Het wordt hoog tijd dat we onze dierentuinen gaan sluiten

Afgelopen week was er een overstroming in de Georgische hoofdstad Tbilisi, met negentien doden en zes vermisten als gevolg. Door hevige regenval trad de rivier Vere daar buiten haar oevers. De overstroming trof naast de stad ook de lokale dierentuin; honderden dieren gingen dood en veel anderen konden ontsnappen. Men ging er eerst van uit dat alle zeven tijgers en acht leeuwen het loodje hadden gelegd, maar afgelopen woensdag werd een man gedood door een ontsnapte tijger. Verder zijn twee van de drie jaguars overleden, en twaalf van de veertien beren.

Volgens The Guardian is de Georgische politie er vervolgens herhaaldelijk van beschuldigd veel dieren onnodig te hebben doodgeschoten. Volgens dierentuinpersoneel namen agenten ondertussen rustig selfies met de de leeuwen en tijgers die ze hadden neergeknald. "Ik kon mijn ogen niet geloven," aldus één medewerker, "ze deden echt alsof het trofeeën waren.

Nieuws over een overstroming, en het menselijke leed dat daarmee gepaard gaat, is natuurlijk altijd vreselijk om te horen. Vooral in dichtbevolkte steden is het onvermijdelijk dat mensen en hun eigendommen in gevaar komen als er een keer iets goed misgaat. Wat echter wél te voorkomen is, is de aanwezigheid van al die wilde dieren in zo'n dichtbevolkte stad. Nog los van de vele dieren die in Tbilisi zijn gedood, kan je je serieus afvragen of het wel een goed idee is om leeuwen, tijgers, en krokodillen te huisvesten op loopafstand van drukke winkelstraten. En dit geldt lang niet alleen voor Tbilisi, dit doen we over de hele wereld: wereldwijd bezoeken zo'n 175 miljoen mensen per jaar dierentuinen, die vaak midden in de stad liggen.

Begrijp me niet verkeerd: ik heb echt niet zo veel affiniteit met de dierenwereld dat ik te pas en te onpas over onrecht in het dierenrijk sta te janken. Wat ik echter wel heb, is gezond verstand. Dit gezonde verstand zegt me dat het in gevangenschap houden van wilde dieren waarschijnlijk niet echt een goed idee is.

Dierentuinen bestaan echt al belachelijk lang. De oudste die we kennen werd in 2009 ontdekt tijdens opgravingen in Egypte: daar werd een dierentuin ontdekt die stamde uit het jaar 3500 voor Christus. Tot en met de vroege negentiende eeuw waren ze er echter voornamelijk zodat koninklijke figuren konden laten zien dat ze de grootste hadden, denk bijvoorbeeld aan de menagerie die Lodewijk XVI erop na hield. Pas toen zo'n 150 jaar geleden in steden als Londen, Dublin en Parijs moderne dierentuinen verschenen, kwam het accent te liggen op het vermaak van het brede publiek.

Door de jaren heen is dit brede publiek steeds veeleisender geworden wat betreft dierenrechten, en de laatste dertig jaar valt dit terug te zien in de verbeteringen die zijn doorgevoerd in de behandeling van gevangen beesten. Kooien zijn nu grotendeels vervangen door glas en grachten, en verreweg de meeste zoo's hebben nu voltijds dierenartsen in dienst die de voeding en medicatie van de dieren in de gaten houden. Als dieren worden getraind ligt de nadruk meer en meer op positieve beloning, en het gebruik van waterspuiten bij africhting vindt men tegenwoordig onethisch. Ook het gebruik van pijltjespistolen begint (terecht) uit de mode te raken, omdat die krengen veel stress veroorzaken bij de dieren.

Toch is het nog altijd zo dat er enkele inherente verschillen zijn tussen dierentuin, parken, en de oorspronkelijke leefomgeving van dieren. Een leeuw heeft in het wild gemiddeld 18.000 keer zoveel leefruimte als in gevangenschap, en ijsberen hebben zelfs een miljoen keer zoveel leefgebied. Het is een waanzinnig understatement als ik zeg dat dit leidt tot een verslechtering in de gezondheidstoestand van de dieren. In 2008 bleek bijvoorbeeld uit een onderzoek van de regering van het Verenigd Koninkrijk dat 75% van alle olifanten in Britse dierentuinen overgewicht heeft, en dat slechts zestien procent normaal kan lopen. Afrikaanse olifanten leven in het wild bovendien drie keer zo lang als in gevangenschap. Kindersterfte onder leeuwen is in dierentuinen 40%, tegenover 30% in de vrije natuur. Dat verschil lijkt misschien nog mee te vallen, maar als je in acht neemt dat leeuwen in het wild voornamelijk doodgaan door toedoen van andere dieren, dan is die 30% een veel te hoog percentage.

