De kinderen die gevangen zitten in een Spaanse enclave in Marokko

In de reeks 'Grenzen van Europa' brengen we verhalen die laten zien welke invloed de landsgrenzen die Europa verdelen en omringen hebben op de levens van de mensen die er wonen.

Mohammed hing wat rond met een groepje vrienden toen een domme ruzie over een broodje leidde tot een vechtpartij. De arrestatie die daarop volgde zorgt ervoor dat Mohammed zich nu elke week moet melden bij het El Baluarte-centrum voor jeugdige delinquenten, omdat hij anders Melilla uit zal worden gezet. Melilla is een kleine Spaanse enclave aan de kust van Noord-Afrika, die een grens deelt met Marokko.

Mohammed zit al vier jaar vast in een systeem dat bedoeld is om minderjarigen zonder begeleiding in Melilla te beschermen tegen deportatie. Volgens het Spaanse ministerie van Binnenlandse Zaken zijn er meer dan 13.000 kinderen als Mohammed in Spanje, waarvan 68 procent van Marokkaanse afkomst is. Ze staan bekend als MENAS: Menores Extranjeros No Acompañados (alleenstaande minderjarige vreemdelingen).

Alleen in de provincies Andalusië (met 5704) en Catalonië (met 1870) zijn er meer minderjarigen zonder begeleiding dan Melilla. Maar in Melilla vormen de 1184 geregistreerde minderjarigen zo’n 1,5 procent van de totale bevolking, waardoor de stad naar verhouding het grootste aantal minderjarigen huisvest.

Tussen 2017 en 2018 verdubbelde het aantal MENAS in Spanje, van 6414 tot 13.012 kinderen. Het systeem was daar niet op berekend, en begon langzaam uit elkaar te vallen in een poging om de juiste zorg voor deze kinderen te bieden. Daardoor zijn veel kinderen weggegaan uit de faciliteiten en probeerden ze hun eigen weg te vinden in de plaatselijke gemeenschappen. Dat leidde tot spanningen tussen de lokale bevolking en de jongeren: alleen dit jaar al vonden er drie aanvallen op centra voor minderjarigen zonder begeleiding plaats.

“Mijn ouders stelden voor dat ik terug naar Casablanca zou komen,” vertelt Mohammed. “Omdat ik anders zal sterven op straat.” Als hij z’n ouders spreekt aan de telefoon, verzekert hij hen ervan dat alles in orde is, dat ze zich geen zorgen hoeven te maken en dat er goed voor hem gezorgd wordt in het El Baluarte-centrum. “Het duurt niet lang meer tot ik mijn papieren krijg,” vertelt hij ze.

Maar dat is niet helemaal waar. Wat zijn ouders niet weten, is dat hun magere, zestienjarige zoon minstens twee jaar op straat heeft geleefd, en dat als de politie hem niet had gearresteerd, hij waarschijnlijk nog steeds op straat zou slapen. Volgens het ministerie van Sociale Zaken leven er zo’n honderd kinderen op straat in Melilla.

De kwestie van zijn papieren is bovendien ook een stuk ingewikkelder. Volgens de Spaanse wetgeving moeten regionale autoriteiten de buitenlandse minderjarigen onder hun toezicht een tijdelijke verblijfsvergunning verlenen, die ze ook in staat stelt om te werken, mits ze ouder zijn dan zestien. Maar volgens de ombudsman wordt dit niet nageleefd. Het gevolg is dat de jongeren hun papieren niet op orde kunnen hebben zodra ze volwassen worden, waardoor ze niet kunnen deelnemen aan economische- en werkprogramma’s gericht op volledige integratie, en niet legaal kunnen werken en wonen.

“Hiervoor zag je nooit kinderen op straat,” zegt Maite Echarte, mede-oprichter van PRODEIN, een vereniging voor de ontwikkeling en bescherming van kinderen. “Nu geven ze geen papieren. Als kinderen zonder papieren deze centra verlaten, wat heeft het dan voor zin gehad dat ze daar überhaupt zaten? Wat moeten ze gaan doen?”

De problemen met dit systeem zorgt ervoor dat de kinderen een onzeker bestaan leiden. Ze proberen nog liever om in de haven van Melilla op vrachtwagens te springen en zo het vasteland van Spanje te bereiken dan weer een nacht door te brengen in de smerige kazernes van La Purísima. Daar slapen tientallen kinderen op elkaar gepakt op matjes op de grond.

Yassin is een van de kinderen die besloot zijn huis te ontvluchten. Nu heeft hij geen huis meer. Als ik hem ontmoet, is hij zo high dat hij bijna niet kan praten. “Het gaat wel,” zegt hij met moeite. “Ik heb net wat lijm gesnoven, om de dingen te kunnen vergeten.”

De dertienjarige Salah, een vriend van Yassin, spreekt namens hem. Ze zijn meer dan tweehonderd kilometer van hun familie vandaan, en Salah vertelt dat ze lijm snuiven om te vergeten hoe eenzaam te zijn. Elke dag snuiven ze lijm tot de zon opkomt. Dan proberen ze om naar het vasteland te vluchten. “Ik vermijd het centrum,” vertelt hij. “Ik ben liever op straat, en probeer te ontsnappen in een vrachtwagen.” Hij probeert het elke nacht, en telkens wordt hij gepakt.

