We spraken de maker van ‘Zeitgeist’ over de surveillancestaat, samenzweringen en Trump

Ik was pas bij het festival New Earth, wat een soort serie Ted Talks is maar dan georganiseerd door het type mensen dat elk jaar naar Burning Man gaat. Sommige van de sprekers waren leden van The Zeitgeist Movement, die werd opgericht door Peter Joseph. Joseph is de maker van de film Zeitgeist uit 2007, de documentaire die een lading controversiële opvattingen – of, afhankelijk van wie je het vraagt, complottheorieën – bood over religie, 11 september, het Internationaal Monetair Fonds en de surveillancestaat.

Sommige – maar zeker niet alle – van deze theorieën zijn sindsdien waar gebleken.

2007 is al een tijdje geleden en op politiek, sociaal en economisch vlak is de westerse wereld een heel andere plek geworden. Veel van deze veranderingen zijn een handje geholpen door complottheoretici zoals Infowars-baas Alex Jones die angst en paranoia propageren, wat een directe invloed heeft gehad op de manier waarop mensen stemmen.

En Peter Joseph leek me bij uitstek de persoon om over deze puinhoop mee te praten.

VICE: Wat inspireerde je om de eerste Zeitgeist-film te maken?
Peter Joseph: Het was eigenlijk geen film; het was een performance. Ik heb een achtergrond in klassieke percussie – dat studeerde ik totdat ik stopte met m'n opleiding. Ik had een muziekstuk gemaakt en maakte de film als achtergrondvisuals om de muziek te begeleiden. Ik werkte in de reclame en deed Wall Street-dingen – twee van de industrieën die ik het meest veracht – en ik wilde iets doen voor mijzelf, vanwege alle gekke dingen die er op dat moment aan de hand waren, en Zeitgeist is gewoon wat eruit kwam.

Hoe was de eerste reactie?
Het ging viral, maar ik zou het wel veranderd hebben als ik had geweten wat het teweeg zou brengen, want het genereerde veel kritische interesse, wat heel fijn was, maar het genereerde ook een heel nare en impulsieve backlash waar ik tot op de dag van vandaag last van heb. Ik krijg nog steeds doodsbedreigingen en dat soort dingen van de religieuze gemeenschap en van heel dogmatische "anti-complotmensen" die een heel heftige reactie hebben op alles wat volgens hen als een samenzweringstheorie klinkt. Dus dat was ook frustrerend, omdat mijn focus eerlijk gezegd echt sociologisch was.

Is de reactie op de film in de loop van de jaren veranderd?
Wat het religieuze gedeelte van de film betreft, dat is alleen maar meer gerechtvaardigd gebleken, omdat het veel andere onderzoekers heeft geïnspireerd om verder te gaan met diepteonderzoek en ik veel steun heb gekregen. Wat betreft 11 september – nou, dat is gewoon een enorme puinhoop en ik zou niet eens in de buurt van het onderwerp gaan, omdat je direct wordt afgeschilderd als een Alex Jones-type, waarbij niemand nog echt nadenkt over de daadwerkelijke argumenten; ze plakken gewoon dat etiket van complotgekkie op je. Wat betreft de surveillance-dingen aan het einde van de film, wanneer ik het heb over het feit dat we richting een surveillancestaat gaan, dat is absoluut gerechtvaardigd. We zien door Wikileaks en alle anonieme gelekte documenten en Edward Snowden dat we daarmee de plank absoluut niet hebben misgeslagen. Dus ik sta nog steeds achter het werk als geheel, maar als het gaat om nu sociale veranderingen teweegbrengen, pak ik dat natuurlijk heel anders aan.

Heb je het gevoel dat de film mensen als Alex Jones en de huidige golf van nepnieuws en samenzweringsdenken inspireerde?
Ik neem geen verantwoordelijkheid voor de krankzinnigheid die ik in die samenzweringscultuur zie. Ik begrijp de associatie, zo van: 'Deze gast heeft het over 11 september, hij denkt vast ook dat Columbine nep was, of dat de wereld gerund wordt door reptielen, en de aarde plat is of hol." Ze gooien je gelijk in dat hoekje, en dat is jammer. Ik denk niet dat Zeitgeist daar echt een hand in had. Het is jammer dat we niet eens meer bepaalde dingen kunnen bekritiseren omdat mensen bang zijn gelabeld en gestigmatiseerd te worden, en ik denk dat de grootste veroorzaker daarvan Alex Jones en de mensen om hem heen zijn geweest.

