Een kijkje bij de spoedig uitstervende zwarte markt van Istanbul

Foto's door de auteur

Turkije heeft de op een na grootste zwarte markt ter wereld. In 2010 werd de waarde ervan geschat op bijna 2,5 miljard euro. Turkije maakt nog geen deel uit van de EU, wat als gevolg heeft dat de wetten omtrent auteursrechten en handelsmerken opvallend flexibel zijn. Maar nu wordt er gespeculeerd dat daar snel verandering in komt. Vorige week bereikte Turkije het niveau van de EU met betrekking tot de norm van de bescherming van gegevens. Nu Turkije en Europa druk bezig zijn met het verbeteren van hun relatie, wordt er ook verwacht dat Turkije een voorbeeld neemt aan de wetten omtrent de auteursrechten. In ieder geval op papier.

Tot dat soort wetten aangenomen zijn, is het voor handelaren van de zwarte markt mogelijk om in het openbaar te verkopen aan toeristen.

Als je over de Grote Bazaar van Istanbul loopt, worden er bergen aan valse goederen geëtaleerd: neppe luxueuze horloges, slecht afgewerkt merkondergoed, plastic koptelefoons – met daarop een label “Beat by DJ Eric” – en dozen vol neppe Cialis. Alles waar je het woord ‘nep’ voor kan plakken ligt hier.

Ik bezocht onlangs een paar verkopers om achter hun verkooptechnieken te komen.

Een 22-jarige handelaar en zijn twee handlangers stonden op een hoek van een straat net ten zuiden van het Taksimplein – het middelpunt van het centrum van Istanbul. Vóór hen lagen schreeuwerige kettingen, ordinaire armbanden en gigantische ringen op tafel. Hun techniek bestond uit het brullen naar voorbij wandelende toeristen.

“Prachtige sieraden! Beste prijs!”

Het duurde niet lang voordat er rood en blauw licht door de straat flitste. De oudste van de groep seinde met wat hoofdgebaren naar de andere twee dat het tijd was om weg te wezen. Ze pakten snel hun spullen, holden de hoek om en verstopten zich tot de politie de omgeving had verlaten. Ik volgde ze.

De opperhandelaar raapte het beetje Engels dat hij machtig was bij elkaar om te vertellen over zijn werk. Hij vertelde me dat hij te arm is om een opleiding te volgen, dat hij iets leuks wilde doen en dat hij houdt van dingen verkopen.

Hij keek achterom – inmiddels was de politie al vertrokken. Hij zwaaide me uit en ging verder met het verkopen. Ik ging verder met winkelen.

Niet ver van hem vandaan stond een verkoper in het openbaar neppe Amerikaanse dollars te verkopen in stapels van $1 en $1,000. De printkwaliteit was net iets beter dan die van de printwinkel op de hoek. Dit was eigenlijk een uitzondering, niet de regel.

Turkse nepgoederen zijn namelijk berucht om hun uitzonderlijke kwaliteit. Er gaan roddels rond over georganiseerde misdaad, waarbij ex-ingenieurs of ambachtslieden van bekende luxe merken worden ingehuurd om vervolgens kopieën te maken die amper te onderscheiden zijn van het origineel.

Die ‘kwaliteit’ wordt in de prijs doorberekend. De prijs van nephorloges kan wel oplopen tot 240 euro. De huisregel van sommige verkopers is om tien procent van het authentieke product te vragen.

Een winkeleigenaar met een valse Rolex Sea-Dweller in zijn etalage, legde me uit wat Turkse replica’s nou zo mooi maakt ten opzichte van goedkope Chinese troep. “Toeristen brengen ze hierheen. Ze zeggen: ‘Kijk, ik heb deze gekocht voor 75 euro’. Maar ze verliezen hun kleur, omdat ze niet van staal zijn. Ze vergelen.”

Ik merkte dat hij zelf geen horloge droeg. Ik vroeg hem of hij ooit een echt merk horloge wilde. “Nee,” zei hij terwijl hij een luxe horlogecatalogus tevoorschijn haalde en wees naar een Rolex Cosmograph Daytona van 30.000 euro.

“Een echte, uit Duitsland,” zei hij. “Binnen hoeveel jaar heb je dit geld bij elkaar?” Hij wees naar een opvallend authentieke namaak, die in zijn koffertje zat. “500 Liras ” (190 euro).

