Jonge mensen in Gibraltar zijn bang dat ze door Brexit weer geïsoleerd raken

In de reeks 'Grenzen van Europa' brengen we verhalen die laten zien welke invloed de landsgrenzen die Europa verdelen en omringen hebben op de levens van de mensen die er wonen. Want je leven kan totaal anders zijn, afhankelijk van aan welke kant van een grens je bent opgegroeid - zelfs binnen de EU.

Daniel was nog in shock door de uitslag van het referendum, maar vreesde direct voor de toekomst: de rijen auto’s bij de grenscontrole, zijn twee kinderen, zijn job. Hij moest terugdenken aan de verhalen die zijn ouders hem vertelden over “het hek”, iets waarvan hij niet had gedacht dat het ooit weer realiteit zou worden. “Wie weet, het zou nu zomaar kunnen,” zegt hij.

Daniel is dertig en heeft twee kinderen uit een eerdere relatie met een vrouw uit Gibraltar. Hij werkt als accountmanager bij een bedrijf dat servers levert voor online casino’s, een branche die de laatste jaren sterk gegroeid is in het gebied waar hij woont. Zijn collega’s komen voornamelijk uit Spanje en uit Gibraltar. In 2017 staken 13.054 mensen van de Rots de grens over voor werk, 5,65 procent meer dan het jaar daarvoor. Arbeiders die de grens over moeten voor hun baan werken in allerlei sectoren – de bouw, de dienstensector, onderhoud, schoonmaak en techbedrijven.

“We vroegen ons allemaal af wat er was gebeurd. We wisten dat het net zo’n situatie zou kunnen worden als in de VS, met Trump, maar we hoopten dat gezond verstand het uiteindelijk zou winnen,” voegt Daniel toe. “Maar op die dag zag je alleen maar betrokken gezichten.”

Daniel en Malena zijn allebei niet oud genoeg om zich een van de donkerste periodes in de geschiedenis van Gibraltar te kunnen herinneren. Dat was toen de grens werd gesloten in 1969 en dicht bleef tot december 1985. Het beeld dat hun ouders in hun verhalen hadden geschetst leek dichterbij dan ooit toen ze wakker werden met de uitslag van het Brexitreferendum. Toen in 1969 de grens gesloten werd, “kregen mensen vierentwintig uur de tijd om te beslissen aan welke kant van de grens ze wilden blijven,” vertelt Daniel. “In één nacht werden families gescheiden, bedrijven gesloten… het werd een gebroken samenleving.”

Gibraltar, waarvan de enige verbinding met het vasteland bestaat uit een één kilometer brede strook land, werd volledig geïsoleerd. Al die jaren konden de bewoners aan beide kanten van de grens elkaar alleen maar door een hek zien, gescheiden door minstens honderd meter.

Het is in die tijd dat Gibraltarezen een giftige relatie begonnen te ontwikkelen met de grens die hen van Spanje scheidt, waar vaak lange files en rijen ontstaan als gevolg van spanningen met de overheid in Madrid. Oversteken kan een kwestie van een paar minuten zijn, of een urenlange marteling.

De grens bevindt zich 800 meter ten noorden van de Torre del Diablo (Toren van de Duivel) die, samen met de haven en de oorspronkelijke vestingwerken van de stad, in 1713 aan Spanje werd overgedragen als onderdeel van de Vrede van Utrecht. De term werd populair en wordt nu aan beide kanten van de grens gebruikt.

Maar het leven aan weerszijden van deze fysieke verdeling verschilt enorm. Zowel Daniel als Malena zijn zich ervan bewust hoeveel verschil een kilometer kan maken. Als je in Gibraltar geboren wordt heb je gratis toegang tot universitaire opleidingen en toegang tot goedbetaald werk, en kan je in aanmerking komen voor een groot aantal soorten uitkeringen van de regering van Gibraltar. Die voordelen bestaan niet in Spanje.

Daniel is nooit een modelstudent geweest. Hij heeft Audiovisuele Communicatie gestudeerd aan de Universiteit van Plymouth in het Verenigd Koninkrijk, maar z’n studie nooit afgemaakt. Malena kon geen studiebeurs krijgen, en is gestopt met school om geld te gaan verdienen als babysitter. Nadat ze met Daniel naar Gibraltar verhuisde kreeg ze haar eerste fulltime baan, als serveerster. Vandaag de dag werkt ze in een Apple Store. “Ik weet vrij zeker dat ik binnen een week een andere baan zou kunnen vinden, als ik dat zou willen,” stelt ze.

