Waarom mensen protesteerden tegen een hoofddoekenverbod in hoger onderwijs

Afgelopen zondag kwamen 1.200 mensen op straat in Brussel om te protesteren tegen een hoofddoekenverbod in het hoger onderwijs, onder de noemer #HijabisFightBack. De organisatoren van deze demonstratie zijn vier jonge vrouwen van verschillende anti-racistische en feministische collectieven: Fatima-Zohra Ait El Maâti en Souhaïla Amri van Imazi Reine, Sarah Tulkens van Belges Comme Vous en Salma Faitah van La Cinquième Vague.

De demonstratie kwam er uit protest tegen een recente beslissing van het Belgische Grondwettelijke Hof, dat oordeelde dat hogeronderwijsinstellingen het recht hebben om het dragen van zichtbare religieuze kentekens, zoals een hoofddoek, te verbieden. Zo’n verbod is volgens het Hof niet in strijd met de godsdienstvrijheid of het recht op onderwijs. De beslissing kwam er nadat een aantal moslima’s een rechtszaak hadden aangespannen tegen de Brusselse hogeschool Francisco Ferrer, dat zo’n verbod hanteert.

Sinds een decreet uit 1994 kunnen scholen in het Franstalig gemeenschapsonderwijs in België namelijk “hoofddeksels, juwelen, kledij of insignes die een politieke, filosofisch of godsdienstige mening of strekking weergeven” verbieden via het schoolreglement. Deze wetgeving baseert zich op de neutraliteitsplicht in het onderwijs, die is vastgelegd is in onze grondwet en scholen verplicht om een volledig neutrale educatieve omgeving te creëren.

Maar of die neutraliteitsplicht scholen ook effectief het recht geeft om leerkrachten en leerlingen te verbieden om levensbeschouwelijke kentekens (zoals een hoofddoek) te dragen, is al jaren onderwerp van felle discussie.

“Een hoofddoekenverbod in het hoger onderwijs is islamofoob en seksistisch”, klinkt het bij de collectieven achter het protest. “Het klimaat dat daarmee gecreëerd wordt, is onhoudbaar voor moslimgemeenschappen in het Westen. Ons verbieden om een hoofddoek te dragen, zogezegd ‘om ons te beschermen’, getuigt simpelweg van krankzinnige onwetendheid. Er is nood aan échte ontmoetings- en discussieplaatsen om dit soort bevooroordeelde ideeën te deconstrueren”, zegt Fatima-Zohra van het Imazi.Reine.

De beslissing van het Grondwettelijk Hof kwam er op 4 juli, toen de strenge lockdown nog van kracht was. Daardoor wisten de vier jonge activisten eerst niet goed hoe ze erop moesten reageren. Maar met een steeds dichterbij komend begin van een nieuw academiejaar, besloten ze actie te ondernemen, om anderen bewust te maken en te voorkomen dat nog meer scholen het ‘voorbeeld’ van Francisco Ferrer zouden volgen, en het daarmee voor vrouwen die een hoofddoek dragen onmogelijk zouden maken om hun opleiding verder te zetten zoals ze hadden verwacht.

“De demonstratie was geweldig: we hadden niet verwacht dat het zo’n groot succes zou zijn,” zegt Fatima-Zohra, “Het was belangrijk om een debat dat hiervoor enkel online plaatsvond, ook op straat te zien gebeuren. Ik denk oprecht dat we hiermee druk uitoefenen op de publieke opinie en dit bepaalde scholen zal tegenhouden die van plan waren om ook regels in te voeren die hoofddoeken verbieden, sinds het Hof dat via zijn arrest van 4 juni nu expliciet toelaat.”

Het protest en de daaruit voortvloeiende nieuwsberichten zorgden voor een heleboel racistische commentaren; maar Fatima-Zohra laat zich daar niet door tegenhouden: “Ik zou de mensen die zo’n dingen schrijven graag eens bij mij thuis willen uitnodigen om er met hen in mijn woonkamer over te discussiëren, zodat ze inzien dat ook binnen onze gemeenschappen de politieke en religieuze visies erg uiteenlopen. Het is niet allemaal zwart-wit. Maar uiteindelijk focus ik vooral op al de steunbetuigingen die we hierdoor hebben gekregen; om de rest maak ik mij niet druk.”

