Goede raad om een succesvol kunstenaar te worden

Elke twee weken maakt schrijver/kunstenaar Jan Hoek een overzicht van bepaalde kunstgerelateerde zaken die hem aan het hart gaan. Deze week geeft hij goede tips om als kunstenaar niet je hele leven lang treurig, onbekend en onbegrepen te blijven.

Het gebeurt wel eens dat een kunstacademie mij opbelt en vraagt of ik aan de studenten wil komen vertellen hoe je een succesvol kunstenaar wordt. "Nou," stamel ik dan een tikkie beschaamd, "ik weet niet echt of ik in de positie zit om dat te doen. Ik ben ook pas drie jaar geleden afgestudeerd, en ik weet sowieso niet of er nou echt een toverformule bestaat voor het worden van een succesvol kunstenaar. Mag ik niet gewoon een powerpointpresentatie over mijn eigen werk geven?"

Nou mag dat meestal wel, maar steeds vaker twijfel ik of het niet veel leerzamer is als ik wel zou proberen die toverformule te ontrafelen. Want ja, leuk voor hen dat ik foto's maak van Ghanese prostituees op autowrakken, maar wat hebben zij daaraan? Bovendien heb ik misschien toch wel een paar tips om succesvol te worden. Het gaat namelijk best wel goed met mijn carrière als kunstenaar. Ik verdien dan wel nog steeds zwaar onder het minimumloon, maar ik hoef in ieder geval niet meer bij te klussen achter het centraal station en dat is al heel wat voor een beginnend kunstenaar.

Dus bij dezen mijn geheime toverformule voor succes in de kunst. Nou moet ik er gelijk bij zeggen dat als je echt een goede kunstenaar wil worden, het belangrijkste van alles is dat je nooit braaf de regels van iemand anders opvolgt. Desalniettemin: dit is hoe ik denk dat het moet.

Het idee dat je als kunstenaar maar wat aan kan rommelen is een misvatting van giga-proporties. Je zult nooit briljant werk maken als je je dagen vult met bijkomen van katers en wachten tot het perfecte idee op magische wijze opborrelt. Als kunstenaar moet je je als een bezetene op je projecten storten. Zodra je ook maar het kleinste ideetje hebt, werk je daar op manische wijze net zo lang aan totdat het af is. Tegen die tijd kom je er vanzelf achter of het goed is of niet. Het maakt niet uit of je keurig elke dag om acht uur de wekker zet, of dat je nachtenlang op een dieet van whisky in je atelier bezig bent, maar werken zal je.

Dit lijkt tegenovergesteld aan de vorige tip, maar beide dingen heb je nodig. Als je eenmaal bezeten aan de slag bent, moet je jezelf dwingen om soms even je hoofd leeg te maken. Juist als je het zo druk hebt dat je niet meer weet waar je het zoeken moet, is bijvoorbeeld een middagje door de stad dwalen een fikse aanrader. Kijk hoe gehandicapte duiven met één pootje patatzakjes leegprikken, en hoe zwervers op een bankje ruzie maken over de vraag wat een mooie vrouw is, en je zal zien hoe je hoofd volstroomt met nieuwe ingevingen. Of misschien niet, maar dan nog is in ieder geval de kans op een burn-out veel kleiner.

Zorg dat je niet verlamd raakt, doordat je denkt niet te snappen wat de kunstwereld wil. Vooral als je net begint lijkt het alsof er een soort stiekeme raad bestaat van alle belangrijke mensen uit de kunstwereld, die allemaal geheime regels hebben opgesteld en zo bepalen wat goede en slechte kunst is. Probeer daar zo min mogelijk mee bezig te zijn. Uiteindelijk zijn het ook maar gewoon allemaal verschillende mensen met verschillende meningen.

Oké, misschien is dit voor de hand liggend maar dit is extreem belangrijk. Wat je nooit moet vergeten als je een succesvolle kunstenaar wil worden, is wat je zelf het allerleukst vindt om te doen. Als je denkt dat je op het juiste spoor zit met je kunst, maar je ziet er elke dag als een berg tegenop om te beginnen, dan is het waarschijnlijk niet het juiste spoor. Mensen gaan je werk alleen goed vinden als je ook zelf blij wordt van het maken. Bovendien houd je het anders nooit vol om kunstenaar te blijven.

Vul geen ruimtes met willekeurige zorgvuldig geplaatste objecten om vervolgens de bezoeker naar de betekenis te laten raden. Als je het lef hebt om nog dit soort werk te maken, zorg dan op zijn minst dat er een idee achter zit en mensen dat idee ook kunnen snappen.

Maak sowieso geen werk waar niemand iets van snapt. Misschien krijg je met je onbegrijpelijke kunst wel ooit een tentoonstelling in De Appel, maar uiteindelijk wil je toch dat ook meer mensen je werk leuk gaan vinden.

