Waarom je ‘s nachts veel meer piekert – en wat je ertegen kunt doen

Het is elf uur ‘s avonds en je maakt je klaar om naar bed te gaan. Niks aan de hand. Je doet het licht uit en sluit je ogen.

Midden in de nacht word je ineens weer wakker. Je moet je administratie nog bijwerken, bedenk je, anders word je nog gearresteerd voor belastingontduiking. Dat zou nogal zuur zijn, gearresteerd worden. Zeker als je bedenkt dat je bijna 27 bent. Wow, bijna 27 alweer. En wat heb je bereikt in je leven? Je bent pas in acht landen geweest en hebt nog nooit een trio gehad. Heb je eigenlijk wel echt goede vrienden? Je moet je huisbaas trouwens nog even bellen over de schimmel in de muren.

We worden allemaal weleens wakker in het holst van de nacht met angstige gedachten of gepieker – zeker de ruim een miljoen Nederlanders die een angststoornis hebben – en juist daarom is het best gek dat er zo weinig onderzoek naar is gedaan. Het onderzoek dat er wél is gedaan, gaat vooral over de vraag of deze angst tot slaapproblemen leidt en andersom. Maar waarom denken we ‘s nachts ineens na over dingen die er overdag helemaal niet toe doen?

Kat is 32 en woont in Londen. Ze zegt dat ze zich overdag meestal prima voelt – “ontspannen zelfs” – maar zodra ze in bed ligt, borrelt het op. “Ik voer in mijn hoofd discussies met mensen over dingen die ze niet eens gedaan hebben,” vertelt ze. “Ik word zelfs boos op ze. Ik heb gehuild om dingen alsof ze echt waren gebeurd – dat het bijvoorbeeld uitging met een relatie, of iemand op werk onaardig tegen me deed. De volgende dag wist ik vaak niet eens meer waarom ik zo van streek was.”

Bij de 27-jarige Gabriel speelt het vooral tussen middernacht en vijf uur ‘s ochtends op: “Ik heb altijd angstgevoelens gehad en een overactief brein, maar overdag zijn er meer afleidingen. Als je ‘s nachts wakker wordt en bang bent, voel je je geïsoleerd. Het heeft ook iets abstracts: je kunt helemaal geen context geven aan wat je voelt. Je weet soms gewoon niet wat de aanleiding is, en daardoor kan het je erg overvallen.”

Gabriel heeft door de jaren heen meerdere manieren geprobeerd om ermee om te gaan, de een succesvoller dan de ander. “Wiet heeft me erg geholpen om in slaap te komen, maar als ik dan wakker word ben ik verward en bang – het mes snijdt dus aan twee kanten. Therapie heeft me wel geholpen, evenals teruggaan naar de wortels van het probleem. Het scheelt ook om overdag intensief bezig te zijn – zoals naar de sportschool gaan – zodat ik ‘s avonds ook daadwerkelijk moe ben.”

Emma Carrington, adviseur van de Britse organisatie Rethink Mental Illness, zegt vaak klachten te ontvangen van mensen die midden in de nacht acute angstaanvallen krijgen.

“Het komt vrij veel voor,” zegt ze. “En ik kan me goed voorstellen dat het ‘s nachts erger wordt. Overdag zijn we meestal met van alles bezig, en niet heel bewust met onze gedachten bezig. Maar als je ‘s nachts in bed ligt heb je dat niet, en treden je gedachten veel meer op de voorgrond.”

Chris O'Sullivan van de Mental Health Foundation denkt dat er ook nog andere redenen zijn. “Er zijn vier dingen waar mensen zich vooral druk om maken,” vertelt hij. “Ten eerste de neiging om op de dag te reflecteren en daarover te piekeren. Daarnaast is er de slaap zelf, en de problemen die sommige mensen hebben om in slaap te komen. Ten derde de eenzaamheid, isolatie en stilte die je vooral ‘s nachts ervaart – het ligt veel minder voor de hand om dan vrienden een berichtje te sturen. Ten slotte kun je piekeren over de toekomst. Overdag zijn er zat manieren om hiermee om te gaan, maar als we eenmaal proberen te slapen is er ineens ruimte om je over van alles druk te maken.”

O'Sullivan zegt ook dat deze vormen van angst op verschillende manieren tot uiting komen. “Vooral bij mensen die iets traumatisch hebben meegemaakt kan slaap en een verandering van bewustzijn tot angst leiden,” legt hij uit. “Voor mensen die met een trauma leven kan het moment dat je gaat slapen, of de duisternis, een trigger vormen. En dan wil je misschien wel helemaal niet naar bed. Als je nachtmerries of flashbacks krijgt, kan het ook moeilijk zijn om weer in slaap te komen.”

Wat zou je eraan kunnen doen? Het antwoord is niet eenduidig, en vooral een kwestie van uitproberen. “Wat je in elk geval kunt doen, is je overdag bewuster van de angsten worden er dan wat tegen doen,” zegt Emma. “En je kunt voorbereidingsmaatregelen treffen als je gaat slapen: niet te veel sporten en eten vlak van tevoren. Een warm bad werkt ook ontspannend. Drink minder alcohol of cafeïne, zet je telefoon op tijd uit en zorg ervoor dat je slaapkamer goed geventileerd is.”

Mocht dit alles nou niet werken – wat goed mogelijk is, want als je alleen maar een heet bad hoefde te nemen was iedereen al lang van z’n angstklachten af – dan kun je het best naar je huisarts gaan, zegt Emma. “Je huisarts kan je doorverwijzen naar therapeuten – cognitieve gedragstherapie kan bijvoorbeeld goed helpen tegen angstklachten.”

Dit artikel verscheen oorspronkelijk bij VICE UK.