Het jarenlange hoofddoekendebat is als een slechte Netflix-serie die maar maar niet wil eindigen. Maandenlang wordt er geen woord over gerept, en dan, boem, is het weer zover. Plots verschijnen er dan weer ongelofelijk betuttelende opiniestukken waarin in de naam van moslimvrouwen die een hoofddoek dragen gesproken wordt, om vanuit het Westers denken te bepalen exact hoe en wanneer zij zich moeten ‘emanciperen’.

“Dit debat is al jaren uitputtend voor moslimvrouwen en heeft invloed op hun geestelijke gezondheid. Vóór ons hebben onze moeders en oudere zusters ook al gevochten, en zij lieten ons de middelen na om die strijd voort te zetten, dus gaan we dat ook doen”, zegt Fatima-Zohra. Dat dit debat al zo lang duurt, komt volgens haar simpelweg omdat de mensen waarover het gaat, niet gevraagd worden om deel te nemen aan dat debat: “Wij willen een directe dialoog, en een plek aan de tafel waar de beslissingen genomen worden. Dat is tot nu toe nog niet gebeurd.” De vier collectieven zijn ook getuigenissen aan het afnemen en archiveren, om op juridisch vlak sterker te staan.

Fatima-Zohra legt uit dat het al dan niet dragen van een hoofddoek in de eerste plaats een feministische kwestie is, en daarna pas een politieke of religieuze. “Het zijn altijd vrouwen die met dit soort tegenkanting te maken krijgen. Ik ben nu 24 jaar oud, en vreemd genoeg zijn er nog steeds mensen die denken dat zij in mijn plaats moeten zorgen voor mijn emancipatie, en dan ook nog denken dat ze daar beter in zouden zijn dan ikzelf.”

Tijdens de demonstratie zwaaiden zo'n 100 vrouwen met hoofddoeken trots met de typische afstudeerhoedjes als symbool van hun succes, maar ook van de vele gevallen van discriminatie die ze meemaakten voordat ze hun diploma's behaalden. “Deze vrouwen blinken uit in hun vakgebied en laten zien wat onze gemeenschap de academische wereld te bieden heeft. Dus wat moet ik verder nog zeggen als er weer iemand in mijn plaats probeert te spreken, en er mij gezegd wordt dat ik niet weet waarom ik dit doe? En dit gaat om meer dan gewoon mansplaining: ook veel vrouwen kunnen daar maar moeilijk mee omgaan.”

Hoewel de collectieven achter het protest radicaal inclusief willen zijn, voelen ze minder steun van witte feministische bewegingen. Het begrip ‘intersectionaliteit’ is een vrij recent verschijnsel, zowel in het algemeen als in feministische kringen, en wat het dragen van een hoofddoek betreft, is er nog veel terughoudendheid. Maar het hoofddoekendebat is uiteindelijk ook een debat over lichamelijke vrijheid en integriteit, en gaat hand in hand met de feministische slogan ‘My body, my choice’. Maar zelfs onder feministen is er nog een lange weg van deconstructie en dekolonisatie van de geesten te gaan: “Intersectionaliteit is bedacht door vrouwen van kleur. Wij staan wel in contact met witte feministische organisaties, maar als het gaat om het hoofddoekendebat, is hun respons veel minder fanatiek dan wanneer het bijvoorbeeld gaat om lhbt+-kwesties,” stelt Fatima-Zohra. “We hebben witte feministen nochtans nodig om onze stem en onze boodschap extra luid te laten horen.”

Hun protest van afgelopen zondag is een oproep aan zowel feministen als aan de overheid. In 2020, na deze zoveelste episode van deze pathetische, gemediatiseerde saga, is het misschien tijd om te stoppen met in de naam van deze vrouwen te spreken, en hen eindelijk zelf aan het woord te laten. Fatima-Zohra concludeert: “Ook wij zijn menselijke wezens die in staat zijn om zelf te denken, en zelf te spreken. Wij dragen een hoofddoek omdat we dat zelf willen. We weten wat we doen, en hiermee eisen we gewoon de controle over ons eigen lichaam terug.”

Volg VICE België op Instagram en Facebook voor meer unieke verhalen over alles wat ertoe doet in de wereld.