Je moet ook verder niet denken dat álle dierentuinen er door de jaren heen zoveel op vooruit zijn gegaan. In 2010 werd bijvoorbeeld vastgesteld dat leeuwen in het Engelse Woburn Safari Park achttien uur per dag zaten opgesloten in benauwde en ongeschikte verblijven. In diezelfde dierentuin trainde het personeel de olifanten door ze schokken van 4.500 volt toe te dienen. Van het Knowsley Safari Park kwamen in 2011 foto's naar buiten van dieren die in prullenbakken werden weggegooid, nadat ze waren afgeschoten door ongetraind personeel. Verder kreeg het Ierse Tayto Theme Park in in 2013 en 2014 een verbod op het verkrijgen van nieuwe dieren, vanwege "ongepaste fokkerij," "ontoereikende verblijven" en "hoge niveaus van agressie en stress onder de dieren." Wereldwijd zijn er al tientallen meldingen gemaakt van trainingen met prikstokken, afranselingen en te kleine verblijven. Het is echter nog wachten op de eerste keer dat de WAZA, zeg maar de FIFA van het wereldwijde dierentuinenwezen, de moeite neemt een dierentuin de berispen voor zulke praktijken.

Op psychologisch gebied blijft het ondertussen afzien voor het leeuwendeel van dieren in gevangenschap. In het Verenigd Koninkrijk heeft 54% van alle olifanten gedragsproblemen, en leeuwen zijn gemiddeld 48% van hun tijd aan het ijsberen. IJsberen wordt vaak gezien als een teken van gedragsproblemen, en de meerderheid van de dierentuindieren vertoont herhaald en geritualiseerd gedrag dat voortkomt uit de verveling die een (te) klein verblijf met zich meebrengt. Depressie komt onder deze dieren geregeld voor, het geboden voedsel is vaak niet divers genoeg en de behoefte tot voorplanting wordt niet of ontoereikend vervuld.

Een veelgehoord argument vóór het bestaan van dierentuinen, is dat ze belangrijk zijn voor het conserveren van diersoorten. Als we de cijfers hieromtrent onder de loep nemen, dan zien we echter al snel dat dit een mythe is. Minder dan één procent van alle dierentuinsoorten is momenteel deel van een serieus conserveringsprogramma. Daarnaast is er veel sprake van inteelt, waardoor er volgens een onderzoek uit 2013 een gebrek aan "genetische integriteit" bestaat, en dat het nageslacht 'nauwelijks conserveringswaarde" heeft.

In plaats van diersoorten hoofdzakelijk terug de natuur in te brengen, nemen dierentuinen veel meer dan ze geven. 70% van alle olifanten in Europa is bijvoorbeeld rechtstreeks uit de natuur gehaald. Het kan er zelfs ronduit op neerkomen dat het in gevangenschap houden van dieren de conservatie alleen maar bemoeilijkt. In een onderzoek van Harvard valt bijvoorbeeld te lezen dat gevangen populaties "de indruk wekken dat een diersoort veilig is, waardoor de vernietiging van wilde populaties en hun leefomgeving doorgang kan blijven vinden."

Het meest schrijnende is echter de hoeveelheid dieren die jaarlijks in dierentuinen worden doodgemaakt. Nadat vorig jaar de Deense giraffe Marius werd geëuthanaseerd, maakte de Europese Associatie voor Dierentuinen en Aquaria (EAZA) bekend dat er in Europa jaarlijks tussen de drie- en vijfduizend gezonde dieren worden afgemaakt.

Waarschijnlijk is het gewoon zo dat de dierentuinen deel zijn van een groter probleem, namelijk onze verhouding tot onze natuurlijke omgeving. We slepen onze kinderen mee naar deze openluchtgevangenissen, en maken impliciet aan ze duidelijk dat de intrinsieke waarde van dieren verscholen ligt in de hoeveelheid entertainment die ze ons kunnen bieden. Vervolgens krijgen ze thuis vissticks, kipnuggets en andere troep van dierlijk restafval te eten, om ons pas veel later te verwonderen over hoe het nou kan dat onze planeet er zo slecht aan toe is.

We zitten teveel vastgeroest in het negentiende-eeuwse idee dat dierentuinen normale plekken zijn, en dat ze geen schade veroorzaken. Tijd dus om bij zinnen te komen, en het dappere voorbeeld van Costa Rica te volgen. Het wordt tijd dat we onze dierentuinen gaan sluiten.

Attentie: we zijn verhuisd naar een andere facebookpagina! Like als de wiedeweerga VICE Nederland om niks te missen van alles wat we maken: