In Oeganda zijn 23 vrouwen vermoord, en niemand weet waarom

Het lichaam van de eerste vrouw werd gevonden op een bananenplantage in Nansana. Een jongen die suikerriet aan het verzamelen was, stuitte op het lijk dat een zwarte legging en gele sokken aanhad. Het lijk was in een zittende houding neergezet en werd vlakbij het altaar van een medicijnman gevonden. Uit een verslag van de minister van Binnenlandse Zaken van het land bleek dat de vrouw was gewurgd.

De dorpjes Nansana en Katabi liggen in het Oegandese district Wakiso, op ongeveer veertig kilometer afstand van elkaar. “Het leven hier was prima,” zegt Fatuma Nasanga, een dertigjarige vrouw uit het nabijgelegen dorp Bubuli.

Dat was voordat het lichaam van haar nicht, Jalia Nalule, werd gevonden in een bos. Ze was toen al negen dagen vermist. Nalule was de tiende vrouw die dood werd aangetroffen in de gemeente Entebbe, waar Wakiso onder valt, hoewel de inwoners toen al vreesden dat er meer slachtoffers waren.

Ze hadden gelijk: de afgelopen vijf maanden heeft de politie in Nansana en Katabi de lichamen van drieëntwintig jonge vrouwen gevonden. De meeste vrouwen waren gewurgd en seksueel mishandeld, of vaginaal verkracht met stokken. Bij sommigen waren lichaamsdelen en organen verwijderd. Ten minste drie lichamen – waaronder het lichaam dat werd gevonden op de bananenplantage – moeten nog worden geïdentificeerd.

Volgens een gezondheidsenquête uit 2016 is meer dan één op de vijf vrouwen in Oeganda slachtoffer van seksueel misbruik. Voor deze moorden was er in Wakiso maar weinig criminaliteit, vergeleken met andere regio’s in het land. Volgens de gegevens uit het jaarlijkse criminaliteitsrapport van Oeganda in 2014 behoorde Wakiso niet eens tot de top 12 van regio’s met de hoogste misdaadcijfers.

De politie denkt niet dat er een verband is tussen de twee moorden in de dorpen, maar vrouwen in het gebied – zoals Nasanga – zijn bang. Zelfs de FBI is ingeschakeld om te helpen bij het onderzoek. “Ik weet niet zeker of de politie ooit met een dader zal komen,” zegt Nasanga. Nalule had, voordat ze werd vermoord, een slecht betalende baan als baksteenmaker, was moeder van twee kinderen en droomde ervan om haar eigen winkel te openen. Nasanga zegt dat ze “als een zus” voor haar was.

De moorden hebben in Oeganda veel verontwaardiging veroorzaakt over de behandeling van vrouwen in het land en het falen van de autoriteiten om de moorden serieus te nemen (wat de politie ontkent). Wetgevers gingen twee dagen in staking om de politie en de ministers onder druk te zetten om de actie te ondernemen. In september werd er een demonstratie georganiseerd in Entebbe als onderdeel van de Twitterhashtag #notanotherwoman, maar het werd stilgelegd door de politie.

De politie heeft meerdere theorieën over de moorden, bijvoorbeeld dat de vrouwen ten prooi zijn gevallen aan een seriemoordenaar, of vermoord zijn als gevolg van huiselijk geweld of geschillen over land. Ze hebben ook gezegd dat sommige van de moorden gelinkt kunnen worden aan een offerritueel, waarbij de organen en lichaamsdelen aan een medicijnman zijn gegeven. (Dat komt naar verluidt vaak voor in Oeganda, hoewel het meestal gebeurt met kinderen en niet met volwassenen.)

Politiewoordvoerder Emilian Kayima beschrijft de moorden aan Broadly als “een doorn in het oog” en zegt dat er niet eerder in de geschiedenis van Oeganda zoiets heeft plaatsgevonden.

