Je gebruikt kokosolie voor veel te veel dingen

Mensen zijn soms lastige wezens. We willen dat ons eten lekker is, maar ook dat we er energie van krijgen, het gezond is en het ons helpt om er jeugdig uit te zien. De afgelopen jaren hebben een hoop foodbloggers en natuurwinkels geprobeerd ons wijs te maken dat dit alles samenkomt in één wondermiddel: kokosolie. Het zou helpen om af te vallen, goed zijn voor je immuunsysteem en werken tegen kanker, Alzheimer, hiv en acne. Ook zou het uitstekend werken als glijmiddel.

In augustus 2018 werden echter miljoenen zelfvoldane wellness-influencers het zwijgen opgelegd. Karin Michels, een hoogleraar epidemiologie aan Harvard, gaf in Duitsland een lezing met de naam ‘Kokosolie en andere voedingsfouten’. In de lezing noemde Michels kokosolie “een van de slechtste dingen die je kunt eten” en “puur vergif”. De video van haar lezing, die inmiddels van YouTube is verwijderd, leidde tot een wereldwijd debat en een mail van de Indiase tuinbouwcommissaris naar de decaan van de T.H. Chan School of Public Health van Harvard. Daarin werd geëist dat Michels’ uitspraken zouden worden ingetrokken – wat uiteindelijk nooit is gebeurd.

Goed, je gaat niet dood van kokosolie, maar het is ook zeker geen wondermiddel. Zoals alle oliën bestaat kokosolie voor 100 procent uit vet, maar anders dan bij de rest, gaat het bij kokosolie wel bijna alleen om verzadigd vet – daarom heeft het ook een gestolde vorm bij kamertemperatuur. Kokosolie bevat daarnaast een subtype van verzadigde vetten, de zogenaamde middellangeketen-vetzuren (MKV).

Een van deze MKV’s is laurinezuur, zegt Rabia De Latour, gastro-enteroloog en docent geneeskunde aan NYU Langone Health. Dit vetzuur wordt vaak aangehaald door mensen die beweren dat kokosolie antibacterieel, antiviraal en antischimmel is, of kankerbestrijdende eigenschappen bezit. Hoewel zelfs Dr. Oz en Angelina Jolie bij laurinezuur zweren, wijzen artsen er geregeld op dat er helemaal niet genoeg onderzoek naar de helende effecten is gedaan.

Is kokosolie een wonderwiddel, gif of – net zoals ongeveer alles – gewoon prima, zolang je het met mate gebruikt? Dit is wat de wetenschap daarover te zeggen heeft.

Als je kokosolie gebruikt in plaats van andere vetten, val je waarschijnlijk niet af.

Wel is het zo dat MKV’s anders in het lichaam worden afgebroken dan andere vetzuren. Ze worden sneller opgenomen dan langeketen-vetzuren (LKV), omdat ze rechtstreeks uit het spijsverteringskanaal naar de lever kunnen komen, en daar worden omgezet in energie. Daarnaast worden ze minder vaak opgeslagen als vetweefsel. Sommige onderzoeken wijzen erop dat het gebruik van MKV’s tot meer gewichtsverlies leidt dan LKV’s, waar het overgrote deel van olijfolie uit bestaat.

De mensen die aan deze onderzoeken deelnamen, consumeerden echter oliën die volledig bestonden uit MKV’s, en slechts ongeveer de helft van de MKV’s in kokosolie bestaat uit laurinezuur. Bovendien zit laurinezuur precies op de grens tussen middellange- en langeketen-vetzuren: het heeft twaalf koolstofatomen, en MKV’s variëren van zes tot twaalf koolstofatomen. Slechts een kleine hoeveelheid kokosolie bestaat uit andere, duidelijkere MKV’s.

Het is daarom nogal een stap om de resultaten van deze onderzoeken te koppelen aan het gebruik van kokosolie. “Het is absoluut beter om middellangeketen-vetzuren binnen te krijgen dan langeketen-vetzuren, als je kijkt naar de manier waarop je metabolisme ze afbreekt,” zegt De Latour. “Maar het is erg moeilijk om andere voordelen te meten.”

Waarschijnlijk niet.

