Het kloppende kunstenaarshart van David Lynch

Als ik me probeer voor te stellen wat David Lynch op dit moment aan het doen is, dan stel ik me voor dat hij koffie drinkt en sigaretten rookt en aan een schilderij werkt. Dat zijn de enige drie activiteiten die ik hem zie doen. En afgaande op de documentaire David Lynch: The Art Life, die te zien is op IFFR, lijkt het erop dat dit ook echt het enige is wat hij doet, dag in dag uit, verstopt in zijn atelier.

The Art Life is een documentaire voor de harde kern van de Lynchfans. Het is een trage film, waarin Lynch wordt gevolgd terwijl hij schildert en beeldhouwt, en die een inkijkje geeft in zijn dagelijks leven – "het kunstenaarsleven," zoals hij het noemt. Ondanks het feit dat hij meer dan genoeg is geïnterviewd in de loop van zijn carrière, is het de documentairemakers toch gelukt om nieuwe anekdotes over zijn jeugd uit 'm te trekken, die een enorme invloed hebben gehad op zijn artistieke visie. Ik sprak de regisseur Jon Nguyen, die eerder de documentaire Lynch (2007) heeft gemaakt (waarin hij David Lynch volgde in het maakproces van Inland Empire), over zijn nieuwe film.

VICE: Hoi, Jon. In 2006 had David Lynch nog weinig zin om interviews te geven. Hoe zorgde je ervoor dat hij van gedachten veranderde?

Jon Nguyen: Met Lynch kan ik me herinneren dat we heel veel vragen voor hem hadden. Je zag aan zijn lichaamstaal dat hij zich er niet prettig bij voelde om die te beantwoorden. Op een zeker punt zei hij: "Kijk gewoon mee bij het maken van de film, en dan weet je aan het eind vanzelf waar het over gaat." Toen realiseerden we ons dat hij altijd erg terughoudend is. Nadat we klaar waren met die film, weet ik nog dat zijn vriend Jason zei: "Ik denk dat David langzamerhand wel op een leeftijd komt waarop hij wat verhalen wil delen. Misschien kunnen jullie over een paar jaar terugkomen, en kijken hoe hij erover denkt." Toen we hem weer benaderden had hij inmiddels een dochtertje gekregen, en we pitchten het een beetje aan hem als een kans om haar alle verhalen uit zijn jeugd te vertellen. Dat vond hij een goed idee.

Het is zeldzaam om zo'n intiem inkijkje in zijn leven te krijgen. Je werd echt toegelaten tot zijn persoonlijke toevluchtsoord; zijn atelier.
David is erg op zijn privéleven gesteld, en als Jason ons niet had geholpen om de documentaire te maken was het nooit gelukt. Je kan niet gewoon komen binnenwandelen en vervolgens verwachten dat hij allerlei ontboezemingen doet. David is niet bepaald de makkelijkste persoon om te interviewen. Meestal leidt hij het gesprek.

De interviews vonden plaats in het weekend – het waren ongeveer 25 interviews over een periode van 3 jaar. Jason woonde in hetzelfde pand als David, dus af en toe kreeg hij een telefoontje: "Hé, ik heb een uurtje vrij. Waarom kom je niet naar beneden?" Dan kwamen ze allemaal bij hem zitten en zette Jason een microfoon klaar. Het was als praten met een oude vriend.

Het verbaasde me wel hoe geïsoleerd zijn leven als kunstenaar is.
Af en toe zie je hem schrijven in de documentaire, hij was toen bezig met de nieuwe Twin Peaks, maar meestal zie je hem schilderen in zijn atelier. Dan was ik dagenlang aan het filmen en dacht ik wel: het enige dat je de hele tijd ziet is David die aan het schilderen is. Jason zei: "John, het enige wat David de hele dag door doet is schilderen – vanaf het moment dat hij opstaat totdat hij naar bed gaat." Hij zet niet eens zijn eigen koffie, behalve in de weekenden. Ik zei: "Kan je geen shot van hem krijgen waar hij de planten water geeft, of zoiets?" Jason zei: "Ik zal het voor je vragen." Maar David deed alleen alledaagse dingen als hij ze daadwerkelijk moest doen. Hij wilde het nooit speciaal voor de documentaire doen. Het bleek dat hij van 's ochtends vroeg tot 's avonds laat in zijn atelier zit. Al vanaf jongs af aan is dat het enige wat hij doet – werken in zijn studio. Hij is een kunstenaar in hart en nieren.

Hoe heb je de interviews aangepakt, gezien zijn aversie voor traditionele vraaggesprekken?
Elk interview was anders. Hij vertelde over zijn grootouders en hun verhalen, en daarna over zijn hele familie. Na een tijdje begon op te vallen dat er een rode draad was door alle interviews heen, die draaide om zijn ontdekking en verkenning van de kunst. Hij begon met vingerverven en tegen de tijd dat hij was klaar was met de middelbare school, had hij al zes of zeven ateliers versleten, waar hij schilderijen maakte.

Er zitten een paar anekdotes in over zijn jeugd die gekoppeld kunnen worden aan zijn stijl en werk. Opvallend is dat verhaal over die keer dat hij als jongetje laat op straat aan het spelen was en er opeens een naakte vrouw voorbij kwam lopen.
Toen ik dat verhaal hoorde moest ik gelijk aan die ene scène in Blue Velvet denken. En wanneer hij Bob Dylan live ziet en zegt "hij was zo klein op het podium," dat deed me denken aan die oude koppels die uit de tas komen in Mulholland Drive. In veel van zijn kunst komt een radio voor, en in de documentaire vertelt hij over het moment dat hij ging studeren en voor het eerst op kamers ging, en nadat hij afscheid had genomen van zijn vader, twee weken lang op zijn kamer bleef zitten zonder eruit te komen. Hij luisterde alleen maar naar de radio tot de batterij leeg was. Dat heeft veel indruk op mij gemaakt.

Hij impliceert dat hij eigenlijk niet veranderd is, dat hij nog steeds die student is die niet naar buiten durfde.
Ja, ik denk dat hij een soort pleinvrees had. En dat is met de jaren niet minder geworden. Hij groeide op in een dorp, en kwam daarna in Philadelphia terecht, ongeveer twee weken na de rassenrellen. Hij heeft altijd al gezegd dat Philadelphia een grote invloed heeft gehad op zijn kunst. Meer dan al het andere.

Ik wist ook niet dat hij als kind last had van maag- of darmklachten. Hoe kwam dat?
Ik weet niet precies wat dat was, maar ik kan me voorstellen dat die maagkrampen voortkwamen uit angst of stress. Hij praat veel over het feit dat hij graag zijn familie gescheiden wilde houden van zijn vrienden op school en die vrienden weer gescheiden wilde houden van zijn vrienden uit de kunstwereld. Hij leefde in drie verschillende werelden en die probeerde hij angstvallig gescheiden te houden. Dat doet mij dan weer heel erg denken aan de films Mullholland Drive of Lost Highway, waarin de karakters verschillende, afzonderlijke rollen aannemen. Hij zegt het niet expliciet, maar ik denk dat die thema's uit zijn kindertijd komen.

Leidt hij nog steeds zulke gescheiden levens, of heeft hij eindelijk rust gevonden in zijn leven als kunstenaar?
Wanneer hij in Los Angeles is, gaat hij niet naar veel Hollywoodfeestjes, etentjes en andere dingen. Hij leeft thuis een teruggetrokken leven. Ik denk dat dat te maken heeft met zijn angsten en agorafobie. Hij is volwassen geworden en heeft zich ook ontwikkeld, maar ik denk dat hij nog steeds met deze problemen rondloopt.

Als mensen de docu zien, zullen ze zich realiseren hoe hard hij heeft moeten vechten voor erkenning.
David heeft heel hard gewerkt om te komen waar hij nu is. Hij heeft ook zijn twijfels gehad, en een hele hoop schilderijen gemaakt waar hij niet tevreden mee was. Hij heeft er echt voor moeten vechten - zijn vader heeft ook weleens tegen hem gezegd dat hij moest stoppen met dat filmmaken, toen hij nog bezig was met Eraserhead. Hij had een gezin te onderhouden en zijn ouders wilden natuurlijk niet dat hij een armlastige kunstenaar zou blijven. Zonder de subsidies die hij heeft gekregen, zouden we nu geen David Lynch hebben.

Toen we een aantal foto's van David uit die periode wilden hebben, heb ik contact gezocht met een oude vriend van hem. Die was fotograaf en zat met David op de kunstacademie in Philadelphia. Hij vertelde me: "O, ik ben zo blij dat hij zo groot geworden is, iedereen kent David. Ik heb zijn carrière gevolgd, want na de opleiding in de jaren zestig heb ik het zelf geprobeerd te maken als kunstenaar, maar na een paar jaar heb ik het opgegeven en ben ik iets anders gaan doen. Maar goed, ik zal wat dozen doorspitten om te kijken of ik nog wat foto's van hem heb." Deze man woont nog steeds in Philadelphia en hij krijgt nu eindelijk wat erkenning voor zijn foto's uit die periode, maar ik dacht bij mezelf: dat had ook David kunnen zijn.

Waren er nog ergens losse eindjes of vragen waarmee je zat over de man, nadat de film af was?
Er zit wel één verhaal in de film waar we nooit echt antwoord op hebben gekregen. In de film herinnert Lynch zich dat hij als kind Montana verliet en afscheid moest nemen van een man die meneer Smith heette. Ik weet niet of je het hebt gezien, maar hij moest bijna huilen. Elke keer wanneer we terugkwamen op dat verhaal werd het David te veel en zei hij dat hij er verder niet op wilde ingaan. Dat was best raar, want wij hadden zoiets van: "je kende die meneer Smith nauwelijks, dus waarom heeft dat moment zoveel effect op je gehad?" Het enige wat ik nu kan bedenken is dat dat het moment was waarop hij gedag zei tegen zijn gelukkige jaren. Zijn familie verhuisde namelijk naar Virginia, waar zijn donkere periode vol angsten begon. Hij doet alsof zijn jeugd alleen maar zonneschijn en vrolijkheid was, maar Virginia was niet leuk voor hem. Dus ik denk dat hij zijn jeugdige onschuld toen heeft verloren. Waarschijnlijk mist hij de jaren vijftig en de fijne tijd met zijn familie.

Vond hij de film goed?
Ja, dat wel. Het ding is dat we de film hebben gemaakt op basis van de dingen die hij ons gegeven heeft. Hij heeft ons al zijn albums met familiefoto's en toegang tot al zijn schilderijen gegeven, en we hebben door in zijn studio en zijn huis gezeten, en deden de interviews. We zijn niet op stap gegaan om met anderen te praten en we hebben geen foto's gebruikt die hij ons niet had gegeven. Hij heeft zelfs de titel uitgekozen. Het is dus allemaal puur David.

Dankjewel, Jon.

David Lynch: The Art Life is de komende dagen te zien op IFFR.