Waarom zoveel Spaanse politieke activisten naar België zijn gevlucht

In de reeks 'Grenzen van Europa' brengen we verhalen die laten zien welke invloed de landsgrenzen die Europa verdelen en omringen hebben op de levens van de mensen die er wonen. Want je leven kan totaal anders zijn, afhankelijk van aan welke kant van een grens je bent opgegroeid - zelfs binnen de EU.

Hun politieke ideeën mogen dan van elkaar verschillen, maar de Catalaanse president Carles Puigdemont, rapper Valtònyc uit Mallorca en de Baskische ETA-sympathisanten Luis Moreno en Raquel García hebben toch wat opvallende overeenkomsten. Er hangt of hing een gevangenisstraf boven hun hoofd, waardoor ze uit Spanje moesten vluchten en in België belandden. En hier besloten ze allemaal bij hetzelfde advocatenduo aan te kloppen: Paul en Simon Bekaert, die wij spraken om erachter te komen waarom ons land zo’n geliefd toevluchtsoord is voor politieke activisten uit Spanje.

Vader en zoon Bekaert zijn een autoriteit op het gebied van mensenrechten en uitlevering. In de jaren negentig verdedigde Paul Bekaert al verschillende ETA-betrokkenen, waaronder Luis Moreno en Raquel García. Ze werden beschuldigd voor het opvangen van ETA-activisten en vluchtten naar België, waar ze 26 jaar lang bleven tot hun beschuldiging verjaarde – dat gebeurde vorig jaar. In de tijd daarvoor had Paul Bekaert al twee keer voorkomen dat ze aan Spanje zouden worden uitgeleverd.

Dat Carles Puigdemont anderhalve dag nadat hij uit Barcelona was gevlucht bij hun advocatenkantoor in Tielt aanklopte, is dan ook geen toeval. Simon: “Ik was ergens anders voor een vergadering, en ineens kreeg ik van onze secretaresse een smsje: ‘Carles Puigdemont zit hier op kantoor.’”

“Hij is zondag uit Barcelona vertrokken, en maandag zat hij om vijf uur ‘s middags al aan mijn bureau,” vult Paul aan.

Ook rapper Valtònyc – die in het echt Josep Miquel Arenas Beltrán heet – kwam in mei 2018 onder de vleugels van de Bekaerts terecht nadat hij naar België was gevlucht. De Spaanse justitie had hem kort daarvoor veroordeeld tot een gevangenisstraf van 3,5 jaar omwille van majesteitsschennis, het goedpraten van terrorisme en doodsbedreigingen. De Spaanse rechter baseerde zich voor zijn beslissing op een aantal controversiële uitspraken die Valtònyc maakte in zijn lyrics. De rechtbank in Gent was het daar niet mee eens, en de rapper wordt voorlopig dan ook niet uitgeleverd, al is het Openbaar Ministerie in België wel in beroep gegaan.

Bekijk ook onze korte docu over Valtònyc:

“We denken dat het Belgische parket blijft aansturen op een uitlevering omdat men vreest dat Spanje anders op zijn beurt minder makkelijk Belgische criminelen aan België zal uitleveren,” legt Paul uit. “Ze moeten natuurlijk vaak met hun Spaanse collega’s samenwerken. Als het uiteindelijk een Belgische rechter is die beslist dat iemand niet uitgeleverd wordt, kunnen de Belgische parketmagistraten tegen hun Spaanse collega’s zeggen dat ze het wel hebben geprobeerd, maar dat de rechter anders heeft beslist.”

De nummers van Valtònyc staan nog steeds op YouTube, maar als je ze wilt beluisteren, moet je eerst wel bevestigen dat je achttien jaar of ouder bent. “Hiphop is heel directe muziek waarmee je aandacht opeist”, zegt de rapper. “De meeste uitspraken waarvoor ik ben veroordeeld zijn hyperbolen. Zoals een politicus [Jorge Campos, de voorzitter van extreemrechtse partij Actúa Baleares, red.] bedreigen met het gooien van een atoombom op zijn hoofd. Maar het is onnozel om te denken dat ik dat ook echt ga doen. Waarom? Omdat ik 24 jaar ben, in een fruitwinkel werk en er op Mallorca helemaal geen plutonium te vinden is.”

