In de achttiende eeuw tripten feestneuzen al op lachgas

Het is 1799. Een groep dichters, filosofen, wetenschappers en artsen viert een feestje in een salon ergens in Bristol. Ze zitten met z’n allen in een kring met hun gepoederde pruiken en pantalons distikstofmonoxide te inhaleren uit een zak. De gerespecteerde chemicus Humphry Davy – op dat moment twintig jaar oud, en de eigenaar van het laboratorium op de begane grond van het pand – heeft deze bijeenkomst georganiseerd, om zijn vrienden zijn nieuwste uitvinding te laten uitproberen: lachgas.

Zoals bij wel meer moderne uitvindingen, wordt ook lachgas per toeval ontdekt. Een jaar eerder wordt Humphry lid van het Pneumatic Institution in Bristol. Hij werkt voor de arts Thomas Beddoes en probeert gassen te isoleren die heilzaam zouden zijn voor tbc-patiënten. Het was de twee al gelukt om zuurstof te isoleren, kort daarna krijgen ze ook het mysterieuze neefje van zuurstof te pakken: distikstofmonoxide. Uit wetenschappelijk oogpunt neemt Humphry een teug van het kleurloze gas en de rest is, zoals ze dat zo mooi zeggen, geschiedenis.

“Hij stond perplex. Er kwam een euforische energiegolf over hem heen,” zei cultuurhistoricus Mike Jay tegen ABC. “Hij stuiterde door het laboratorium, schreeuwend en lachend. Een totale verrassing.”

De ontdekking is het begin van een reeks turbulente gebeurtenissen: Humphry verdiept zich in onderzoek naar geestverruimende middelen, raakt levensbedreigend verslaafd aan lachgas, en wordt uiteindelijk een van de meest invloedrijke Britse wetenschappers van de vroege negentiende eeuw.

Maar voordat dat allemaal gebeurt, besluit hij eerst om zijn ontdekking te delen met vrienden, collega’s en kennissen op ‘lachgasfeesten’ in de salon boven zijn lab.

Daar komen een boel bijzondere gasten op af, zoals de dichters Samuel Taylor Coleridge en Robert Southey. Er gaat een groene zijden tas rond waar iedereen lachgas uit inhaleert tot ze helemaal wappie zijn.

Volgens Mike Jay is het een waar spektakel. Hij beweert dat de aanwezigen dingen roepen als: “Meer! Ik wil meer! Dit is het fijnste wat ik ooit heb meegemaakt.” Anderen rennen de trap op en neer en roepen rare dingen die ze daarna weer snel zijn vergeten.

De feesten zijn er niet enkel voor de gezelligheid. Humphry noemt het ‘experimenten’. Hij vraagt zijn vrienden om hun psychedelische ervaringen op te schrijven, om zo te helpen met zijn onderzoek. Later bundelt hij al hun observaties over lachgas samen in een boek met de bescheiden titel Researches, Chemical and Philosophical; chiefly concerning Nitrous Oxide, or dephlogisticated nitrous air, and its Respiration. Het boek vormt het hoogtepunt van Humphry’s onderzoek naar lachgas: een uitmuntend wetenschappelijk document over de synthese van het gas, de effecten ervan op dieren en dierlijk weefsel, en natuurlijk de uitwerking op de menselijke geest.

Hier zijn wat hoogtepunten:

“Oh Tom! such a gas has Davy discovered! Oh Tom! I have had some. It made me laugh & tingle in every toe and finger tip. Davy has actually invented a new pleasure for which language has no name. Oh Tom! I am going for more this evening — it makes one so strong & so happy! So gloriously happy! & without any after debility but instead of it increased strength & activity of mind & body — oh excellent air bag. Tom I am sure the air in heaven must be this wonder working gas of delight.” – Robert Southey

“I felt a highly pleasurable sensation of warmth over my whole frame, resembling that which I remember once to have experienced after returning from a walk in the snow into a warm room. The only motion which I felt inclined to make, was that of laughing at those who were looking at me.” – Samuel Taylor Coleridge

“I feel like the sound of a harp” – een anonieme patiënt

Humphry’s onderzoek naar de effecten van lachgas breidt zich al snel uit. Naast zijn lachgasavondjes begint hij ook op zichzelf te experimenteren. Hij inhaleert steeds grotere hoeveelheden gas om te zien wat er gebeurt. Vervolgens documenteert hij zijn bevindingen.

