Ik volgde een lesje ruiken aan oksels

Susan Barbour loopt door het klaslokaal en deelt de hersluitbare plastic zakjes uit waarin onze gedragen katoenen T-shirts zitten. "Pak het shirt er voorzichtig uit en ga op zoek naar de oksel," zegt ze tegen haar leerlingen, die ieder een shirt hebben aangeleverd waar ze een week lang zonder deodorant in hebben geslapen, precies tijdens de hittegolf die Los Angeles onlangs trof. Barbour vertelt vervolgens dat ze de kleding uit de zak moeten halen en naar hun neus moeten brengen, om eens een goed te ruiken. "Onthoud: het doel hiervan is onze eigen persoonlijke ontwikkeling," zegt ze voordat ze haar eigen plastic zak openmaakt, het shirt eruit haalt en haar gezicht erin begraaft.

Het is donderdagavond, en we zijn op het Instituut voor Kunst en Reukzin, een parfumschool en -laboratorium in Los Angeles, dat zich richt aan het ontdekken van geuren. Meer dan tien geïnteresseerden hebben betaald om hun okselgeur te laten analyseren door een groep vreemden, in de hoop iets nieuws te weten te komen over zichzelf en hun verlangens.

Barbour, een artist in residence die werkt aan een tentoonstelling over lichaamsgeur die volgende zomer moet plaatsvinden in het Seksmuseum in New York, vertelt iedereen dat ze twee minuten de tijd krijgen om op te schrijven wat ze ruiken. Om te helpen schrijft ze een paar dingen op het bord, waar een oksel mogelijk zou naar kunnen ruiken ­– zoutig, zoet, fruitig, balsamico, aardachtig, funky, muskusachtig en kaasachtig. Een deelnemer beschrijft iemands geur als championachtig, en zegt deze geur op zich wel als parfum te willen dragen. Op een gegeven moment zegt Barbour dat een T-shirt haar herinnert aan haar jeugd en de geur van mensentranen. De directeur van het instituut, Saskia Wilson-Brown, zegt dat wat ze ruikt "rijp, sappig, notig en bijna koffieachtig" is.

Praten over andermans okselgeur is niet iets waar veel mensen zich aan wagen. Barbour, een getrainde sommelier die nu onderzoek doet naar okselgeur met dezelfde aandacht en toewijding als zij dat zou doen bij goede wijn, wil daar verandering inbrengen. "Er heerst zo'n taboe omtrent het praten over hoe anderen mensen ruiken," zegt ze. "Zeggen dat iemand stinkt is een van de ergste beledigingen."

Wilson-Brown richtte het Instituut voor de Kunst en Reukzin op in 2012, om het uitvoeren van radicale experimenten te legitimeren en ondersteunen, iets dat in de hedendaagse kunst nogal eens verwaarloosd wordt. De non-profitorganisatie heeft sindsdien verschillende workshops georganiseerd; van tabak ruiken, filmvertoningen over geuren en een klasje over parfum, tot aan interactieve synesthesie-evenementen.

De workshop van Barbour streeft ernaar bij te dragen aan het onderzoek naar lichaamsgeur, feromonen, en hun potentiële effecten op menselijke aantrekkingskracht. Ze hoopt dat het slechts een begin is van wat ze een "probiotische renaissance" noemt, of een nieuwe beweging die aardse geuren vol bacteriën omarmt die eerst als ultiem goor werden beschouwd. Van zure bieren en wijn tot aan rottend eten en stinkkaas.

"Ik denk dat het verlangen om onze lichamen te ruiken en het feit dat we meer bezig zijn met menselijke geuren dit alles onderbouwt," zegt ze. "We vinden het erotisch, troostend, spannend, en het is heel natuurlijk."

Barbour zou best iets op het spoor kunnen zijn: de verkoop van massaal geproduceerde, niet-designerparfums daalde in de VS met de helft tussen 2000 en 2015, volgens een rapport van marktonderzoeker Euromonitor International.

Mensen gebruiken al duizenden jaren chemicaliën om hun natuurlijke geur te verhullen en zichzelf beter te laten ruiken, vermoedelijk voor potentiële partners. Het oudste bekende parfum ter wereld dateert van 1850 voor Christus, toen een gigantische aardbeving een parfumfabriek op Cyprus vernietigde. Dat de parfumindustrie enorm populair werd in het zeventiende-eeuwse Frankrijk, was deels te danken aan de koninklijke familie die het parfum zo rijkelijk gebruikte, dat de koninklijke familie de bijnaam 'het geparfumeerde hof' kreeg. De eerste deodorant werd tweehonderd jaar later verhandeld in Amerika. Dat was het begin van wat nu een miljardenindustrie is.