Dat was ook het punt dat Simon Bekaert in de rechtszaal maakte. “Ik las teksten voor van zangers die veel ergere dingen hebben gezongen en die op Rock Werchter, Graspop en Pinkpop hebben opgetreden. The Offspring heeft bijvoorbeeld een liedje waarin op het einde vijf keer “Kill the President” wordt gescandeerd. Bob Marley heeft de sheriff doodgeschoten, en als je leest wat Eminem allemaal rapt…”

“Eigenlijk is België altijd al een toevluchtsoord voor andersdenkenden geweest,” zegt Paul. “Al in de negentiende eeuw was het vanzelfsprekend om asiel te verlenen aan politieke dissidenten. Karl Marx en Victor Hugo gingen bijvoorbeeld allebei in Brussel in ballingschap.”

“Zolang dissidenten hier zelf niet te veel voor opschudding zorgden, mochten ze blijven,” zegt Simon. “Onder het Nederlandse bewind zaten veel Belgische journalisten opgesloten, dus zeker toen België net onafhankelijk werd, was het erg gevoelig voor vrijheid van meningsuiting.”

Paul voegt toe dat Napoleon III halverwege de negentiende eeuw een staatsgreep in Frankrijk pleegde, en België onder druk zette om Franse dissidenten uit te leveren die vanuit Brussel tegen hem streden. “Maar België heeft altijd geweigerd. Niet uitleveren is hier een traditie.”

Is het niet gek dat één EU-land niet aan een ander EU-land uitlevert? “Eigenlijk zegt het vooral veel over Spanje”, antwoordt Simon. “Na 9/11 trad in 2004 het Europees aanhoudingsbevel in werking, een wet waarmee terroristen sneller kunnen worden uitgeleverd aan andere Europees landen. Maar Spanje misbruikt die wet om zijn eigen politieke tegenstanders te laten uitleveren en op te sluiten, zoals Puigdemont en Valtònyc. Maar toen het Belgische gerecht zich over Valtònycs zaak boog, oordeelde het dat het niet om terrorisme gaat. En Puigdemont werd van rebellie beschuldigd, maar nadat hij in Duitsland met het Europees aanhoudingsbevel werd opgepakt, heeft het Duitse gerecht ook die beschuldiging weerlegd.”

In Gent, waar de zaak van Valtònyc werd afgehandeld, zijn in de geschiedenis al eerder twee bekende zaken geweest waarbij een koning werd beledigd, vertelt Simon. “Keizer Karel, de toenmalige koning van Spanje, is ooit Gent binnengevallen omdat de Gentenaars hun belastingen niet betaalden en hem beledigden. En later was er de socialistische politicus Edward Anseele, die tijdens een arbeidersstaking had gezegd dat Leopold II in Congo een genocide aan het plegen was, wat natuurlijk gewoon waar was. Maar Anseele werd daardoor wel vervolgd voor het ‘beledigen van de koning’. Hij werd veroordeeld, maar is uiteindelijk burgemeester van Gent geworden en minister van staat. In diezelfde lijn heeft de raadkamer in Gent ook nu gezegd dat het beledigen van de koning geen reden is om iemand uit te leveren.”

Het is geen toeval dat Puigdemont in zijn beginperiode in België vaak met leden van de N-VA werd gezien. Hoewel zijn idealen een stuk progressiever zijn dan die van de N-VA, streven ze allebei naar meer autonomie voor hun regio: Puigdemont voor Catalonië, de N-VA voor Vlaanderen. “N-VA heeft Puigdemont niet officieel uitgenodigd, maar ze hebben wel een gunstig klimaat voor hem gecreëerd”, zegt Paul daarover. “Theo Francken, die destijds minister voor Asiel en Migratie was, had na het Catalaanse onafhankelijkheidsreferendum aangegeven dat Puigdemont hier politiek asiel kon aanvragen. Ook de minister van Binnenlandse Zaken Jan Jambon sprak duidelijk zijn sympathie uit.”

Ook Valtònyc werd door de N-VA benaderd. “Zelf voel ik me nauwer verbonden met progressieve partijen, maar ik moet zeggen dat de solidariteit van de linkse partijen in België tot nu toe ontbrak,” zegt hij. “Ik sta achter de Partij van de Arbeid (PVDA), maar die hebben zich nog niet over mijn zaak uitgelaten.”

“Puigdemont wordt hier geregeld gespot in de Wetstraat,” zegt Simon Bekaert. De Catalaanse president kwam wellicht ook naar Brussel omdat hij zo in het hartje van de Europese Unie zijn macht kon blijven uitoefenen. “In Brussel kan je contacten leggen. De stad is een luidspreker,” beaamt Paul.

“Een ander lid van het Catalaanse parlement [Marta Rovira, red.] is niet naar Brussel, maar naar Zwitserland gevlucht”, vertelt Simon. “Zwitserland zit niet in het Europees aanhoudingsbevel, dus dat is interessant omdat je er minder makkelijk wordt uitgeleverd. Maar politiek gezien is het dat niet, want je kan er je boodschap niet kwijt. Je wordt letterlijk omringd door de bergen.”

Paul gelooft niet dat België een nieuw soort Zwitserland wordt, waar politieke vluchtelingen van over de hele wereld heen komen. “Ik heb destijds veel ETA-militanten verdedigd en die zijn zo goed als allemaal uitgeleverd. Het Europees aanhoudingsbevel heeft geen marge. Luis Moreno en Raquel García zijn echt een uitzondering, omdat ze geen geweld hebben gebruikt. Puigdemont en Valtònyc trouwens ook niet. Geweld is de doorslaggevende factor om al dan niet uit te leveren.”

Moreno en García, die in 1992 naar België vluchtten, vertellen via Skype hoe het was om ons land meer dan een kwarteeuw niet te kunnen verlaten. “Er zijn betere landen om te wonen, maar nog veel meer slechtere plekken,” zegt Moreno. “Onze familie kon ons tijdens die 26 jaar nog gewoon bezoeken. Toch kunnen we nu niet zomaar terug naar Spanje: met het verjaren van onze zaak is ons politiek asiel afgelopen, maar ons economisch asiel is dat niet. We zijn nu in de vijftig en zullen tot aan ons pensioen hier in België blijven werken, want in Baskenland zouden we opnieuw werk en een huis moeten vinden. We hebben hier ons leven opgebouwd. Bovendien heeft onze zoon vorig jaar, net op het moment dat wij konden terugreizen, besloten om zich in België te vestigen met zijn vrouw en onze kleinzoon.”

García vertelt dat het emotioneel was om vorig jaar weer naar Baskenland te reizen. “Enerzijds ben je blij dat het kan, anderzijds ben je bang dat ze je, ondanks je papieren, toch nog zullen oppakken.”

Het grote voordeel aan hun verplichte verblijf in België was dat ze het land echt goed hebben leren kennen, zegt Moreno. “Je kunt echt wel een hoop zien zonder naar exotische landen te gaan. Je moet alternatieven zoeken en creatief zijn, maar we vonden altijd wel iets nieuws. In de winter gingen we wild eten in de Ardennen, en in de zomer gingen we naar de zee. La Roche en Malmedy zijn onze favorieten.”

In tegenstelling tot het Baskische koppel, kan Valtònyc nog altijd niet terug naar Mallorca – hij zou er onmiddellijk worden opgepakt. “En al zou het wel kunnen, ik wil nooit meer terug,” zegt hij. “Ik heb geen vertrouwen in een staat die een rapper gevangen wil nemen. En ook niet in een staat die mensen opsluit omdat ze een referendum organiseren.”

Wil je elke week een overzicht van onze beste verhalen toegestuurd krijgen? Schrijf je dan nu in voor onze newsletter.

Volg VICE België razendsnel op Instagram.