Je vrouwelijke hormonen kunnen je geestelijk instabiel maken

Stemmingswisselingen, depressie, vermoeidheid, geprikkeldheid, angst, een verminderd cognitief vermogen, agressie, boosheid, slaapstoornissen en vreetbuien. Een van de positieve bijkomstigheden van het hebben van een baarmoeder is dat je bovenstaande dingen als normaal beschouwt. Dat is nou eenmaal je lot. Sorry dames, maar als je het lef hebt om mee te doen aan het leven, dan moet je ook de psychologische gevolgen dragen.

Het verband tussen vrouwelijke hormonen en geestelijke gezondheid is overduidelijk voor een vrouw als ik, want we moeten natuurlijk de tijd nemen om het over dit gedoe te hebben. Gloria Steinem stelt in haar boek If Men Could Menstruate dat, als mannen elke maand zouden bloeden "dokters minder onderzoek zouden doen naar hartaanvallen, waar mannen dan hormonaal tegen beschermd zouden zijn, en veel meer naar krampen." Wij vrouwen zijn geen tweederangs mensen, en deze zaak is onze tijd en aandacht waard, om over geld nog maar te zwijgen. Ik ben een vrouw die huilt, haar haren afknipt en zich twee dagen later als er bloed in haar kruis zit realiseert dat het allemaal door dat irritante progesteron komt, en daardoor ben ik me zeer bewust van het feit dat vrouwen door hun hormonen worden neergezet als het zwakkere geslacht. Het laatste wat ik wil is olie op het vuur van Mark gooien. Hij werkt op de financiënafdeling en maakt op de wc grappen over hoe een van zijn vrouwelijke collega's "vast ongesteld is," omdat hij zag hoe ze een belastingformulier door iemand anders liet invullen.

Nee. Vrouwen zijn niet biologisch inferieur omdat hormonen hun mentale gesteldheid beïnvloeden. Maar Jezus, het zou fijn zijn als die mentale effecten van onze hormonen wel eens serieus genomen zou worden.

Ik kende ooit een man die – toen hij een paar maanden lang depressief was, aankwam, huilbuien had en zich niet kon concentreren op z'n werk – naar een endocrinoloog ging, die hem vertelde dat zijn klachten te maken hadden met z'n testosteron. Zijn lichaam was testosteron aan het omzetten in oestrogeen. "Oestrogeen?" Vroeg hij. "Net als dat spul in de pil? Is dit hoe het voelt?" Dit ís hoe het voelt. Hij is waarschijnlijk de enige man die ik ooit zal ontmoeten die begrijpt hoe het is om in de emotionele achtbaan te zitten van vrouwelijke hormonen, en hij vertelde me dat het hem niets zou verbazen als de pil vrouwen tot zelfmoord zou drijven.

Over de dood gesproken: toen een vriendin van me een keer bij haar huisarts langsging en vertelde dat ze zich door haar premenstrueel syndroom (PMS) een psychopaat voelde, keek hij haar alleen maar aan met z'n halfdichte Garfieldogen. Vervolgens zei hij: "De meeste moorden door vrouwen worden gepleegd als ze een premenstrueel syndroom hebben gehad'." Daarna stuurde hij haar weg. Tot zover zijn bezorgdheid.

De eerste vraag is natuurlijk: Hoe? Hoe beïnvloeden vrouwelijke hormonen onze mentale gezondheid?

Het antwoord is: we weten het niet precies, maar we weten wel wat ze doen. "Hoe PMS exact ontstaat blijft onduidelijk," schrijft Nick Panay, voorzitter van de Amerikaanse National Association for Premenstrual Syndrome. "Maar de cyclische activiteit in de eierstokken en het effect van oestradiol en progesteron op de neurotransmitters serotonine en gamma-aminoboterzuur (GABA) blijken de cruciale factoren te zijn." In het kort komt het erop neer dat de maandelijkse cyclus van die belangrijke geslachtshormonen, die in diverse stadia van het babyproductieproces vrijkomen, de manier waarop signalen door ons brein worden verwerkt verandert.

Dat heeft invloed op de werking van neurotransmitters. Dat wil zeggen dat ze de chemie en werking van de grote en natte bloemkool die verantwoordelijk is voor ons denken kunnen veranderen. Dat is tenminste wat we vermoeden, want zoals Panay het betoogt, "Een snel veranderd estradiolniveau – niet alleen in premenstruele fase, maar ook in de postnatale fase en tijdens de overgang – leidt tot een triade van hormoon-afhankelijke depressieve stoornissen vaak bij dezelfde overgevoelige persoon." Natuurlijk zijn sommigen daar gevoeliger voor dan anderen.

