Sociale media voeden onze ego’s, en dat maakt ons veel te comfortabel

Naarmate het leven vordert, omring ik me intuïtief met mensen die er ongeveer dezelfde ideeën en waarden op na houden als ikzelf. Het zijn de personen met wie ik tot laat op de avond, constructief kan discussiëren over de hedendaagse wereldproblematiek. We lijken met onze kennis allemaal dezelfde kant op te kijken, totdat je datzelfde gesprek probeert te voeren met je tante op het familiefeest, of een vriend van een vriend.

Plots zit er iemand tegenover je die uitspraken doet als “Ja maar het zijn altijd die buitenlanders”, “Ja maar feministen overdrijven, ik ben voor gelijkheid”, of de populaire: “Ja maar we mogen ook helemaal niets meer zeggen”.

Op sociale media zien we hetzelfde gebeuren. Mijn feed kleurt groen van de berichten over het klimaat, staat vol met vrouwelijk okselhaar, en stroomt over van boekentips waarmee je op actieve wijze anti-racistisch kan worden. Toch duikt daar opnieuw, heel soms, die vreemde stem op, een soort alien die niet past binnen mijn feed. Tien jaar nadat internetactivist Eli Pariser het voor het eerst had over “de filterbubbel”, lijken zijn waarschuwingen waarheid geworden.

We leven met z’n allen opgesloten in individuele echo chambers, digitale utopias waarbinnen iedereen dezelfde mening deelt en waar alleen de informatie wordt bevestigd waar je al in geloofde. Het is het resultaat van een onzichtbaar proces van algoritmisch filteren van de informatie gebaseerd op het parallelle profiel dat websites, sociale media en zoekmachines van jou hebben geconstrueerd.

De filterbubbel zorgt ervoor dat we niet langer meer in aanraking komen met meningen van mensen uit andere bubbels. Met als gevolg dat we in een nog sterker gepolariseerde en extremistische samenleving terecht zijn gekomen.

Filterbubbels en sociale media zouden direct verantwoordelijk zijn voor the big mess waar we ons vandaag in bevinden (denk aan de steeds verder groeiende Trumpiaanse denkwijze en de klimaatontkenners). Zeker nu algoritmen en artificial intelligence steeds meer terrein winnen binnen onze sociale, technologische en economische systemen.

Maar is dit laatste eigenlijk wel terecht? Is polarisering en radicalisering inderdaad te wijten aan nieuwe communicatietechnologieën?

Recent onderzoek toont aan dat het effect van de filterbubbel behoorlijk overroepen is. Zo wijst een paper van Levi Boxell, Matthew Gentzkow, en Jesse Shapiro uit dat in landen waar het internetgebruik hoog is, polarisering juist afneemt. Toenemende polarisering in een land als de VS dateert bovendien van voor de intrede van digitale media, en vond vooral plaats onder ouderen; een leeftijdsgroep die veel minder gebruik maakt van digitale middelen.

Waarom  zijn we dan keer op keer verbaasd wanneer Vlaams Belang de meeste stemmen binnenhaalt? Was binnen onze bubbel dan toch niet iedereen links gezind, feministisch en anti-racistisch?

Judith Möller, communicatiewetenschapper aan de Universiteit van Amsterdam, legt uit dat we via sociale media van een Spiral of Silence naar een Silence of Noise zijn gegaan.

Dit betekent dat mensen vóór de opmars van het internet, hun impopulaire en ongewenste meningen voor zich hielden, maar dat dat met de komst van sociale media veranderde. Plots ontstonden er platformen waar alles en iedereen zijn mening kon geven. Hierdoor gingen alle “niche-meningen” zich sneller mengen in de mainstream media en werden ze onderdeel van het publieke debat, of het nou over de absurde complottheorieën over Covid-19 gaat of over de hoognodige aandacht voor de Black Lives Matter beweging

De filterbubbel is dus niet zozeer de oorzaak, maar een symptoom van een maatschappij die het al langer niet eens is met het mainstream gedachtengoed.

Maak een Twitteraccount aan en je bent meteen up-to-date met de meest absurde uitingen van Elon Musk of paus Franciscus. Duik een beetje dieper, en je vindt een bijna poëtische bloemlezing aan commentaren uit de krochten van de samenleving. Breng een bezoekje aan forum 4chan, alternatief platform Are.na of nieuwsmedia New Models en je krijgt plots opinies en ideeën voorgeschoteld die niet behoren tot het mainstream gedachtengoed.

Wat deze platformen met elkaar gemeen hebben, is hun gebrek aan angst om buiten de filterbubbel te treden. Zoals New Models founder Lil Internet zegt in de New Models podcast, is niets in deze wereld immers statisch, noch simpel. “Zoek de waarheid op een actieve en eerlijke manier, en je belandt uiteindelijk in the mess. The mess is vaak mooi en tragisch, maar vooral onmogelijk te ontcijferen”.

Wanneer we het internet in haar meest pure vorm gebruiken, voorbij de grenzen van het algoritme, geven Google en sociale media ons toegang tot een zee van opinies. De initiële en chaotische schoonheid van het internet is best beangstigend aangezien niemand de controle in handen heeft, en we dus zelf een mening moeten vormen over wat we lezen en bekijken. We zullen wellicht vaak boos worden, lachen om zijn absurditeit, of net iets lezen waar we zelf nooit achter waren gekomen. Is dat nu niet precies waar de filterbubbel ons al die tijd voor beschermde?

Er werden veel artikelen geschreven over manieren om uit de digitale filterbubbel te breken, maar daarmee breken we niet de bubbels die we binnen in ons dragen.

Filterbubbels spelen immers in op een van onze diepste zwaktes: de nood om gelijk te hebben. Van kinds af aan wordt ons aangeleerd dat er op onze vragen een “juist” of een “fout” antwoord bestaat en op school worden we getraind om de meest perfecte antwoorden te creëren om zodoende de beste punten te kunnen halen, die ons zullen helpen om een succesvol leven op te bouwen. Ons gelijk halen bevestigt onze zelfwaarde en we voelen ons beledigd wanneer de ander het niet met ons eens lijkt te zijn.

We vinden de filterbubbel stiekem heerlijk. Het is een fantastisch en comfortabel bestaan, zij het niet dat we stilaan in een maatschappij veranderen waarin we liever vasthouden aan onze eigen ideeën - en daarmee soms maar al te graag ons hoofd in het zand steken -  dan dat we de complexe realiteit onder ogen moeten komen.

Volg VICE België op Instagram.