Maak geen werk met opgezette dieren. Damian Hirst, Tinkebell en een heleboel gothic-kunstenaars zijn je al voor geweest. Deze regel telt niet als je er echt iets revolutionair anders mee weet te doen. (Een ruimteschip vol opgezette dieren en een webcam naar de maan sturen bijvoorbeeld).

Maak werk van je uiterlijk. Een groot voordeel van kunstenaar zijn boven baliemedewerker bij de gemeente Arnhem is dat je helemaal zelf mag weten hoe je eruitziet. Als jij een patroon van broccoli in je gezicht wil tatoeëren dan is er niemand die je tegenhoudt. Het zal je faam als kunstenaar alleen maar laten groeien. Gebruik die vrijheid en fleur de wereld een beetje op met je verschijning!

Denk niet dat je later beter zal kunnen werken, en dus maar kunt lanterfanten omdat je nog wacht op je droomatelier. Begin niet pas aan die reusachtige tekening omdat je nu nog zo'n kleine kamer bewoont (maar maak hem in delen die je later aan elkaar plakt – is ook veel mooier). Wacht niet eindeloos met het beginnen aan die experimentele documentaire over kwallen die verliefd zijn op zeepaardjes, omdat je net zelf gedumpt ben. Ideale omstandigheden bestaan niet, dus je kunt maar beter gewoon beginnen met het waarmaken van je grootse plannen. (Sorry als ik als Dr Phil begin te klinken.)

Begin nooit en te nimmer een nieuwsbrief. Ik weet dat iedereen er overal op aandringt dat je als kunstenaar ook je eigen PR moet doen, maar niks is zo irritant als kunstenaars die stipt elke maand iedereen met wie ze ooit gemaild hebben laten weten dat ze een expo hebben in Appelscha, en iedereen op het hart drukken om de Amsterdamse Kunstkalender te kopen ("met bijdrage van MIJ erin!!!!!").

Het enige effect is dat mensen zullen vinden dat je wanhopig overkomt, en te carrièregericht met je kunst bezig bent.

Wederom klinkt dit tegengesteld aan de vorige tip, maar het is natuurlijk wel belangrijk dat de buitenwereld op z'n minst de kans krijgt om je werk te zien. Het belangrijkste daarbij is dat je vooral niet irritant moet zijn – en dat wordt het al snel als je te duidelijk jezelf wil verkopen. Maar je kan best op Facebook een foto plaatsen van het neongroene indianenstandbeeld dat je aan het bouwen bent. En de mensen waarvan je denkt dat die het echt graag willen weten mag je ook heus wel mailen dat je een expositie heb. Maar hou het leuk voor anderen.

Accepteer dat je heel lang arm zal blijven. Ook als je succesvol bent, zal je nog heel lang gevraagd worden om dingen voor niks te doen. Zelfs voor soloshows in de grotere musea krijg je vaak helemaal niks. En het is lang niet gezegd dat na zo'n show verzamelaars massaal je werk gaan kopen. Doe hier niet al te zuur over: succes zit 'm niet alleen maar in een vette bankrekening. Bovendien geloof ik in karma: als je vaker dingen gratis doet, zullen er ook meer betaalde dingen op je pad komen.

Ondanks dat dingen gratis blijven doen er een beetje bij hoort, is het verstandig om wel altijd in ieder geval te vragen of er budget is. Door ernaar te vragen geef je aan dat als ze geen geld voor je over hebben, je hen dus een dienst verleent door het gratis te doen. Kijk dan of je er iets anders uit kan slepen. Vraag een curator bijvoorbeeld of hij of zij jou kan helpen met het schrijven van een subsidieaanvraag, of misschien heeft de organisatie wel wat merchandise of boeken uitgebracht die je graag zou willen hebben.

De 'echte' wereld is veel groter dan de kunstwereld, dus daar liggen volop kansen om je kunst naar een hoger niveau te tillen. Als je werk over dieren gaat, probeer Artis dan zover te krijgen iets met je kunst te doen. Werk je graag met porno en piemels en borsten, kijk of een pornotijdschrift een samenwerking met je aan wil gaan. Gaat je werk over eten, kijk dan eens of je bij het café bij jou om de hoek een experimentele avond mag organiseren waarbij je een everzwijn aan het spit aankleed als sexy Frans burlesk-meisje (ik zeg maar wat hoor).

Probeer vooral niet al te veel over al deze dingen na te denken. Uiteindelijk geloof ik echt dat als je blijft maken waar je hartje sneller van gaat kloppen, er op een gegeven moment wel deuren voor je open zullen gaan. En zo niet, dan heb je in ieder geval wel dat snel kloppende hartje. Ik wens je veel succes en plezier met het worden van een groot en gedreven kunstenaar! Het gaat je vast lukken!