“We zoeken nog steeds naar antwoorden,” geeft hij toe. “Is er een seriemoordenaar? Zijn er seriemoordenaars? Is het georganiseerde misdaad?”

Zowel politie als lokale media blijven tegenstrijdige berichten over de moorden geven. Broadly benaderde afzonderlijk van elkaar drie woordvoerders van de politie voor exacte cijfers over hoeveel verdachten er zijn gearresteerd en aangeklaagd, maar er werd slechts geantwoord dat het aantal “veel” was. Volgens een lokaal artikel in de Oegandese krant New Vision zijn er meer dan honderd mensen gearresteerd. Sommigen zijn beschuldigd van moord, zware diefstal en terrorisme.

De families van de slachtoffers vragen zich echter af of de politie geen onschuldige mensen oppakt. Nasanga zegt dat Nalules neef in de gevangenis terechtkwam, toen de politie ontdekte dat hij de laatste persoon was die haar voor haar verdwijning had gebeld.

“Ze hebben hem gewoon aangeklaagd omdat ze niemand anders konden vinden,” zegt Nasanga. Hij werd uiteindelijk na zes weken zonder aanklacht weer vrijgelaten. In reactie op de beweringen dat de politie onschuldige verdachten zou oppakken, zegt Kayima: “Als ze geloven dat deze verdachten onschuldig zijn, zal de rechtbank hen vrijlaten. Die beweringen moeten ze aan de rechters voorleggen, zodat hun geliefde vrij kan komen.”

Op 19 september werd het lichaam van Harriet Nantongo gevonden in een struikgewas in het dorp Nkumba in Wakiso. De 38-jarige vrouw, die plastic tassen verzamelde op een stortplaats om te ze recyclen, was al zes dagen vermist. Ze was de tweeëntwintigste vrouw die sinds mei in de regio werd vermoord.

Haar voeten, haar borsten en haar rechterarm waren afgesneden. Haar haar was afgeschoren en ze was vaginaal verkracht met stokken. Het politierapport suggereerde dat Nantongo met een bot voorwerp op haar hoofd was geslagen.

De 38-jarige Noah Musiba was tien jaar lang Nantongo’s partner. “Deze plek staat bekend als veilig,” zegt Musiba. “Ze ging altijd lopend naar haar werk. Ze was altijd thuis om half acht ‘s avonds.”

Hij beweert dat de politie hem voor het laatst op 15 september op de hoogte heeft gesteld van de zaak – toen Nantongo nog steeds als vermist persoon stond geregistreerd.

“De politie geeft je nooit informatie over de ontwikkeling van de zaak,” zegt hij. “Ze spelen op geen enkele manier een nuttige rol.”

Politiewoordvoerder Kayima zegt iets anders. “Families zijn volledig vrij om toegang te krijgen tot informatie over de voortgang van het onderzoek naar deze moorden,” zegt hij tegen Broadly.

Hij beweert dat de politie hard heeft gewerkt om meer moorden te voorkomen. “Voordat de politie iets kan concluderen, hebben we onze activiteiten, onze aanwezigheid en onze zichtbaarheid geïntensiveerd, zodat vrouwen en mannen zich niet hoeven te verstoppen in hun huizen.”

Kale Kayihura, de politiechef van Oeganda, heeft voorgesteld om alle vrouwen die een relatie hebben te laten registreren, als een mogelijke oplossing om de moorden te voorkomen. "Hoe dat gerealiseerd moet worden, weet ik niet," gaf hij toe aan de Tower Post, een lokale krant.

Dat voorstel heeft zowel voor kritiek als grappen gezorgd van Oegandezen. Een woordvoerder van de plaatselijke non-profitorganisatie Action for Development (ACFODE), die campagne voert om de regering meer te laten doen om vrouwen te beschermen, zegt dat Kayihura's voorstel "laat zien hoe onserieus kwesties die te maken hebben met de veiligheid van vrouwen in dit land worden aangepakt."

