FYI.

This story is over 5 years old.

kannibalisme

We vroegen een expert waarom je kannibalisme goor vindt

Bill Schutt zegt dat kannibalisme gestigmatiseerd wordt door de samenleving – maar hij zou het nog steeds niet doen.
Francisco de Goya, Saturno devorando a su hijo (1819-1823). via Wikimedia Commons

Als je dit leest vind je kannibalisme hoogstwaarschijnlijk goor. Dit kunnen we wel stellen op basis van de reacties op een poll die onze Engelse collega's hielden onder onze lezers, naar aanleiding van het stuk Een guy serveerde taco's aan zijn vrienden gevuld met zijn eigen geamputeerde been.

Maar waarom haten we het idee dat je mensenvlees kunt eten? In dit geval was het - technisch gezien - ethisch verantwoord: er was toestemming. Maar lezers reageerden collectief alsof ze een horrorfilm hadden gezien.

Advertentie

We spraken met Bill Schutt, de auteur van Cannibalism: A Perfectly Natural History, over hoe het nou komt dat veel mensen kannibalisme zo walgelijk vinden.

VICE: Waarom lijken zoveel mensen een aangeboren afkeer te hebben van het eten van mensenvlees?
Bill Schutt: Ik weet niet of dat aangeboren is, maar het is in elk geval diepgeworteld in de westerse cultuur. Dit wordt al gezegd sinds de tijd van de oude Grieken. Van Homer en Herodotus tot de Romeinen en van Shakespeare tot Daniel Dafoe en Sigmund Freud, het sneeuwbaleffect werd alsmaar groter. We hebben het over 2000 jaar. Kannibalisme was, volgens deze schrijvers, het ergste taboe.

Voeg daar de opkomst van het christendom en jodendom aan toe, waarbij het belangrijk is om je lichaam intact te houden. Het gevolg: een collectieve angstreactie alleen al door het woord uit te spreken.

Historisch gezien is het stigmatiseren van kannibalisme zeer doeltreffend geweest voor westerlingen. Als je Columbus bent en mensen beticht van kannibalisme, kun je ze makkelijk als ongedierte behandelen. Ze zijn niet menselijk voor jou. Je kunt deze culturen vernietigen. Maar er zijn net zo goed culturen [zoals de Wari’ in West-Brazilie die leefden tot de twintigste eeuw] die het walgelijk vinden dat wij onze doden begraven. Cultuur is koning en onze cultuur dicteert kannibalisme als een verschrikkelijk taboe.

Hoe gaan culturen die kannibalisme niet zo'n groot probleem vinden om met de ethiek omtrent kannibalisme?
Voordat ik mijn boek schreef, moest ik definiëren wat kannibalisme überhaupt is. Je hebt ritueel kannibalisme, medicinaal kannibalisme, kannibalisme-rituelen als onderdeel van begrafenissen, terreur kannibalisme, kannibalisme door verhongeren. En natuurlijk, crimineel kannibalisme.

Advertentie

Kannibalisme is geen taboe in alle culturen. Tot vrij kort geleden was kannibalisme in China niet zo’n groot taboe als in het Westen. Juist door die westerse invloed is dat het wel geworden. Hetzelfde gebeurde in andere, veelal kleine geïsoleerde culturen in Zuid-Amerika en Afrika waar het waarschijnlijk niet meer gedaan wordt. En als het wel gebeurt, zal het in het geheim zijn, omdat ze geen westerlingen van streek willen maken. Onze cultuur is zo doordringend, het heeft kannibalisme weten weg te vagen in gebieden waar het tot kort geleden nog gepraktiseerd werd.

Bij verhongerings-kannibalisme, zoals de Donner party en het rugbyteam wiens vliegtuig in 1972 crashte in de Andes, werd er niet nagedacht over of het wel ethisch verantwoord zou zijn. Zij dachten aan overleving. Als je lichaam op het punt komt dat het zichzelf letterlijk gaat consumeren, kun je geen kant meer op. Je moet beslissen of je gaat leven en of je kinderen gaan leven, anders zul je sterven. Een van de manieren om in leven te blijven is om lichamen te eten, als ze in de buurt zijn.

Dat is heel anders dan iemand die haar placenta eet nadat ze gebaard heeft omdat het de babyblues zou stoppen. Of omdat ze ervan overtuigd is dat het de hormonen terugbrengt die ze was kwijtgeraakt met de geboorte. Zo iemand heeft een hele andere blik op kannibalisme — als ze het al als kannibalisme ziet.

Wat zou het lekkerste stukje van het lichaam zijn om te eten?
Het ligt aan de manier waarop je het bereidt. Je zou van menselijk spierweefsel ongeveer hetzelfde stuk vlees kunnen maken als de biefstuk van een koe. Voor mensen die graag organen eten: ik weet niet zeker of je wel een verschil proeft tussen een menselijke lever of nier en die van een koe of schaap. Het hangt allemaal af van welk stuk vlees je pakt en hoe je het klaarmaakt. Wij mensen zijn zoogdieren, en een zoogdier heeft verschillende soorten weefsel. Als je dat wil consumeren (en daar pleit ik niet voor), kan ik je vertellen dat alle weefsels anders smaken.

