaatwetenschappers en beleidsdeskundigen vinden dit een grove vereenvoudiging van een immens gecompliceerd mondiaal probleem. Zij denken dat het optimisme over het planten van bomen snel verdwijnt als mensen doorkrijgen dat het in de praktijk niet zo makkelijk werkt.

Om te beginnen is het niet zo eenvoudig als alle bomen terugzetten waar we ze hebben gevonden. Ontbossing gebeurt al tientallen jaren op grote schaal over de hele wereld, en Bastin zegt dat we rekening moeten houden met hoe ecosystemen in de loop der tijd veranderen. Zijn team maakte daarom een interactieve kaart, waarmee je kunt zien welke bomen waar moeten worden geplant, zodat de nieuwe bossen het veranderende klimaat kunnen overleven.

Hoewel er op sommige plekken, waaronder in Europa, bossen weer terug beginnen te komen, worden er nog steeds op een grote schaal bomen gekapt in een groot deel van de wereld. De restauratie-inspanningen zijn in principe “allemaal voor niets,” zegt Bastin, als we niet ophouden bomen te kappen in landen als Brazilië, waar de ontbossing van het Amazoneregenwoud in een alarmerend tempo toeneemt.

Daarnaast is veel land, dat volgens de onderzoekers geschikt is om bomen op te planten, particulier eigendom – en mensen overhalen om bomen in hun achtertuin te planten is niet altijd makkelijk. Sommige overheden betalen grondbezitters als ze zich inzetten voor herbebossing, maar dan zijn er weer andere problemen, zoals hoe je ervoor moet zorgen dat je bos duurzaam groeit.

Ook kost het natuurlijk veel minder tijd om een boom te kappen dan er eentje te laten groeien. Zodra een boom wordt gekapt, belandt alle opgeslagen koolstof van die boom weer in de atmosfeer. Zelfs als we bossen aanplanten, plukken we daar pas de volledige vruchten van als de bomen volwassen zijn, wat tientallen jaren kan duren.

“Het enige dat er in het onderzoek wordt geschat is de totale hoeveelheid koolstof die door herbebossing uit de atmosfeer kan worden gehaald. Er staat niet in hoelang dat zal duren, hoeveel het kost en hoe je het moet opzetten,” zegt Jesse Reynolds, een hoogleraar milieurecht aan UCLA. “Als we die dingen mogen negeren, zijn er ineens allerlei effectieve klimaatoplossingen.”

Andere wetenschappers vrezen dat het onderzoek te optimistisch is. Wetenschappers Mark Maslin en Simon Lewis betwijfelen bijvoorbeeld in een blog of een massale herbebossing wel echt meer dan 200 gigaton koolstof zou kunnen opnemen. Ze zeggen dat het misschien wel honderden jaren zou kunnen duren om zelfs maar enigszins in de buurt te komen.

Zeke Hausfather, een klimaatwetenschapper aan Berkeley, zegt dat deze schattingen “technische mogelijk” zijn, en niet “economisch mogelijk.” Hij maakt gebruik van een eerder onderzoek, waarin geschat wordt dat slechts dertig procent van het land dat theoretisch gezien bomen zou kunnen ondersteunen daadwerkelijk herbebost zou kunnen worden. Dat komt mede door economische krachten. En om de zaken nog meer te compliceren zegt hij ook dat koolstof uit de atmosfeer halen niet zo makkelijk is als het lijkt.

“Als je een ton koolstof uitstoot, blijft ongeveer de helft achter in de atmosfeer. Diezelfde wiskunde is van toepassing als je een ton koolstof uit de atmosfeer wil halen: je zal slechts ongeveer de helft permanent weghalen, omdat veranderingen in het land en de oceaan voor de andere helft verantwoordelijk zijn,” zegt Hausfather.

Inheemse mensen moeten worden gehoord bij de plannen voor herbebossingen

De onderzoekers zeggen dat ze zijn begonnen om hun werk af te stemmen op de behoeften van lokale bevolkingen. Ze werken samen met de Verenigde Naties om regeringen en organisaties te vinden die kunnen helpen om hun projecties te verfijnen. Omdat er zoveel bomen zijn gekapt op het land van inheemse bevolkingen, zou de herbebossing daar ook moeten plaatsvinden. Met behulp van deze kaart kunnen mensen lokale organisaties ondersteunen, die eraan werken om andere perspectieven in alle overwegingen mee te nemen, zoals de landrechten van inheemse bevolkingen en behoeften van de gemeenschap, zegt Bastin.