Als ik opmerk dat hij wel erg jong is, bromt hij: “In Marokko ben ik vijftien. Toen ik in Melilla aankwam moest ik testen doen en toen dachten ze dat ik twaalf was.” Hier aan de poorten van Europa vormt leeftijd ook een barrière. De autoriteiten nemen alleen voogdij over minderjarigen wiens leeftijd is bevestigd met forensisch bewijs. Als besloten wordt dat een kind boven de achttien is, wordt het direct uitgesloten van alle beschermingen.

Nog een paar maanden en dan is Megdoulin niet meer minderjarig. Ze is minder dan een jaar geleden in Melilla aangekomen, en ze weet nog steeds niet of haar verblijfsvergunning op tijd voor haar verjaardag klaar zal zijn. Als ik haar ontmoet, gaat ze net lunchen in het MENA-centrum waar ze woont, nadat ze met haar vrienden in het park heeft gezeten.

Megdoulin probeert niet te veel in te zitten over haar huidige situatie. Wat ze het liefste doet, is dansen. Dat voelt bevrijdend, zegt ze. “Mijn lichaam begint gewoon uit zichzelf te bewegen,” lacht ze, terwijl ze haar heupen schudt op denkbeeldige muziek. Ze was drugsverslaafd, vertelt ze, maar ze hoeft niet naar de therapiesessies te gaan die door Proyecto Hombre (een organisatie die drugsverslaafde jongeren in Melilla helpt) georganiseerd worden. Muziek is haar therapie, zegt ze.

“Ik red het wel alleen,” zegt ze. “We zien wel hoe het gaat.” Megdoulin komt uit het nabijgelegen Nador, een kustplaatsje in het noordoosten van Marokko. Ze is een van de minderjarigen waarover de Spaanse overheid met Marokko probeert te onderhandelen over terugkeer naar haar vaderland.

De overeenkomst zou betekenen dat er een uitzondering moet worden gemaakt voor Marokkaanse MENAS op een kinderbeschermingswet. Door ze als ‘jonge migranten’ te beschouwen voor de wet zouden ze dezelfde rechten krijgen als Spaanse kinderen, en pas terug naar hun vaderland kunnen worden gestuurd als de overheid bewijs heeft dat ze daar veilig zullen zijn.

Met de hulp van Ceuta, de andere Spaanse enclave die een landsgrens deelt met Marokko, is men in Melilla nog een stap verder gegaan, en hebben ze een wetswijziging voorgesteld om het concept van “vroegtijdige economische immigranten” in de wet op te nemen. Dit zou niet alleen de repatriëring van de kinderen naar Marokko mogelijk maken (zodra hun ouders zijn geïdentificeerd), maar ook doorplaatsing naar centra op het Spaanse vasteland. Daar zou de Spaanse overheid de zorg overnemen, mits ze niet binnen drie maanden teruggebracht worden naar Marokko.

“Ik had veel gedoe met m’n familie in Marokko,” legt Megdoulin uit. “Ik kon daar niet langer zijn.” Maar ze wil ook niet in Melilla blijven. Madrid is haar einddoel. Salah hoopt het tot Barcelona te redden. Daarvandaan wil hij doorreizen naar Zweden.

Melilla is voor veel kinderen de eerste bestemming van een reis die begint in Fez, Casablanca of Marrakesh met een auto of bus. “Je zorgt dat je wat geld bij elkaar krijgt – veertien of vijftien euro, en dan pak je de bus naar Nador,” zegt Mohammed. “Daar pak je een taxi naar Beni Enzar en probeer je de grens over te steken.”

De Spaanse grens oversteken in Melilla of Ceuta is minder riskant dan proberen om Algeciras, op het vasteland, te bereiken met de veerboot die vanuit de gigantische Tanger-MED haven vaart, op achttien kilometer afstand van Ceuta. Dat is ook de reden waarom er altijd kinderen en tieners te vinden zijn rond de autoweg die naar de grensovergang van Melilla leidt: ze wachten allemaal op een kans om zich te verstoppen tussen vrachtcontainers, en zo de grens over te steken.

Karim (19) kwam naar Melilla toen hij tien was en leeft al lang op straat. Hij is lid van de ‘kauwgombende’, een groep kinderen die wat bijverdient door kauwgom te verkopen voor een euro per pakje. Van al zijn vrienden is hij de enige die nog in de stad is. “Een paar zitten in de gevangenis, een paar zijn in Europa. Maar de meesten zijn in Spanje. Ik heb heel vaak geprobeerd om onder een vrachtwagen de grens over te steken, maar het is nooit gelukt.”

Hij wil zelf in Almería eindigen. Eén keer was het hem bijna gelukt, toen hij nog een kind was. Maar de politie vond hem verstopt op een schip. Ze hebben hem teruggestuurd naar Melilla. “Ik zorg er altijd voor dat ik gezien kan worden,” zegt hij. “Ik verstop me niet op plekken waar ik een been kwijt zou kunnen raken, of dood zou kunnen gaan.”

Scroll verder voor meer van José Colón's foto's van onbegeleide kinderen in Melilla.

Wil je elke week een overzicht van onze beste verhalen toegestuurd krijgen? Schrijf je dan nu in voor onze newsletter.

Volg VICE België ook op Instagram.