Advertentie

Ik at een placenta en die smaakte naar orgaanvlees. Het smaakte niet naar kip, ook niet naar biefstuk of varken. Maar dat is alleen omdat het orgaanvlees is. Als het een stukje bicep was geweest — wat ik sowieso niet had gegeten — had het totaal anders kunnen smaken. Het hangt ervan af welk gedeelte van het lichaam je eet. Als [de man die taco’s maakte van zijn eigen geamputeerde been] zijn lever had gegeten, zou het heel anders anders smaken dan de voet die hij beschreef als oud en pikant.

Als je uitgenodigd was voor deze beentaco brunch, zou je dan ja hebben gezegd?
Nee. Nope. Nee. Nee. Nee. Nee. Been there, done that. De placenta kreeg ik van een moeder die dit als baan had: ze bereidde de placenta voor haar klanten – ook om ervan te eten. Ze nodigde me uit bij haar thuis om haar placenta op te eten. Ik dacht: als ik dit niet doe, ga ik hier over tien jaar heel veel spijt van krijgen. Binnen tien minuten had ik mijn vliegticket geboekt. Ik ging ernaartoe en het was een waar avontuur. Het ging wonderbaarlijk goed, maar ik zou het niet nog eens doen… Het smaakte fantastisch. De chef kookte het als een ossobuco. Ik leegde mijn bordje. Maar ik zie geen reden om dit te herhalen.

Wat zijn de gevaren van mensenvlees eten?
De mogelijkheid bestaat dat het weefsel besmet is. Niet om deze man bang te maken, maar er zijn ziektes die overgedragen kunnen worden door het eten van mensenvlees. Er waren culturele groeperingen in Papoea-Nieuw-Guinea die bijna uitstierven door hun gewoonte om de doden te eten. Veel Foren (een volk in de hooglanden van Nieuw-Guinea) stierven aan de verschrikkelijke neurologische ziekte kuru, omdat ze besmet mensenvlees hadden gegeten. Ik wil niet zeggen dat deze man dat had, maar er zijn ziekteverwekkers die door het eten van zijn been overgedragen hadden kunnen worden. Dat zijn dezelfde soort ziekteverwekkers die je zou kunnen krijgen door het eten van een wild hert dat je net hebt geschoten. Misschien zijn het bacteriën. Misschien is het E. coli. Het is een individuele keuze. Deze man heeft het zelf besloten en zijn vrienden ook, en de kans dat ze nergens last van krijgen is vrij groot. Maar ik zou het niet doen. Als je benieuwd bent naar iets dat vergelijkbaar is met kuru, kijk dan naar wat Alzheimer met een brein doet. Dat is ongeneeslijk. Je krijgt het, je sterft. Het is een vreselijke degeneratieve zenuwziekte die je brein verandert in een Zwitserse kaas. Deze mogelijkheid alleen al weerhoudt mij ervan om mensenvlees te eten.

Advertentie

Wat heeft je het meest verrast in je onderzoek naar kannibalisme?
Hoe gangbaar kannibalisme in het dierenrijk is. En dat heeft niets te maken hebben met een gebrek aan voedsel. Daar stond ik echt versteld van. Wat mensen betreft en wat me echt shockeerde, was hoe wijdverspreid medicinaal kannibalisme in Europa was, ondanks het hardnekkige stigma van de oude Grieken. Lichaamsdelen werden vermalen, geplet en omgezet in tincturen om mensenlevens te redden. Het werd honderden jaren lang gebruikt om elke kwaal te genezen. Ze aten het zowel gekookt als rauw. Ze dronken bloed om epilepsie te genezen en consumeerden vet om maagaandoeningen te behandelen. Daar schrok ik wel van. Ik kwam geen meldingen tegen van mensen die zieker werden van medicinaal kannibalisme.

Het begon in de Middeleeuwen en ging door in de Renaissance en de Moderne Tijd. Tot in de twintigste eeuw, toen de Merck Index (een encyclopedie van chemicaliën en drugs) medicinaal kannibalisme bestempelde als Mummia… wat eigenlijk gewoon een verkeerde vertaling was van een Arabisch woord voor bitumen – een teer dat werd gebruikt om te mummificeren.

De Europeanen interpreteerden dit als een gemummificeerd lijk – dus was er een run op mummies omdat men dacht dat ze medicinale waarde hadden. Maar de mummies raakten op en daarom werden er vervangende mummies gemaakt die de conditie van Egyptische mummies nabootsten. Daarna werden ze vermalen tot poeder en konden ze worden geconsumeerd. Dat gebeurde tot in de twintigste eeuw. Ik was weer geshockeerd. Het laatste overblijfsel hiervan is het idee dat je gezonder wordt door het eten van je placenta.

Hoe ziet modern kannibalisme er vandaag de dag uit?
Kannibalisme komt nog steeds voor. Kijk maar naar plekken waar hongersnood plaatsvindt. Er zijn zeker meldingen geweest van kannibalisme in Noord-Korea. Vooral op plekken waar er veel arme mensen zijn die plotseling geen voedsel meer hebben, zul je vandaag de dag kannibalisme vinden.

Tegenwoordig vind je het bijna niet meer terug in culturen waar het vroeger wel veel gebeurde. Dat komt onder andere door westerlingen die ze kleding brengen. De aanwezigheid van de westerse cultuur zorgde voor een inperking van duizend jaar oude, heilige rituelen van veel inheemse bevolkingsgroepen.

Zou ethisch verantwoord kannibalisme ooit cultureel geaccepteerd kunnen worden?
Ik heb de afgelopen jaren hard gewerkt om dit boek samen te stellen, en ik zie het gewoon niet als iets dat cultureel aanvaardbaar is, vooral vanwege dit diepgewortelde taboe.