Waar komen al die verwarde mannen opeens vandaan?

Je kunt de laatste tijd geen krant meer openslaan zonder geconfronteerd te worden met 'de verwarde man.' Hij duikt overal te pas en (vaker) te onpas op. Deze week liep een verwarde man met een aardappelschilmes het kantoor van de Telegraaf binnen. Tarik Z. – naar verluidt een normale student – zal sinds zijn NOS-moment voor altijd door het leven gaan als verwarde man. In Bussum hield de politie vorige maand een klopjacht op een verwarde man die vermoedelijk langs het spoor liep, waardoor het treinverkeer werd stilgelegd. Het regent verwarde mannen.

Wanneer je naar de woorden 'verwarde man' zoekt in Google Nieuws krijg je ruim 23 duizend nieuwsberichten voorgeschoteld. Het merendeel van deze berichten gaat over mannen die op een dag besloten om een of andere stunt uit te halen, bijvoorbeeld door met een zwaard te zwaaien op een treinstation in Leeuwarden. Vaak eindigt dit kortstondige moment van persoonlijke glorie met een politiekogel in het been of erger.

Wat precies 'een verwarde man' is weet ik eigenlijk niet. Misschien ben ik er zelf wel een. Ik raak bijvoorbeeld best wel verward door mensen die praten in de stiltecoupé. Of door een rekening van 6 euro waarbij ik 35 euro aan administratiekosten moet betalen. Of door de term 'verwarde man,' want ik begrijp eigenlijk geen reet van die omschrijving.

In een interview met Omroep West zei forensisch psycholoog Ernst Ameling dat hij Tarik Z. niet als verwarde man ziet, maar als een kwetsbare, vriendelijke jongen. Hiermee gaat hij in tegen de mening van heel niet-verward Nederland. Ik sprak hem over waarom er de laatste tijd opeens overal verwarde mannen opduiken.

VICE: Wat is een verwarde man precies?
Ernst Ameling: Een echt verwarde man heeft een acute of opkomende psychose. Wat deze mensen zeggen of doen is simpelweg niet te begrijpen. Ze praten vaak over zaken waar je nog nooit van hebt gehoord, zoals vierdimensionale ruimtes en dat soort dingen. Hierbij maken ze meestal gekke zinnen met nieuwe, zelfverzonnen woorden – in de psychologie noemen we dat een 'woordsalade'. In deze salades proberen psychologen zoals ik thema's te ontdekken, waar we dan de behandeling op baseren. Kijk, iemand kan de grootst mogelijke onzin uitkramen, maar zolang het hem lukt om er een samenhangend verhaal van te maken is hij in principe nog niet verward.

De verwarde man komt de laatste tijd vaak in het nieuws. Is er een toename van verwarde mannen of is het gewoon een nieuw mediading?
Er is geen toename van verwarde mannen – schizofrenie is van alle tijden. Het is wel een hype in de media om overal gelijk een label op te plakken. Iedere brandstichter is gelijk een pyromaan, iedereen die wat kilootjes kwijt is heeft anorexia en heeft iedereen die zich een beetje opgewonden gedraagt ADHD. Terwijl dit allemaal ziektebeelden zijn die in de werkelijkheid veel ingewikkelder zijn. Op dit moment is iedere man die een beetje raar doet meteen een verwarde man.

Is het misschien niet gewoon een lekker makkelijke manier om iemands afwijkende gedrag te verklaren?
Ja precies. Zodra je een label hebt om ergens op te plakken kun je het probleem buiten jezelf plaatsen. Je isoleert het kwaad door het een stoornis te noemen, terwijl er in ieder mens kwaad schuilt. De één heeft het alleen beter onder controle dan de ander. Het is gewoon erg prettig om iemand die zich onaangepast gedraagt met een ziektebeeld als borderline te bestempelen. Voor de patiënt is het ook aangenaam, want die kan er dan opeens niks meer aan doen, aangezien hij nou eenmaal borderline heeft. Het neemt alle verantwoordelijkheid weg, terwijl je altijd verantwoordelijk bent. Behalve als je extreem verward bent; dan heb je jezelf totaal niet in de hand en ben je ontoerekeningsvatbaar.

Volkert van der G. en de Damschreeuwer werden destijds geen verwarde mannen genoemd, zou dat vandaag de dag anders zijn?
Volkert niet. Hij was waarschijnlijk een autistiforme, intelligente man met extreme opvattingen, maar hij was niet verward. De Damschreeuwer zou waarschijnlijk wel verward worden genoemd.

Hebben de bezuinigingen in de zorg effect op verwarde mannen?
Vroeger was het zo dat psychiatrische inrichtingen veel afdelingen voor chronische patiënten hadden. Die mensen woonden daar praktisch tot hun dood. Dat is nu niet meer zo. Mensen worden zo snel mogelijk onder begeleiding weer losgelaten in de maatschappij. Ze krijgen een persoonlijke coach die ze in de gaten houdt en waarmee ze kunnen bellen. Wat vroeger in de inrichting bleef, komt nu naar buiten. Daarom tref je tegenwoordig waarschijnlijk meer verwarde mannen aan dan vroeger. Het is de terugkomst van de dorpsgek.

Over verwarde vrouwen hoor je bijna nooit iets, of zeg ik nu iets seksistisch?
Er zijn minstens zoveel verwarde vrouwen als mannen, maar ze bewandelen meestal een ander pad. Mannen worden eerder agressief en treden naar buiten. Vrouwen hebben eerder de neiging om binnen te blijven en in zichzelf te keren, maar ze zijn absoluut niet minder vaak gestoord.

Als ik een misdrijf zou willen begaan, hoe zorg ik er dan voor dat ik niet als verwarde man word afgeschilderd?
De Noor Anders Breivik schreef een epistel van duizend bladzijden voordat hij zijn gruwelijke daad beging. Daaruit bleek dat hij geen verwarde man was, en daarom is hij uiteindelijk niet ontoerekeningsvatbaar verklaard. Als je niet als verwarde man gezien wilt worden dan moet je op intellectuele wijze een samenhangend verhaal aan de politie vertellen. Je moet ze overtuigen van jouw gelijk, met een goed plan en een verklaring. Dan ben je geen verwarde man.