“Over het algemeen leidt het gebruik van zeven tot acht liter tot spiersamentrekkingen,” schrijft hij. “Soms versterk ik mijn plezier door met mijn voeten op de grond te stampen, of door te lachen, of dans ik al brullend door de kamer.”

Het duurt niet lang of hij is de hele tijd gas aan het inhaleren. Alleen, in het donker, en in grote hoeveelheden. Hij raakt uiteindelijk verslaafd. Overal waar hij gaat, fantaseert hij over lachgas. Hij schrijft: “Het verlangen om gas te inhaleren wordt opgewekt als ik iemand zie ademen, of zelfs wanneer ik een zak of tas met lucht erin zie.”

Op een gegeven moment giet Humphry voor een van zijn ‘experimenten’ in acht minuten een fles wijn achterover en inhaleert hij zoveel lachgas dat hij twee uur lang buiten westen is. Op een andere bladzijde uit zijn dagboek is te lezen dat hij “tussen mei en juli zo vaak lachgas neemt dat het een gewoonte is geworden, soms wel drie of vier keer per dag, een week lang.” Maar zelfs bij overdadig gebruik merkt Humphry dat “de effecten onverminderd lijken, en vrijwel nooit precies hetzelfde zijn. Soms heb ik een gevoel van intense dronkenschap, gepaard met weinig plezier. Andere keren: sublieme emoties en levendige ideeën.”

Tegen het einde van 1799 gaat Humphry zo ver dat hij een ‘luchtdichte doos’ bouwt waar hij urenlang in kan zitten om zoveel mogelijk lachgas te kunnen inhaleren voordat hij flauwvalt, om zo nog intensere, “sublieme” en “levendige” ervaringen te hebben. Hij gaat een aantal keer bijna dood in zijn gasdoos.

Het is dankzij deze turbulente levensstijl – losbandig feesten en op zichzelf experimenteren – dat Humphry uiteindelijk ontdekt wat de meest gebruikte toepassing voor lachgas zou worden. Hij gebruikte lachgas naar verluidt om van zijn katers af te komen, met redelijk succes, maar als hij een keer lachgas gebruikt om kiespijn te verlichten, ontdekt hij de medicinale toepassing van lachgas.

“Het kan waarschijnlijk voordelig zijn tijdens chirurgische ingrepen waarbij geen groot verlies van bloed plaatsvindt,” merkt hij op, voor het eerst bewust van de verdovende werking van het gas.

Het blijkt uiteindelijk een van zijn belangrijkste ontdekkingen. Maar ook de lachgasfeesten raken buiten zijn laboratorium populair. Verhalen over de euforische effecten van lachgas verspreiden zich door Londen en bereiken uiteindelijk ook Amerika. Mensen verzamelen zich op reizende kermissen om high te worden, of te zien hoe anderen high worden, in tenten met lachgas. Het gas wordt enkel toegediend aan “eerbiedwaardige heren” met als doel “enkel deftig vermaak.”

Uiteindelijk wordt Humphry’s levensstijl hem fataal. Hij overlijdt na een aantal beroertes op vijftigjarige leeftijd in een hotelkamer. Maar zijn nalatenschap van lachgasfeesten leeft voort tot op de dag van vandaag. Tegenwoordig denken veel mensen dat lachgas een medicijn is dat misbruikt wordt voor vermaak, maar als je de geschiedenis kent, weet je dat het eerst gebruikt werd om high te worden en daarna pas als verdovend middel om pijn te verlichten.

Dankzij de onvermoeibare hedonist Humphry met zijn lachgasfeesten is de potentie van het gas als verdovingsmiddel ontdekt. Iedere dokter, tandarts of patiënt die ooit lachgas heeft gebruikt in een medische context is dit Britse feestbeest een bedankje verschuldigd. Net zolang inhaleren tot je je voelt als het geluid van een harp is en blijft de oorspronkelijke functie van lachgas.