Je hebt eerder met Alex Jones gepraat en dat ging niet zo goed, toch?
Het is interessant om de ontwikkeling en vervorming van Alex te zien, omdat ik denk dat toen hij begon hij echt iets zinnigs te zeggen had, en nog niet bevuild was door zijn roem en rijkdom enzovoort. Toen ik hem sprak probeerde ik echt dingen waar we het oneens over zouden zijn te vermijden. Hij is religieus ingesteld en hij heeft wat verschrikkelijk irrationele denkbeelden die impulsief zijn, en hij heeft een personage opgebouwd dat hij in stand moet houden. Ik schoof dat soort dingen aan de kant en probeerde met hem te praten, en zei dat ik achter de nieuwe wereldorde sta. Toen ging hij door het lint.

Die recente rechtszaak [waarin Jones' advocaat betoogde dat hij een "performanceartiest" is en dat zijn mediapersonage een act is] dat hij echt een rol speelt en dat hij maar tot op zeker hoogte gelooft in de dingen die hij zegt [Jones heeft sindsdien gezegd dat hij gelooft "in de algehele politieke agenda die ik promoot"]. Ik zou nooit meer te gast zijn bij zijn show, ongeacht de populariteit ervan.

Wat vind je van de Brexit en Trump?
Ik zie de Brexit en de opkomst van Trump als een ommekeer van culturele gevoeligheid, waarbij we probeerden op een globale manier over dingen te denken. Dingen worden nu exponentieel erger omdat onze systemen verouderd zijn – zowel politiek als economisch. Niemand weet nog hoe problemen op te lossen, dus wat doen ze nu? Ze vallen terug op een vorm van tribalisme, en iedereen zegt: "O, het werkt niet – deze immigrant pakt mijn baan af, dus laten we maar weer teruggaan naar een gesloten samenleving," en dat is gevaarlijk. Dat is hoe ik de opkomst van Trump zie. Mensen kunnen in principe hun waarden controleren en bevestigen gewoon door dingen te zoeken waarvan ze denken dat die valideren waar ze in geloven. Daarom zijn Trumps volgers zo verbazingwekkend, omdat ze de media niet vertrouwen – ze ontkennen ze gewoon. Er is een verbazingwekkende psychologische muur gecreëerd.

Wie heeft er volgens jou profijt van deze toename van tribalisme?
Ik denk dat het eraan ligt waar je bent in de wereld. Maar uiteindelijk zijn het, zoals meestal, de grote bedrijven die erop vooruit gaan. Dit tribalisme dwingt tot een in-crowd loyaliteit, die bepaalde elementen van de gemeenschap op een andere manier ten goede zal komen dan de meer geglobaliseerde internationale effecten, maar beide paden leiden nog steeds tot enorme inkomensongelijkheid en algemene socio-economische destabilisatie, omdat de rijken nog rijker zullen worden en de lager klasse en de armen zullen blijven stagneren. Je hebt een hele samenleving die steunt op sociale oorlogvoering: land tegen land; bedrijf tegen bedrijven; werkgevers tegen werknemers; eigenaars tegen bedrijven en vakbonden – en dan vragen mensen zich telkens af waarom er zoveel groepsvorming is in de wereld, en het is gewoon hoe het is.

Hoe verander je dat eigenlijk? Wat is jouw advies?
Er is een structureel probleem dat verbonden is met de economie en hoewel dit minder sexy is dan praten over een revolutie en die of die tiran proberen te overwinnen, totdat we beginnen te beseffen dat we de structuur moeten veranderen en cultuur veranderen en prikkels en gedrag, gaan we niet ver komen. Mensen moeten specifieke veranderingen eisen in de manier waarop de economie werkt. Ik zou kunnen beginnen over wat die veranderingen zijn, maar in feite gaat het om het verwijderen van deze onnodige en door schaarste gedreven dominantie en competitieve ethiek, want die is niet meer nodig.

Wat kan ik als individu doen?
Nou, hoe komt elke sociale verandering tot stand? Uiteindelijk moet je een groep mensen samenbrengen die bepaalde waarden en rendabele perspectieven hebben en genoeg momentum opbouwen om politieke verandering te forceren, zo is het simpelweg. Maar mensen zijn zo bang. Weet je, de parallel tussen de Labourpartij en de Britse verkiezingen die eraan zitten te komen is vrijwel hetzelfde ding, van wat ik ervan begrijp, als de Bernie Sanders-campagne en het sociaaldemocratisch beleid dat hij propageerde. Zoals de meeste peilingen in de VS aantonen willen mensen zo'n beleid wel. Ze willen wel publieke gezondheidszorg en een soort van sociaal vangnet, maar toen kregen angst en paranoia de overhand. Ik ga hier niet lopen roepen dat het allemaal wel goed komt, want dat weet ik niet, maar het lijkt alsof deze sociale druk en de manier waarop mensen worden doodgegooid met deze xenofobische en bekrompen ideeën en winnaarsmentaliteit en altijd maar de schuld geven aan een ander, dat dit vanaf nu de richting is die we op gaan. Maar ik denk wel dat er ruimte voor verandering is als er genoeg informatie en voorlichting wordt gegeven.

Dank je, Peter.