In het onderzoek wordt niet gesproken over de inheemse gemeenschappen, die vaak worden uitgebuit door milieukolonialisme en worden uitgesloten van mainstream inspanningen om de natuur te behouden. De onderzoekers proberen er nu gelukkig alsnog rekening mee te houden. Maar anderen maken zich zorgen dat dit onderzoek zo overweldigend positief in de media is besproken als dé oplossing voor de klimaatverandering, dat het zal leiden tot een plan waarin geen rekening wordt gehouden met de inheemse bevolkingen.

“Om zo’n soort herbebossing rechtvaardig te maken, zou het door de inheemse gemeenschappen in deze gebieden moeten worden georganiseerd,” zegt BJ McManama, een organisator van het Indigenous Environmental Network, een bondgenootschap van inheemse milieu-rechtvaardigheidsactivisten.

Gestolen land en hulpbronnen teruggeven is volgens wetenschappelijk onderzoek een succesvolle manier om het milieu te beheren. Uit een onderzoek van 2017 bleek dat het herstellen van landrechten voor inheemse gemeenschappen in de Peruaanse Amazone “op zijn minst op de korte termijn kan bijdragen tot de bescherming van bossen.”

Gestolen land teruggeven is natuurlijk ook niet alleen goed voor het bos, maar ook voor de inheemse bevolking. Tegenwoordig probeert een kleine milieubeweging, grotendeels geleid door inheemse volkeren, onrecht uit het verleden recht te zetten. En hoewel activisten zich zorgen maken over de gevolgen van het onderzoek in Science, heeft het ook geleid tot een belangrijke discussie, zegt McManama.

“Het model richt zich op de hoeveelheid land die je met bomen kunt herstellen, maar houdt geen rekening met de mensen die dat moeten regelen,” zegt Alaka Wali, curator bij het Field Museum en oprichter van het Center for Cultural Understanding and Change. “Zullen de inheemse volkeren verdreven worden?”

Sommige vooroordelen zitten zo in het milieubewustzijn ingebakken dat het bijna onmogelijk is om ze uit de discussies over beleid te halen. De Voedsel- en Landbouworganisatie (FAO) van de Verenigde Naties definieert ‘bos’ op zo’n manier dat inheemse soorten bij uitheemse op een hoop worden gegooid. Daardoor hebben monocultuurplantages zich in Afrika en Zuid-Amerika kunnen verspreiden. In die werelddelen staan nu hectares aan eucalyptus- en pijnboombossen, waardoor de inheemse volkeren gedwongen moesten verhuizen.

Deze cyclus van ongelijkheid blijft doorgaan, omdat geïndustrialiseerde landen in dergelijke boomplantprojecten investeren om hun ecologische voetafdruk te compenseren, maar tegelijkertijd op fossiele brandstoffen blijven vertrouwen.

Ondertussen blijven inheemse gemeenschappen, zoals de Menominee in de Amerikaanse staat Wisconsin, bossen herstellen en beheren. Dat doen ze misschien op een kleinere schaal, maar wel op zo’n manier dat er nadruk wordt gelegd op biodiversiteit en duurzaamheid. De Menominee halen al 150 jaar lang hout uit een gebied van 890 vierkante kilometer, maar ze houden het bos levend door meerdere boomsoorten te planten en alleen selectief te kappen. “Ze doen geweldig werk, waar andere gemeenschappen veel van kunnen leren,” zegt McManama.

*

Het klinkt allemaal misschien somber, maar dat is het niet. Bijna iedereen is het erover eens dat herbebossing ongelooflijk goed werkt om de klimaatverandering tegen te gaan. Een bos biedt – naast het opslaan van koolstof – ook een natuurlijke leefomgeving voor veel dieren en planten, waarmee de huidige massa-extinctie die door de mens wordt veroorzaakt in ieder geval wordt vertraagd. Omdat er al zoveel koolstof is uitgestoten, zijn veel mensen – waaronder Bastin – het erover eens dat wel zowel onze koolstofuitstoot moeten terugdringen als de koolstof zo goed mogelijk moeten opslaan. Alleen zo kunnen we de klimaatverandering effectief tegengaan.

Het doel van dit onderzoek was niet een eenzijdige focus op herbebossing, maar velen hebben het op dit manier begrepen. Reynolds vergelijkt het tegengaan van klimaatverandering graag met investeren: we moeten volgens hem onze oplossingen zoveel mogelijk spreiden om het risico te beperken. Als we alleen op herbebossing gaan vertrouwen, negeren we de dreiging van de toenemende koolstofuitstoot. En negeren we ook de mogelijkheden van andere oplossingen, zoals geo-engineering.

“Als klimaatverandering gaat om risico’s beheren, dan is het niet goed om de voordelen van een oplossing te overdrijven of te verkondigen dat iets ‘de beste oplossing voor de klimaatverandering’ is,” zegt Reynolds. “Daarmee creëer je het reële risico dat je onze beperkte aandacht en middelen afleidt van andere mogelijke oplossingen.”