De natuurlijke okselgeur kende een opleving in de jaren zeventig, toen de Britse wetenschapper Alex Comfort vrouwen adviseerde hun lichaamsgeur – of "persoonlijk parfum", zoals hij het noemde – te gebruiken als een instrument voor verleiding in zijn boek The Joy of Sex. Deodorant zou "absoluut verboden moeten worden," schreef hij, net als het scheren van de oksel, wat hij beschouwde als een daad van "ontwetend vandalisme." Twee decennia later, kwam het geurenbedrijf Erox op het idee om een patent aan te vragen op menselijke moleculen en feromonen – of de chemicaliën waarvan zij beweerden dat ze natuurlijk vrijkomen om een seksuele partner aan te trekken – ondanks het feit dat er alleen discutabel bewijs bestaat dat die daadwerkelijk voorkomen bij mensen. "Het onderzoek is helaas vooral op het pad van de commerciële feromonenindustrie gebleven," zegt Barbour.

Een reeks academische onderzoeken in de jaren negentig en nul versterkten het idee dat geur een belangrijke rol speelt bij seksuele aantrekkingskracht. Onze voorkeuren bleken namelijk genetisch bepaald. Experimenten met zweterige T-shirts, uitgevoerd in een medisch lab, waren uiteindelijk een aanloop naar de feromoongekte van de jaren nul, toen singles een date uitkozen enkel op basis van het ruiken aan elkaars gedragen shirts. Volgens Barbour ging deze hype rond feromonen voorbij aan " het interessantste deel van het hele experiment, namelijk de vraag: Wat gaat er door mensen heen zodra ze iets ruiken en hebben we de juiste vocabulaire en associaties om op een adequate manier te omschrijven waar mensen naar ruiken?" zegt ze. "Voor mij was dat het interessantste, en iets waar niemand het over had. Dat is het taboe."

Dit is niet Barbours eerste project over het ontdekken van taboes omtrent het menselijk lichaam. Ze maakte ook een serie tekeningen waarbij ze gebruikmaakte van haar eigen haren, die ze fotografeerde op de betegelde muur van haar douche. "Het zijn deze lichamelijke eigenschappen die ons normaal gesproken doen walgen, of ons smerig laten voelen," zegt ze. "Maar met een paar extra handelingen of wat extra tijd onder de douche, verander ik het in iets dat ons herinnert aan het feit dat mensen mooi zijn." Haar fascinatie voor oksels ontstond vijf jaar geleden, toen ze op zoek was naar een nieuw parfum en zich realiseerde dat "de taal waarmee we een geur omschrijven zo armoedig is dat we moeten terugvallen op poëtisch taalgebruik" dat je vind op parfumflessen en -etiketten, die vaak overkomen als seksuele eufemismen en bloemrijke metaforen.

Maar tijdens haar workshop omschreven de deelnemers elkaars oksel tot in het kleinste detail, en vonden ze woorden voor de bloemige en muskusachtige tonen ervan. Er was zelf iemand die zei te kunnen voelen of de eigenaar van het shirt lang of kort haar had, enkel gebaseerd op de geur. Een meerderheid van de deelnemers wees twee T-shirts als identiek ruikend aan, voordat ze wisten dat het om de shirts van Barour en haar vriend ging. "Saskia refereert hieraan als een orgie voor alle leeftijden, omdat je iemand normaal gesproken niet zo intens ruikt, tenzij je naast diegene slaapt", zegt Barbour. "Het creëert dus het effect van naast twintig mensen slapen, in de holte van hun armen."

De reactie dat haar het meeste verraste was die van een van haar vrienden die aangaf dat de geur van haar t-shirt haar herinnerde aan pretparken en aan thuis koken – twee dingen die ze samen deden in het begin van hun vriendschap.

"Het voelde als een diepgaande verbindende ervaring, op een niet-seksuele manier, hoewel mensen die over dit evenement horen dat misschien wel verwachten," zegt Barbour. "Maar het ging echt over het herkennen van menselijke geuren en het herkennen van je eigen geur tussen al die andere geuren, zelfs als ze verschillen, en het vinden van iets om van te houden in iedere geur."