De aantrekkingskracht van het bezitten van een nephorloge werd voor mij steeds duidelijker. Voor Jan Modaal gaat het om de ervaring van het luxeproduct, niet om de werkelijke prijs – als je hetzelfde gevoel krijgt van een horloge van 190 euro als van eentje van 30.000 euro, waarom dan nog moeite doen voor een echte? Wat er toe doet is dat Jan Modaal zich net zo goed voelt met zijn valse horloge als iemand die zwemt in het geld met een echte.

Ik vroeg de winkeleigenaar – die zijn naam niet wilde geven – hoe lang hij al in deze bedrijfstak zat. “Twaalf jaar,” zei hij. “ Ik had twee opties: ik kon kiezen tussen het verkopen van pillen of horloges. Ik koos voor horloges.”

Met pillen bedoelt hij dat soort die je van de dokter krijgt, niet van je mannetje. Zelfs geneesmiddelen zijn namelijk verre van veilig voor de zwarte handel. Vaak zijn namaak-Viagra en fop-Cialis te vinden in reclamefolders, maar in Turkije worden ze vrij verkocht op de kruidenmarkt.

Het is een vreemde combinatie: oude vrouwtjes in boerka’s die hun zondagboodschappen halen, terwijl net erbuiten smoezelige mannen in bezwete shirts namaak-Viagra-pillen verkopen. Ik wachtte een kwartier om te zien of er überhaupt wel iemand stopte om een kijkje te nemen bij de pillenkraam, maar ik denk dat de schaamte te groot was: iedereen vermeed unaniem oogcontact met de verkoper.

Ik probeerde een praatje te maken met een verkoper, alleen was hij niet erg spraakzaam. Hij wilde me niet vertellen waar hij de pillen vandaan had, maar was in de volle overtuiging dat de pillen eersteklas echt waren. Hij probeerde me een servetje vol hartvormige pillen aan te smeren, maar ik paste uit angst dat mijn hart zou ontploffen als ik er eentje zou nemen.

Toen ik de pillen teruggaf liet een man naast het kraampje me een zaklamp zien – of beter gezegd, een stroomstootwapen vermomd als een zaklamp – die hij in zijn assortiment had. Een straal van blauwe elektriciteit reflecteerde van het gezicht van de grijnzende pillen-verkoper. Ik kocht er geen.

Ik zocht contact met Eli Lilly en Company - de producent van Cialis – en Pfizer – de producent van Viagra – om te praten over de zwarte markt.

Wat Celeste Stanley – Lilly’s communicatiemanager – me via email vertelde, ontmoedigde me nogal om namaak-Cialis te kopen. Namaakpillen worden niet getoetst aan de kwaliteitsrichtlijnen van Eli Lilly. Toch sloot ze de potentiele werkzaamheid ervan niet uit. “Namaakmedicatie is buiten onze veiligheidssystemen gefabriceerd, wat kan betekenen dat het besmet kan zijn geraakt met van alles,” begon ze te vertellen. Namaakpillen kunnen ook verkeerde actieve ingrediënten, schadelijke ingrediënten of helemaal geen actieve ingrediënten bevatten, wat ten koste gaat van de veiligheid en effectiviteit van de drugs.”

De PR-manager van Pfizer stuurde me een lijst met schadelijke ingrediënten waarvan hij stelt dat ze zijn gemixt met namaak-Viagra. Op de lijst stonden onder andere pesticiden (boorzuur), rattengif, steengruis, loodhoudende verf, commerciële verf, boenwas, cartridge-inkt en gips. Al deze ingrediënten zijn blijkbaar gevonden in hetzelfde type pil als die op de straten van Istanbul te koop zijn.

Dankzij de verbeterde relatie tussen Turkije en Europa of het lobbywerk van de farmaceutische industrie zegt Daheny dat in 2009 duizend Turkse agenten tegelijkertijd invallen hebben gedaan op 146 locaties in 13 steden, waarbij meer dan honderd arrestaties zijn gedaan en 650.000 namaak-Viagra-pillen in beslag genomen konden worden. Er wordt geschat dat minstens tachtig procent van de namaak-Viagra-handel in Turkije op die wijze is ontmanteld.

Maar het beeld dat Danehy schetst over het oprollen van de levendige zwarte markt klopt niet helemaal met het beeld dat ik kreeg van de handel in Istanbul, waar ik politieagenten naast illegale verkopers zag staan, zonder maar één keer naar ze om te kijken.

Volg Sam Koebrich op Twitter