Ontgiften is totale onzin

Januari is bij uitstek de tijd voor ontgiftingskuren en misplaatste hoop. Als geregistreerde diëtist en voedingsdeskundige voor mijn vrienden en familie, krijg ik constant vragen over ontgiften en sapkuren, vooral na de feestdagen, wanneer mensen zich druk beginnen te maken over de lichamelijke gevolgen van hun gulzigheid rond kerst, en nu wat herstelmaatregelen overwegen.

Maar ook als je je in de feestmaand flink te buiten bent gegaan, is er geen bewijs dat het drinken van ontgiftingsthee, sapkuren of andere zogenaamde "detoxproducten" ook maar iets oplevert, behalve winst voor de bedrijven die ze verkopen. Elke keer als ik iemand enthousiast hoor praten over ontgiften, rol ik even met mijn ogen. Er bestaan geen tovermiddeltjes om plotsklaps gezond te worden, maar toch zijn er genoeg superfoodgoeroes en cleaneatingmeisjes die beweren dat boerenkoolsap met geactiveerde koolstof "al het gif uit je lijf spoelt!" Dat is gewoon niet waar. Maar ik heb ook goed nieuws!

Ontgiften is een proces waar je lichaam van nature al hartstikke goed in is, en er zijn zeker dingen die je kunt doen om dat vermogen te versterken – geen wondermiddeltjes, maar bewuste keuzes die je een gezonde basis geven. Ik weet ook wel dat het niet bepaald spannend klinkt om mensen te adviseren meer groente te eten, maar het wel het enige dat écht werkt. Met als bijkomend voordeel dat je geen vijftien euro hoeft neer te tellen voor een flesje sap met cayennepeper.

Er wordt de laatste tijd kwistig met woorden als "gifstoffen" en "toxine" gestrooid, en ik heb het vermoeden dat nog niet de helft van de mensen die het woord gebruikt, weet wat ze er nou echt mee bedoelen. Een toxine is iets wat slecht voor je kán zijn, maar daarmee is alles ook wel gezegd. Het is een spectrum: de giftigheid van een stof ligt eraan wat voor stof het is, en hoeveel je ervan binnenkrijgt. Zelfs water kan giftig zijn als je er te veel van drinkt.

Aan de ene kant van het spectrum heb je heel giftige stoffen zoals lood en gootsteenontstopper, waarbij je meteen stappen moet ondernemen wanneer je de stof binnenkrijgt om te voorkomen dat het je lichaam beschadigt. Aan de andere kant heb je kleine dosissen gif in de dingen die we eten, en zelfs in de lucht die we inademen. Zelf produceren we ook toxische stoffen, door normale lichamelijke processen zoals sporten (dat produceert melkzuur) en de spijsvertering (die een hele reeks aan afvalstoffen produceert, wat terecht komt in je uitwerpselen). Alcohol zit ergens in het midden – het is giftig, waardoor je je dronken voelt, maar kan ook zonder probleem afgevoerd worden door je lichaam.

De behoefte om je lichaam te ontgiften in januari heeft niks te maken met een opbouw van gifstoffen. Als je je opgeblazen en moe voelt, komt dat niet door de toxines van die hele kerststol of die magnumfles champagne die nog steeds door je lichaam razen. Als je je na de feestdagen ruk voelt, komt dat doordat je bent aangekomen en je eet- en slaapritme verstoord zijn – niet door achtergebleven gif.

Toch zijn er dingen die je kan doen om je beter te voelen als je bijvoorbeeld te veel gedronken hebt. Je lichaam heeft een aanzienlijk aantal systemen die puur gericht zijn op ontgiften, en dat doen ze behoorlijk goed. Wanneer er een Bacardi-Cola je maagdarmstelsel in plonst, is de eerste verdedigingslinie je ingewanden zelf, daarbij geholpen door je maag- en darmflora. Die beslissen wat er wordt opgenomen in je bloedbaan, en ze zijn best kieskeurig (ze kunnen bijvoorbeeld virussen en bacteriën neutraliseren die schadelijk voor je zijn als ze worden opgenomen). Als je darmen iets niet absorberen, komt het er aan de andere kant weer uit.

Zo ongeveer elke stof die je wel opneemt, gaat linea recta naar je lever, waar met een gecompliceerd scheikundig proces wordt bepaald wat er met de stoffen gebeurt. Als iets bruikbaar blijkt te zijn (zoals de suiker in je cola), stuurt je lever het je bloedbaan in, maar als het niet meteen bruikbaar is of zelfs schadelijk zou kunnen zijn, gebruikt je lever enzymen om het toxische goedje te neutraliseren, en het daarna als afvalstoffen naar het afvoerputje van je lichaam te sturen. Kortom, je plast het weer uit.