“De politie heeft wel wat actie ondernomen, maar niet genoeg,” zegt Sandra Nassali, de communicatiedirecteur van ACFODE. “Als Oegandese vrouwen zijn we van mening dat de hele zaak wordt getrivialiseerd en gebagatelliseerd.”

Maar Luke Owoyesigyire, de adjunct en woordvoerder van de Metropolitan Police, vertelde aan Broadly dat het een “goed idee” zou kunnen zijn, omdat hij gelooft dat de moorden mogelijk te maken hebben met mannen die bedrogen zijn door hun partners.

In oktober bezocht president Yoweri Museveni een plaats delict en drong er vervolgens op aan dat Oeganda de golf van moorden zou aanpakken. Owoyesigyire is minder overtuigd. “Ik kan je niet beloven dat er geen moorden meer gepleegd zullen worden,” zegt hij.

Lindsey Kakunda, de oprichter van Not Your Body, een website waar Oegandezen hun ervaring met seksueel misbruik en discriminatie kunnen delen, denkt dat de moordpartijen niet opgelost zullen worden.

“We zien geen gegevens en diepgaand onderzoek. Daardoor denk ik dat het ze gewoon niets kan schelen,” vertelt ze aan Broadly. “Ik weet uit ervaring dat het de politie in Oeganda – en dit zweer ik, je kunt m’n hand er afhakken als het niet zo is – geen fuck kan schelen wat er met vrouwen gebeurt.”

Scenarioschrijver en producer Deborah Asiimwe is ook sceptisch. Eind oktober organiseerde ze Not Another Woman, een avond met optredens, livemuziek en kunst, om aandacht te besteden aan de moorden en om betrokkenheid te genereren.

“Het kan niet zo zijn dat we als vrouwen moeten zwijgen als deze verschrikkelijke dingen gebeuren,” zegt Asiimwe. “We moeten ons uitspreken, we moeten iets doen.”

Tijdens het evenement van Asiimwe drukten vrouwen hun gevoelens uit over de moorden, met behulp van gedichten, liederen, monologen en kunstwerken.

“Het meest aangrijpende deel van de nacht was toen een familielid van een slachtoffer het evenement haar hand opstak,” zegt Asiimwe. “Ze zei: ‘Ik wil jullie allemaal bedanken dat jullie deze verhalen delen.’”

Asiimwe is niet de enige die iets organiseert. In september organiseerde Action for Development (ACFODE) een avond waarop de slachtoffers werden herdacht, de autoriteiten werden opgeroepen om het onderzoeksproces te versnellen en het publiek van informatie werd voorzien.

“Niemand weet wat er aan de hand is en we willen dat de overheid transparanter is over het hele proces,” zegt Nassali.

Hoe gruwelijk de moorden ook zijn, NGO’s als Action for Development willen er graag op wijzen dat deze moorden niet zomaar uit het niets hebben plaatsgevonden.”

“Seksueel geweld en verkrachting tegen vrouwen en meisjes zijn zaken die in dit land een uitdaging blijven, en het wordt vooral in stand gehouden door negatieve culturele gewoontes als de weduwe-erfenis (waarin een weduwe gedwongen wordt om met een familielid van haar overleden man te trouwen) en polygamie. En armoede en slechte levensomstandigen zorgen ervoor dat vrouwen extra kwetsbaar zijn voor geweld,” zegt Nassali.

In Oeganda, een land waar meer dan de helft van de vrouwen te maken krijgt met fysiek of seksueel geweld, zijn de moorden een herinnering aan de gevaren waar velen regelmatig mee te maken krijgen.

Nassali benadrukt dat vrouwen degenen zijn die “letterlijk het vuur brandend houden en gezinnen bij elkaar houden” in veel delen van Oeganda. “Maar het fysieke trauma van geweld en aanranding heeft bij veel vrouwen voor littekens en onvoorstelbare emotionele schade gezorgd.”