Waarom slaan mensen toiletpapier in tijdens noodsituaties?

Ongeveer een maand geleden werden de supermarkten in Hongkong en Singapore leeggekocht door paniekerige mensen. Onlangs werden winkels in Japan, de Verenigde Staten en Australië ook het slachtoffer van preppers. En nu beginnen sommige schappen in Nederland ook leeg te raken. Over de hele wereld zien we dat mensen zich vooral op één product richten: toiletpapier. Er is in sommige regio’s nu een echt tekort ontstaan, wat in Hongkong tot gewapende overvallen heeft geleid en er in Japan voor heeft gezorgd dat mensen de rollen uit openbare toiletten meenemen. In Australië is er zelfs een café dat nu toiletpapier als betaling accepteert.

Maar waarom is wc-papier – van alle dingen ter wereld – het waardevolste product tijdens een pandemie?

“Als mensen met een onzekere toekomst worden geconfronteerd, gaan ze bij anderen op zoek naar informatie,” zegt dr. Tan Ern Ser, universitair hoofddocent aan de Nationale Universiteit van Singapore.

Dat betekent dat wanneer sommige mensen paniekaankopen beginnen te doen, anderen de neiging krijgen om hetzelfde te doen. En als mensen dus wc-papier beginnen in te slaan, zullen paniekerige mensen ook een voorraad rollen aanleggen.

De hele heisa over toiletpapier is ergens wel logisch. Jezelf goed schoonhouden staat namelijk hoog op het prioriteitenlijstje van mensen.

“Mensen hebben in hun dagelijks leven bepaalde normen en gewoontes,” zegt Tan. “Ze weten hoeveel ze van iets nodig hebben om hun levensstijl in stand te kunnen houden. En elk mens heeft in zijn dagelijks leven sowieso producten nodig die in twee basiscategorieën vallen, namelijk consumptie (eten) en persoonlijke hygiëne (toiletpapier).”

Er is ook een psychologische verklaring: als mensen hun voorraadkast vullen, krijgen ze het gevoel dat ze de situatie onder controle hebben – ook al zijn ze voor het grootste deel hulpeloos. Hoe groter het product, het meer mensen het idee hebben dat ze controle over de situatie hebben. De enorme omvang van pakken toiletpapier is dus een van de redenen dat het een van de populairste producten is om te hamsteren. Letterlijk grote dingen kopen in tijden van crisis is ons copingmechanisme om met iets om te gaan waar we heel weinig controle over hebben.

We zien nu ook dat mensen hoarden in Nederland, sinds minister-president Rutte afgelopen donderdagmiddag in een persconferentie aanvullende maatregelen aankondigde tegen de verspreiding van het coronavirus. Veel Nederlanders besloten extra inkopen te doen, waardoor er ‘s avonds in diverse supermarkten hooguit nog een enkel pakje obscure tortellini te vinden was in het pastaschap.

Ruim een maand eerder gebeurde iets soortgelijks in Singapore: op 7 februari verhoogde de regering in Singapore hun ziekteuitbraakresponsstatus naar code oranje. Volgens het Singaporese ministerie van Volksgezondheid betekende dat het coronavirus “matige tot grote gevolgen op de volksgezondheid” zou hebben. Dat hebben ze geweten: Singaporezen raakten in paniek en gingen dat weekend massaal naar de winkels om te hamsteren.

Foto door Chua Hui Ling.

We weten nu dat niet alle winkels in Singapore de dupe waren van het irrationele hamsteren. Maar voor de supermarkten die er wel mee te maken hadden, was het complete chaos. “Ik zag mensen tien of zelfs twintig pakken toiletpapier kopen,” zegt een supermarktmedewerker. In elk pak zitten doorgaans ongeveer tien rollen.

“Hamsteren komt voor uit een combinatie van angst en onzekerheid”, zegt dr. Paul van Lange, hoogleraar psychologie aan de Vrije Universiteit. “Als je bang bent dat er een tekort komt aan iets waar je gewend aan bent én je kunt dat product goed kunt bewaren, dan kun je de neiging krijgen daar extra van te kopen. In mijn lokale supermarkt waren de crackers bijvoorbeeld helemaal weggehamstert, want door dat te doen verminderen mensen hun gevoelen van angst en onzekerheid. ‘Dan heb ik in ieder geval dat nog’, denken ze dan.”

Het hoarden zou in Nederland nog wel erger kunnen worden, denkt Van Lange. “Het is een moeilijk te hanteren sociaal dilemma. Hoe meer gehamsterd wordt, hoe sterker je de neiging krijgt om het zelf ook te doen. Bovendien zijn er niet eens zoveel hamsterende mensen nodig om een winkelvoorraad snel op te maken. Als een aantal mensen, zeg tien procent van de klanten, een beetje zitten te hoarden, dan kunnen de schappen al aardig leeg raken. En dat werkt vervolgens door op de meerderheid, de overige negentig procent.”

Alle verklaringen voor hoarden komen uiteindelijk neer op kuddegedrag, wat in de kern hopeloos menselijk is. Maar dat betekent niet dat we ook allemaal moeten toegeven aan onze zelfzuchtige instincten. Empathie en vrijgevigheid zijn tenslotte ook kenmerkende menselijke eigenschappen.

Irrationeel hamsteren kan tekorten verergeren, omdat mensen producten kopen die ze niet nodig hebben en daardoor anderen – die diezelfde producten wél nodig hebben – ervan beroven. Ook kunnen de prijzen van zulke artikelen omhoog schieten als gevolg van die plotselinge tekorten.

Mocht het nou allemaal écht uit de hand lopen, dan zijn er volgens Van Lange altijd nog maatregelen die ingezet kunnen worden. “Het klinkt misschien hard, maar dan zullen we uiteindelijk toe moeten naar een bepaalde vorm van een sanctiesysteem, iets waardoor mensen eerder en sterker schaamte gaan ervaren als ze te veel meenemen. Stel dat het heel erg wordt, en er tekorten ontstaan aan producten die fundamenteel zijn voor mensen, dan is het handig om te denken aan een systeem om de distributie zo goed mogelijk te laten verlopen."

In andere landen overwegen ze al alternatieven voor wc-papier. Toen de Australische overheid bijvoorbeeld eind februari aankondigde dat de coronaviruspandemie eraan zat te komen, kregen Australische bidetbedrijven ineens veel meer telefoontjes dan normaal. En vanaf eind februari tot en met begin maart werd er in Australië ook 350 procent meer gegoogeld naar ‘bidet’.

Dit artikel verscheen oorspronkelijk op VICE Azië