Het hartverscheurende verhaal achter die Ikea-foto van de Amsterdamse grachten

De Nederlandse documentairemaker Tom Roes kreeg een tijdje terug een ingelijste foto cadeau van zijn vriendin voor boven de bank in de woonkamer. Geen uniek printje van een van hun vakanties, maar een van de meest verkochte foto’s van Ikea: een zeer herkenbaar (en reproduceerbaar) zwart-wit plaatje van een Amsterdamse gracht, met een smoezelige rode fiets tegen het hek van een brug.

Toen Tom de poster eenmaal had opgehangen, werd hij door zijn vrienden beticht van wansmaak – zo’n doorsnee plaatje, dat wil je als uniek mens toch niet aan je muur hebben hangen? En of je het nou wel of geen mooie foto vindt, origineel is het inderdaad niet: Ikea heeft er inmiddels 427.000 stuks van verkocht. Maar Tom raakte geïnteresseerd in het verhaal áchter de vervangbare foto, en dat bleek een stuk bijzonderder. Hij maakte er een documentaire over voor VPRO Dorst, die je vanaf vanavond 19:30 uur kunt bekijken.

De naam van de fotograaf was voor Tom eenvoudig te achterhalen: Fernando Bengoechea, oorspronkelijk afkomstig uit Argentinië. Fernando was een succesvolle fotograaf die voor zijn werk de wereld over reisde en allerlei beroemdheden in hun eigen huis vastlegde. Maar tijdens een surftripje naar Sri Lanka in 2004, verdween hij in de beruchte tsunami. “En zijn lichaam is nooit teruggevonden,” vertelt Fernando’s broer Marcello via Skype aan Tom. Over de rode-fietsfoto weet Marcello verder niet zo veel te vertellen, behalve dat hij zelf ook een Ikea-exemplaar in de garage heeft staan. Maar wanneer-ie precies gemaakt is, weet hij niet. Hij verwijst Tom door naar een ex-vriendje van de fotograaf, die misschien meer weet.

En inderdaad, ex-geliefde Ahmad weet hoe en waarom de foto ooit is gemaakt. In de lente van 1999 was Fernando in zijn eentje op pad in Amsterdam voor een fotoklus. Tussen de twee mannen is er op dat moment even weinig contact – vlak voor Fernando’s vertrek hadden ze ruzie gekregen over iets wat Ahmad zich nu niet meer herinnert. Hij had al een paar dagen niets van hem gehoord, totdat hij opeens een mail kreeg, met de fietsfoto in de bijlage. Daarmee wilde Fernando sorry zeggen, vertelt Ahmad over de telefoon aan Tom.

"Fernando mailde deze foto van ‘een eenzame fiets’, en schreef er iets bij over dat hij graag had gezien dat er twee fietsen hadden gestaan – zoiets, ik weet het niet precies meer,” vertelt Ahmad. “Ik vind de foto iets melancholisch hebben, vind je niet? Hij [Fernando] voelde zich eenzaam, net als de fiets."

Voor het verhaal over hoe deze mistroostige foto uiteindelijk een megahit wordt in Ikea, komt Tom weer uit bij broer Marcello. Die vertelt dat de foto uit een database met duizenden foto’s werd gepikt door een Ikea-medewerker, en dat hij de rechten voor een niet al te hoog bedrag heeft verkocht. “Ik vond niet dat ze veel meer hoefden te betalen, want ik vond de foto niet erg bijzonder.”

Maar bijzonder werd het wel toen het beeld eenmaal op posterformaat te koop was. Toen kreeg Marcello opeens kiekjes opgestuurd van mensen over de hele wereld, die de foto van zijn overleden broer hadden gekocht en thuis hadden opgehangen. Er was zelfs een stelletje dat na aanschaf van de eenzame rode fiets besloot om zich te verloven op de plek waar de foto gemaakt is: op de hoek van de Brouwers- en de Herengracht.

De kleur rood werd niet door Fernando zelf, maar door Ikea-ontwerper Erik Hansen toegevoegd, weet Tom nog te achterhalen. Hansen selecteerde Fernando’s foto destijds, en maakte de fiets rood – maar dat had ook een andere kleur kunnen zijn. Net als het beeld zelf trouwens, vertelt hij aan Tom. “Het had iedere andere foto van Amsterdam kunnen zijn.”

Bang dat je iets mist? Begrijpelijk. Daarom hebben we een nieuwsbrief met onze beste stukken, video’s én winacties.