Deze sociale robots hebben net zoveel persoonlijkheid als Wall-E of R2-D2

Hoe emotioneel is je relatie met je WiFi-receiver? Het is kut als hij niet werkt, maar verder verwaarloos je hem eigenlijk. Hij ziet er ook niet al te indrukwekkend uit.

De meeste servicerobots zien er tegenwoordig ook niet heel anders uit dan een WiFi-receiver: wit en van plastic. Het overgrote deel daarvan is ook nog eens best klein: lager dan één meter twintig. Speciaal zo ontworpen, zodat jij er niet bang voor bent.

De typische servicerobots in WiFi-receiver-stijl

Jan de Coster van Slightly Overdone Robots uit Mechelen vindt dat absurd. Sinds een jaar of vijf ontwerpt hij onafhankelijk sociale robots. Een onderzoek uit 2006 wijst uit dat de meeste mensen zich ongemakkelijk voelden wanneer een grote PeopleBot dichter dan drie meter bij hen in de buurt kwam, terwijl ze een taak aan het uitvoeren waren. De Coster ziet dat anders: "Angst voor een robot heeft niets te maken met zijn lengte. Het is meestal het gevolg van slecht 'character design'. Een van de robots die ik heb ontworpen, Steve, is twee meter groot, en toch zijn mensen niet bang voor hem." Het gaat er dus meer om hoe een robot eruit ziet, hoe hij communiceert, en welke boodschap hij brengt.

De meeste servicerobots zien er niet alleen saai uit, ze hebben ook gewoon geen persoonlijkheid. De Coster focust zich op het sociale aspect van robots, en hoe ze je doen voelen wanneer je met hen in contact komt. Daarom ontwikkelt hij voor elk van zijn robots een uitgebreid karakter. "Zoals bij de meeste character designers het geval is, begint dat als iets simpels. Maar als dat verhaal in je hoofd begint te draaien, begint ook dat karakter zichzelf verder te ontwikkelen."

Industriële robot Walt, 'baby Geert' voor ingewijden - video: Jan de Coster / Slightly Overdone

Als een robot een persoonlijkheid heeft gekregen, zullen mensen vanzelf interacties met hem aangaan. Maar hoe geef je een robot een persoonlijkheid?

Walt, de meest geavanceerde robot van De Coster, werkt autonoom in de Brusselse fabriek van Audi. De Coster gaf Walt een vriendelijk gezicht, om hem zo gemakkelijker de overstap te laten maken van machine naar collega. De werknemers hadden hem de eerste ochtend al meteen een hoofddeksel opgezet en hem de koosnaam 'baby Geert' gegeven, als verwijzing naar Geert, de man die hem bedient.

Rachel, een verlegen, geel robotje, is het beste voorbeeld van een robot waarmee spontane interactie ontstond. "Ze ging eerst voor drie maanden naar de PictoPlasma-conferentie in Berlijn, en daarna zes maanden naar Mexico. De mensen die daar voor haar moesten zorgen, namen haar in hun leven op met de gedachte: dit is de persóón Rachel. Ook de bezoekers deden dat. Ze begonnen foto's, tweets en instagramposts naar mij te sturen om me te laten weten dat Rachel oké was, en dat ze het daar naar haar goesting had."

De bezoekers deden dat spontaan, zonder instructies. "Het is niet zo dat ik naast de robot een boodschap hang om de interactie uit te lokken," legt De Coster uit.

Volgens hem maakt die interactie Rachel menselijker. "Een personage leeft in een verhaal, in een boek bijvoorbeeld. Als je dat boek sluit, zit dat personage erin. Rachel heeft in zekere zin al een levensloop zoals wij doorgemaakt: ze krijgt defecten, wordt hersteld, en in tien jaar tijd zal je ook kunnen zien dat ze er ouder uitziet. Ondertussen beschrijven wij onze omgeving door op sociale media te posten, of door in contact te komen met andere mensen. En dat is niet anders bij Rachel. Mensen posten foto's van haar en praten over haar. Wat is dan nog het verschil met elke andere persoon die je hier op straat tegenkomt, die af en toe eens iets op Facebook post?"

Character design wordt nu vooral gebruikt in de illustratie, animatie en beeldhouwkunst. Robotontwerpers maken er veel minder gebruik van. Nao, een van de bekendste sociale robots van vandaag, ziet er op het eerste gezicht vrij schattig uit. Toch is er iets mis: zijn gedrag is op een vreemde manier afstandelijk en onnatuurlijk. Dat merk je ook in de angstige reactie van deze Nederlandse peuters wanneer hun juf hen aan Nao voorstelt. In het experiment dat daarop volgt moeten ze niet alleen hun angst leren overwinnen, maar ook Engelse woordjes leren van die vreemde robot.