Kokosolie bevat veel verzadigde vetten: er zit per eetlepel meer dan 11 gram verzadigd vet in, terwijl olijfolie minder dan 2 gram bevat. En verzadigde vetten kunnen je LDL-cholesterol verhogen, wat niet goed is voor je bloedvaten, en het risico op hartaandoeningen en hartaanvallen vergroot. Kokosolie zit zo vol met verzadigd vet dat De Latour zelfs echte boter aanbeveelt als gezonder alternatief – daar zit minder verzadigd vet in, namelijk iets meer dan 7 gram.

“Ik wil niet zeggen dat je verzadigd vet uit je leven moet verbannen, maar gebruik het wel met mate,” zegt De Latour.

Nee, een eetlepel kokosolie nemen of ermee koken is ook geen goede preventieve maatregel voor het griepseizoen. “Je hoort geregeld dat je met kokosolie virussen en schimmels kunt behandelen, maar er is onvoldoende bewijs om die beweringen te ondersteunen,” zegt De Latour. “Ik raad dus niet aan om het als medicijn te gebruiken.”

De misvatting dat kokosolie ziektes en virussen kan bestrijden, lijkt afkomstig te zijn van voorstanders van alternatieve geneeskunde. Zij baseren hun uitspraken op wetenschappelijke onderzoeken die niet precies zeggen wat ze op het eerste gezicht lijken te zeggen. Van laurinezuur en monolaurine is bijvoorbeeld aangetoond dat ze in een laboratorium bacteriën doden, maar er is geen bewijs dat ze een echte ziekte helpen genezen als je er een lepel van opeet.

Misschien, maar dat weten we nog niet zeker.

Mensen met de ziekte van Alzheimer hebben moeite om glucose te verwerken, de belangrijkste energiebron voor het lichaam. Sommige wetenschappers zeggen dat ketolichamen, die van afgebroken vetzuren komen, een alternatieve energiebron kunnen zijn om de hersenen van brandstof te voorzien.

Uit een onderzoek van 2004 bleek dat doses MKV’s de cognitieve prestaties van twintig patiënten met Alzheimer of cognitieve stoornissen inderdaad verbeterden. En ook uit een proefonderzoek van 2018 bleek dat een dieet van ketolichamen bij Alzheimerpatiënten een positief effect had op de cognitieve functies. Maar bij die onderzoeken werd gebruikgemaakt van pure MKV’s, en werd kokosolie niet specifiek onderzocht.

Laurinezuur kan wel ketogenese veroorzaken, maar het is niet bewezen dat het mensen met ernstige cognitieve stoornissen kan helpen. Het onderzoek naar het ketogeen dieet en de ziekte van Alzheimer bevindt zich nog in een vroeg stadium, en ook volgens Alzheimer Nederland is er nog geen wetenschappelijk bewijs dat kokosolie een effectieve behandeling voor de ziekte is.

Ook daar hebben we nog geen substantieel bewijs voor. Wel is het zo dat kankercellen van glucose houden, en het ketogeen dieet, waar kokosolie deel van uit kan maken, probeert het lichaam van glucose te onthouden. Er zijn medische professionals die deze theorie serieus nemen.

Sommige onderzoeken tonen aan dat laurinezuur op cellulair niveau kanker kan bestrijden. Uit een onderzoek van 2013 bleek dat laurinezuur effectief darmkankercellen doodde, en een onderzoek van 2017 had vergelijkbare resultaten: de groei van borst- en baarmoederkankercellen werd door laurinezuur geremd. Maar dat was dus, nogmaals, op cellulair niveau. En een onderzoek op cellen in een laboratorium is toch echt wat anders dan een onderzoek op echte mensen.

“Er is misschien op microscopisch niveau een voordeel,” zegt De Latour. Maar grote hoeveelheden kokosolie nemen heeft een veel grotere kans om je cholesterol gevaarlijk te verhogen dan om enig effect op kankercellen te hebben. “De voordelen kun je misschien niet eens bewijzen, de nadelen sowieso wel.”

Sorry, nee. Dan kun je beter je medicijnkastje openen, in plaats van de voorraadkast.