Als werkdefinitie typeert Parney PMS als een "aandoening die zich manifesteert met extreme fysieke, gedrags- en psychologische symptomen die niet toe te schrijven zijn aan een organisch of onderliggend psychiatrisch probleem". Sommige vrouwen die PMS hebben lijden aan een onderliggen psychisch probleem, maar de meesten van ons niet. In zijn definitie voegt hij ook toe dat deze symptomen regelmatig tijdens de luteale fase van de menstruatiecyclus voorkomen maar kunnen "verdwijnen of significant verminderen aan het einde van de menstruatie." Voor sommige vrouwen is dat nog maar het begin; voor hen lopen de symptomen van PMS uit naar een nog zeldzamere en minder begrepen aandoening: PMDD.

PMDD wordt in het handboek DSM-IV gedefinieerd als een "depressieve stoornis die niet nader verklaard kan worden." Dat schiet niet echt op. De symptomen zijn depressie, verminderde interesse in dagelijkse activiteiten, lusteloosheid, en veel meer of minder slaap. Met andere woorden: een heleboel kutdingen die al snel kunnen worden gediagnosticeerd als depressie, een bipolaire stoornis of andere mentale stoornissen. Het enige verschil volgens psychologen als Jean Endicott van de of Klinische Psychologie van de psychiatrieafdeling van de Columbia University, is dat de symptomen van PMDD klinisch zijn, gelinkt zijn aan je menstruatie en weer verdwijnen wanneer je daadwerkelijk gaat bloeden.

"Het meest bizarre is nog wel dat het weggaat als ik eenmaal begin te bloeden," vertelt kunstenares Charley Feltham, die aan PMDD lijdt, in een email vanuit Cornwall. "Letterlijk een half uur of uurtje later voel ik me weer helemaal normaal. Alsof ik een week lang in een soort mist heb geleefd, en er dan opeens uitkom." Maar gedurende een week of tien dagen voor haar ongesteldheid verliest Charley zichzelf compleet. "Geuren zijn sterker, geluiden zijn harder, dingen waar ik me normaal niet druk om kan maken worden opeens een enorm probleem, ik ben onhandig en veroorzaak ongelukjes, en ik ben compleet uitgeput en emotioneel. Naarmate m'n ongesteldheid nadert, wordt dat allemaal veel heftiger en gaat het gepaard met extreme zelfhaat, soms zelfs met suïcidale gedachten. Ik kijk in de spiegel en mijn hele gezicht ziet er anders uit, vervormd en niet zoals ik mezelf ken. Het klinkt gestoord, en zo voelt het ook."

Maar het komt vijf procent van alle menstruerende vrouwen maar al te bekend voor. Het is zelfs zo dat het percentage mogelijk nog hoger ligt – de National Association for Premenstrual Syndrome geeft aan dat het om vijf tot acht procent gaat, waarbij ervoor gewaarschuwd wordt dat veel vrouwen, met name vrouwen die deel uitmaken van etnische minderheden, waarschijnlijk geen hulp zoeken voor hun PMDD. En als je denkt dat we zo weinig weten over PMDD omdat maar weinig mensen eraan lijden, bedenk dan eens dat ongeveer zes procent van alle Nederlanders aan diabetes lijdt. En dat kennen we allemaal.

Gelukkig was de huisarts van Charley vakkundig genoeg om PMDD te diagnosticeren; hij schreef de anticonceptiepil Yasmin voor, die Charley drie maanden moest slikken, met minimale pauzes. "Binnen zes weken waren alle symptomen verminderd en ik voelde me een compleet ander persoon," zegt ze. "Ik had nog steeds last van paniekaanvallen, en dat wordt alleen maar versterkt door hormonen, dus ik begon uiteindelijk ook met het slikken van een SSRI, en dat heeft me een tijdje erg geholpen. Het was best bizar en ook geweldig, alsof ik een soort bevestiging had gekregen dat het aan de hormonen lag, in plaats van dat ikzelf een enorme trut ben."

In zijn behandelingsvoorschriften voor PMS zegt Nick Panay het volgende: "Bij het behandelen van vrouwen met PMS, bieden nieuwere anticonceptiepillen vaak een effectieve behandeling; deze pillen zouden als één van de aanvoerende, farmaceutische interventies in overweging moeten worden genomen. De gecombineerde pil zou een eerste stap is in het gevecht tegen PMS en PMDD kunnen zijn, maar het is niet de enige mogelijkheid. Er is meer en meer bewijs dat serotonine een belangrijke rol speelt in PMS en PMDD, en dus zijn er al een aantal SSRI's (een type antidepressiva dat de levels van de neurotransmitter serotonine verhoogt) gebruikt bij het behandelen van de aandoeningen. Hier kwamen betere resultaten uit dan bij een vergelijkend onderzoek, waarbij er een placebo werd gebruikt.