Die verontruste blikken! - video: Tilburg University

"Ik heb het geluk dat ik een tijd terug enkele voormalige ingenieurs van Aldebaran [de makers van Nao, nu onderdeel van SoftBank Robotics] heb leren kennen, die nog meegeholpen hebben met het ontwikkelen van Nao en Pepper," vertelt De Coster. "Het character design is iets wat ze achteraf hopen op te lossen, door andere bedrijven de apps te laten ontwikkelen voor hun robots. Naar mijn mening reduceert dat hun creatie tot een rijdende iPad. Er is geen ziel te bespeuren in die robots."

Ook wetenschappers vragen meer aandacht voor character design in robotica. In een paper uit 2014 schrijft Eduardo Benítez Sandoval, toenmalig promovendus in Mens-Robot Interactie aan de Nieuw-Zeelandse Universiteit van Canterbury: "We hebben ontdekt dat er een conflict bestaat tussen de verwachtingen van gebruikers [die voornamelijk afkomstig zijn van films en fictie, red.], hun behoeftes en de doelstellingen van onderzoek naar mens-robotinteracties. Daarom stellen we voor dat robots bepaalde karaktertrekken moeten hebben om sociaal aanvaard te worden." In andere woorden: mensen zijn een zekere menselijkheid van robots gewend uit films en fictie, dus is het zinvol dat echte robots ook een karakter hebben.

Hoe maak je een robot boeiend voor mensen die allemaal hun eigen voorkeuren hebben? Da's niet zo simpel. Een robot die een persoonlijkheid heeft, spreekt tenslotte niet iedereen even sterk aan. Logisch eigenlijk, als je bedenkt dat je zeker ook heel wat mensen kent die wel een persoonlijkheid hebben, maar jou helemaal niet zo bevallen. In het geval van robots kan dat te maken hebben met een verschil tussen culturen. De Coster: "Rachel is daarna ook zeven maanden naar Moskou geweest, en daar was het effect op de mensen nog groter dan hier in West-Europa. Er is blijkbaar iets aan haar design dat mensen in Rusland heel erg appreciëren. Rachel stond op alle affiches in de stad, en was echt het uithangbord van die tentoonstelling."

Persoonlijke voorkeuren spelen ook een rol. "Als je al m'n robots naast elkaar ziet, merk je dat er een lijn in zit. Ze hebben allemaal de typische bolle, witte oogjes en zwarte pupillen," zegt de Coster. "Ik merk dat dit het goed doet bij een bepaald publiek, maar tegelijkertijd zijn er ook mensen die zeggen: 'Dat is te kinderachtig voor mij. Te Muppet- of Simpsons-achtig.'"

Daarom werkt De Coster ondertussen ook aan robots in een andere, meer futuristische stijl. Norbert, hieronder te zien, was twee jaar geleden een eerste oefening. "Ook voor de volgende generatie robots, het Arthur-project, gebruik ik net zoals bij Norbert [zie video hieronder] elementen die op maat geproduceerd zijn door een 3D-printer of lasercutter," zegt hij.

Norbert, de eerste robot die Jan de Coster volledig van onderdelen heeft gemaakt die op maat geproduceerd zijn door een 3D-printer of lasercutter - video: Jan de Coster / Slightly Overdone

Robotontwerpers moeten dus anders beginnen te denken: het gaat niet enkel om de nieuwste hardware en software. Elke robot heeft ook een zorgvuldig vormgegeven persoonlijkheid nodig. Als robots met ons willen samenleven, zullen ze zich moeten aanpassen aan onze verwachtingen, niet omgekeerd. Ook al zijn die verwachtingen afkomstig uit sciencefictionfilms, en daardoor torenhoog.

Verschillende bedrijven zijn al tot die conclusie gekomen, maar al hun creaties zijn klein en schattig. Om echt door te breken, moeten er robots met veel verschillende persoonlijkheden op de markt komen. Waar blijft die grote, cynische robot, die een hekel heeft aan de wereld? We zullen pas met plezier robots in huis halen als grote robotfabrikanten, zoals SoftBank Robotics, het advies van De Coster ter harte nemen. Ze moeten robots minder zien als IT-producten, en meer als 'wezens'.