“Kokosolie moet niet worden gezien als vervanger voor conventionele antimicrobiële middelen, zoals mupirocine of bacitracine,” zegt Natalie Yin, universitair hoofddocent dermatologie aan het Columbia University Medical Center. “Er is op dit moment geen overtuigend bewijs dat het werkt bij huidproblemen. Sommige wetenschappelijke artikelen suggereren dat bepaalde vetzuurderivaten van kokosolie antimicrobiële eigenschappen hebben, maar er is geen bewijs dat het gebruik van de olie zelf ook antimicrobieel werkt.”

Kokosolie op je gezicht smeren helpt niet tegen je puisten. De bewering dat laurinezuur antimicrobiële eigenschappen heeft, heeft ertoe geleid dat sommigen het als behandeling voor acne zijn gaan gebruiken. Anderen zeggen dat het virussen en schimmels kan bestrijden die van huid tot huid worden doorgegeven.

“Er is aangetoond dat bepaalde vetzuurcomponenten van kokosolie bacteriën doden die in verband worden gebracht met acne, maar de olie zelf moet je juist vermijden als je gevoelig bent voor acne,” zegt Yin. “Kokosolie verstopt ook de poriën, waardoor de acne kan verergeren, of zelfs veroorzaakt kan worden. Daarom moeten hydraterende crèmes, shampoos en conditioners met kokosolie voorzichtig worden gebruikt of vermeden worden op of in de buurt van het gezicht.”

Dat is prima. Yin zegt dat het de huidhydratatie voor mensen met een droge huid kan verbeteren, als je niet vatbaar bent voor acne.

Ja – voor sommige mensen tenminste. “Het is aangetoond dat vierge kokosolie als verzachtend middel veilig is, en goed gebruikt kan worden door patiënten met eczeem,” zegt Yin. Onderzoeken hebben laten zien dat kokosolie, op de huid aangebracht, een betere behandeling voor eczeem is dan minerale olie of olijfolie. Wetenschappers weten echter niet precies waarom kokosolie helpt, en de National Eczema Association benadrukt dat het misschien ook niet voor iedereen werkt.

Olietrekken is een eeuwenoude Ayurvedische handeling, waarbij je vijf tot twintig minuten kokosolie (of een vergelijkbare olie) door je mond spoelt. Voorstanders zeggen dat het een goede manier is om ontstoken tandvlees te behandelen, tandbederf te voorkomen, slechte adem tegen te gaan en tanden witter te maken.

Het slaat alleen nergens op. “Sommige onderzoeken en artikelen hebben aangetoond dat het aantal bacteriën en de slechte adem minimaal is afgenomen, maar dat is niet hetzelfde als preventie,” zegt Lewis Chan, universitair hoofddocent tandheelkunde aan Columbia University College. “Er is geen betrouwbaar wetenschappelijk bewijs dat het echt werkt. Je zou olietrekken best kunnen gebruiken als aanvulling op tandenpoetsen, maar niet als vervanging.”

Nee. Kokosolie helpt niet tegen schimmelinfecties.

Doordat laurinezuur mogelijk antibacteriële en schimmelwerende eigenschappen heeft, zien sommige mensen het als alternatief medicijn voor schimmelinfecties, maar ook dat is vooralsnog gebakken lucht. “Voor zover ik weet zijn er geen gegevens over de antibacteriële of antischimmel-eigenschappen van kokosolie,” zegt Mary Jane Minkin, een gynaecoloog en universitair hoofddocent aan Yale Medical School.

Dat kan, maar het is geen goed idee als je tegelijkertijd een condoom gebruikt. Kokos en andere oliën maken het latex namelijk poreus, waardoor het condoom kan scheuren.

“Er bestaan mensen die kokosolie handig vinden als glijmiddel,” zegt Minkin. “En als ze het nuttig vinden en het geen negatieve bijwerkingen oplevert, is dat prima.” Een van de mogelijke bijwerkingen is wel een schimmelinfectie. Kokosolie kan de pH-balans van je vagina veranderen, waardoor je een infectie kunt oplopen. En zoals je nu als het goed is weet, kun je dat probleem niet oplossen met kokosolie.

Ja, maar besef wel dat je ook schimmelinfecties kunt oplopen aan je penis of anus. Doe verder je ding.