Je lever filtert meer dan een liter bloed per minuut, wat betekent dat al het bloed in je lichaam ongeveer elke vijf minuten erdoorheen gaat. Dit is een enorm karwei, en gebeurt zonder dat je er erg in hebt. Toch zijn er enkele dingen die je kunt doen om dit filteringssysteem een zetje in de rug te geven. (Geen van die dingen is een driedaagse kuur van ahornsiroop, citroensap en cayennepeper.)

Dus je bent wakker geworden met barstende koppijn doordat je gister het ludieke idee kreeg om naast je gebruikelijke bierrivier vijf shotjes Sambuca te nemen. Het eerste dat je zou moeten doen is hydrateren. Drink genoeg water om je lichaam van een verdorde Sahara te veranderen in een tropische oase. Water zorgt ervoor dat afvalstoffen uit je lichaam kunnen worden afgevoerd via je urine, zweet en uitwerpselen. Een goede manier om te weten of je voldoende gehydrateerd bent - je gaat immers voor een oase, niet voor een drassig moeras – is door naar je urine te kijken. Als je niet elke paar uur plast, of als je plas niet doorzichtig is of lichtgeel, moet je meer water drinken. Sap telt niet mee, daar zit meestal veel suiker in, en dat zorgt ervoor dat je lever juist harder moet werken.

Het is ook geen slecht idee om een beetje beweging te krijgen als je eenmaal voldoende vocht binnen hebt; dat zal ervoor zorgen dat de vloeistof zich sneller door je lichaam verspreidt, en zet je spijsvertering een tandje hoger, wat allebei kan helpen bij een opgeblazen gevoel. Je hoeft niet gelijk een marathon te lopen (liever niet, zelfs) maar maak een ommetje, en dan niet alleen om een ham-kaascroissant te halen.

Als je je een beetje beter begint te voelen, is het misschien een goed moment om na te denken over dingen die je regelmatig kan doen om ervoor te zorgen dat je je in de toekomst niet meer zo belabberd voelt.

Al die tijd en geld die je anders aan ontgiftingskuren had besteed, kun je nu mooi gebruiken om gezonder te leven en ervoor te zorgen dat de natuurlijke ontgiftingssystemen van je lichaam soepeltjes blijven draaien. Weet je nog al die enzymen die je lever gebruikt om ongewenste stoffen af te breken? Die worden gemaakt van stoffen in bepaalde dingen die je eet – vooral fruit, groenten en eiwitten.

Daar moet je dus genoeg van binnenkrijgen. En 'genoeg' is waarschijnlijk meer dan je denkt. Je moet elke dag meer dan 250 gram groenten en twee porties fruit, heel fruit (DUS GEEN SAP) binnenkrijgen. Daar zitten niet alleen al die mineralen en vitamines in waar je weleens van hebt gehoord – vitamine C, ijzer, etcetera – maar ook fytonutriënten die de leverfunctie ondersteunen. Deze nutriënten zijn vooral te vinden in kruisbloemige groenten (broccoli, spruitjes, etc) en knoflook, uien, en sommige kruiden. Een ander groot pluspunt van al die groenten zijn de vezels die erin zitten.

Ik kan het belang van vezels niet genoeg benadrukken. Vezels plus water betekent een gezonde spijsvertering en darmflora – wat de afvalstoffenverwerking in je lever en darmen ondersteunt. Je hebt ook vezels nodig als een soort inwendige scrubborstel om over je maagcellen te schuren, wat ze gezond houdt en ervoor zorgt dat ze voedingsstoffen goed kunnen opnemen.

Zorg dat je je vezels krijgt uit groenten, volkoren granen, en noten en zaden. Rond de 25 gram vezels per dag is ideaal, maar als je merkt dat je buikpijn krijgt of enorme winden gaat laten, zorg dan dat je je vezelinname een beetje verspreidt over de hele dag. Je kan rond de 2 gram vezels uit een sneetje volkorenbrood halen; 5 gram uit een halve portie bonen, en 3 gram uit een portie broccoli.

Daarnaast heb je eiwit nodig om je lever gezond te houden, maar als je vlees eet krijg je daar waarschijnlijk al genoeg van binnen. Ga voor rond de 0,8 gram per kilo lichaamsgewicht. In een klein stukje kipfilet zit ongeveer 35 gram eiwit, en in een portie (bijvoorbeeld bruine) bonen zit al snel 12 gram, dus dit is ook als je vegetariër of veganist bent prima te doen.

En tot slot: als je sporadische vreetbuien (of zuipbuien) om wat voor reden dan ook minder sporadisch en meer regelmatig worden, is er geen hoeveelheid fruit die op kan boksen tegen de permanente schade die je aanricht aan je organen. Je kan niet eindeloos in je gezicht geslagen worden en nog steeds al je tanden houden. Maar dat wist je natuurlijk al.