De andere optie is een hysterectomie. Maar alhoewel dat voor sommige vrouwen een serieuze overweging is, kiezen veel anderen eerst liever voor veranderingen in hun levensstijl, cognitieve gedragstherapie, behandelingen met progesteron en het gebruik van antidepressiva. Want, zoals wel vaker het geval is, kunnen een goed dieet, beweging, stressvermindering, en een verminderde inname van koolhydraten, cafeïne en alcohol allemaal helpen bij het verminderen van de symptomen van PMS en PMDD.

Maar het behandelen van de impact van onze almaar veranderende hormonen op onze geestelijke gezondheid is allesbehalve simpel. Alleen stoppen met het eten van brood en minder thee drinken zal niet genoeg zijn. In een onderzoek uit 2011, dat Hormone-Specific Psychiatric Disorders: Do they Exist?' heet, zegt Margaret Altemus: "Bij het identificeren van hormoongerelateerde syndromen komen wat problemen kijken. Bij natuurlijke veranderingen in de reproductieve hormoonhuishouding, zoals tijdens de puberteit, de menstruele cyclus, zwangerschap, borstvoeding en de overgang, kunnen meerdere hormonale veranderingen tegelijkertijd optreden." Zeg dat wel.

"Jammer genoeg bestaat de neiging om psychiatrische symptomen toe te schrijven aan fluctuaties in oestrogeen, in plaats van dat er een complete set van hormonale veranderingen in overweging genomen wordt," gaat ze verder. Het is voor ons heel moeilijk om één hormoon, één neurotransmitter, één orgaan of één deel van ons brein te isoleren van de rest, om daar vervolgens alle schuld op te schuiven. Dat zouden we natuurlijk wel kunnen doen, maar uiteindelijk zijn we allemaal mensen van vlees en bloed, die deel uitmaken van een sociale wereld waarin de geestelijke gezondheid soms een probleem vormt, door een samenvloeiing van externe en biologische triggers. Wie zal je kunnen vertellen of jouw postnatale depressie veroorzaakt wordt door een verandering in de hormoonhuishouding, een gebrek aan slaap, een slecht dieet, stress, grote veranderingen in je leven of chronische pijn, als het waarschijnlijk is dat je last hebt van alle zes? Hoe kunnen we oordelen of de jonge, menstruerende vrouw die last heeft van zelfhaat en grote paniek het slachtoffer is van veranderende hormonen, sociale omstandigheden, slechte relaties of financiële onzekerheid, als de kans groot is dat ze last heeft van alle vier deze problemen?

Hoe kunnen we de oorzaken van de symptomen scheiden, als onze artsen, partners, vrienden en collega's beide als "vrouwelijke probleempjes" wegzetten?

Zoals dr. Venkatraman Chandra Mouli van de Wereldgezondheidsorganisatie in een interview eerder dit jaar tegen me zei: "Aan menstruatieproblemen ga je niet dood. Daarom geeft niemand er echt om, behalve de vrouwen die er aan lijden." Toch kun je wel aan deze problemen overlijden, en vrouwen lijden eronder. Niet alleen in landen met een laag of gemiddeld inkomen, als een fysiek gevolg van het feit dat vrouwen in plaats van tampons en maandverband boomschors, zand, vodjes en kranten gebruiken. Vrouwen overlijden aan menstruele problemen, door de mentale schade die deze problemen aanrichten. Of zoals Parnay het verwoordt: "PMS wordt vaak nog steeds niet goed begrepen, en in veel gevallen niet goed behandeld. Het kan de oorzaak zijn van een behoorlijke ziekte en soms zelfs sterfte."

Dus, als je vermoedt dat de woede en de wanhoop, de frustratie en de zelfhaat, het verdriet, de misantropie, de manie en het ongeluk dat door je lichaam heen stroomt meer is dan je aankunt, houd dan – met het gevaar dat ik nu als je oude tante klink – een dagboek bij. Probeer op te schrijven hoe je je voelt, gedurende een paar maanden. Als je dan uiteindelijk naar de huisarts gaat (en dat moet je echt doen) heb je iets concreets om hem of haar te laten zien. Laat je schildklier testen. Vraag naar de anticonceptie die je gebruikt. Zorg dat je genoeg beweegt, eet gezond en pak voldoende slaap. Laat niemand je vertellen dat je hormonen "alleen maar hormonen" zijn, en wees niet bang om om hulp te vragen.

Je lichaam en geest zijn geweldige dingen. Behalve wanneer ze bloeden als een rund.