Malena verdient 17.800 euro per jaar; Daniel 38.935 per jaar. “Vrij veel, iets meer dan het gemiddelde,” geeft hij toe. Hij is nooit werkloos geweest. Elke ochtend gaat het verkeer aan de grens maar één kant op: in de richting van de Rots.

Er is geen werkloosheidscijfer in Gibraltar. De werklozen worden gewoon per hoofd geteld. In het laatste kwartaal van 2018 waren er 44 mensen zonder baan, wat technisch gezien betekent dat de werkgelegenheid 100 procent is. Het is als een fata morgana voor de nabijgelegen Spaanse gemeente La Línea de la Concepción, wiens werkloosheidspercentage in de top drie van heel Spanje staat, met 32,97 procent in januari 2019. Dat is 18,87 punten boven het nationale gemiddelde.

Deze cijfers zijn een afspiegeling van de situaties van Daniel en Malena. Van haar vrienden heeft maar vier op de tien een baan, die dan vaak ook nog precair is, terwijl alle vrienden van Daniel werk hebben. “Ik had het geluk dat ik dichtbij Gibraltar woonde, en werk kon vinden,” zegt Malena.

Als we Manuel* ontmoeten is hij druk bezig om sporttassen vol sigaretten van Gibraltar naar La Línea te smokkelen. Honderd pakjes, voor vijf euro per dag. Dit werk kan hem gigantische boetes opleveren, maar hij heeft geen keuze. Hij heeft het geld nodig om zijn familie te onderhouden. Hij is al vijf jaar werkloos, aangezien er voor een ober als hij maar weinig banen zijn in Spanje.

“Ik doe dit omdat ik niet anders kan,” zegt hij. “Als ik een baan had waarmee ik 700 euro per maand zou verdienen, dan zou ik dit niet hoeven doen. Waarom zou ik het riskeren gearresteerd te worden of in elkaar geslagen te worden voor zo weinig geld? Deze sigaretten verkopen zal ons niet redden, maar we kunnen hierdoor wel nét ons hoofd boven water houden.”

Hoewel hij vlakbij woont, is hij nog nooit in Gibraltar geweest. De grens tussen Gibraltar en La Línea is een vreemd soort membraan: Spanjaarden gaan naar de Britse kant om te werken, maar niet om te ontspannen. Gibraltarezen gaan naar de Spaanse kant om te ontspannen, maar niet om te werken. De hoge prijzen in de restaurants en bars in Gibraltar maken ze onbetaalbaar voor Spanjaarden, terwijl aan de andere kant de gunstige wisselkoers van de pond en de euro het extreem aantrekkelijk maakt voor Gibraltarezen om in La Línea uit eten te gaan of te gaan winkelen.

Daniel herinnert zich nog goed dat hij als kind met z’n familie de grens overstak om in een Chinees restaurant in Spanje te gaan eten, omdat het in Gibraltar te duur was. Dankzij deze regelmatige tripjes naar Spanje kreeg het beeld van een arme Spanje vorm in Daniels hoofd. “Ik weet nog dat ik mensen zag bedelen op straat. Ik heb altijd het gevoel gehad dat men in La Línea amper het hoofd boven water kon houden,” vertelt hij. “In Gibraltar heb je geen bedelaars, en ook geen daklozen.”

Jaren later kunnen Daniel en Malena verhalen vertellen over hoe verschillend hun jeugd was, aan weerszijden van de grens. Malena zegt dat de opvoeding van Daniel beter was dan de hare. “Hij mocht veel meer, en ze gingen vaak op vakantie. Ze deden dingen die ik zelf nooit had kunnen doen. De Gibraltareze middenklasse heeft een veel hogere levensstandaard dan de Spaanse. Ik ben nog steeds heel verbaasd over het feit dat hij twee kinderen heeft en nog steeds zo comfortabel kan leven. Dat zou in Spanje niet kunnen. Het lijkt misschien niet zo, maar ik zie dat als privilege. Mijn vader is paardenhouder en mijn moeder schoonmaakster.”

Daniel is het met haar eens. “Haar familie beschikt over minder middelen. Mijn ouders zijn niet rijk: mijn vader is een gepensioneerde brandweerman, en mijn moeder werkt bij een bank. Maar toch konden we ieder jaar op vakantie, zelfs al was het maar naar de Costa del Sol. Dat was onmogelijk voor Malena.”

Daniel en Malena zijn ondertussen vijf jaar samen. Ze hebben elkaar ontmoet tijdens een concert in Sotogrande, een dure woonwijk in de Spaanse gemeente San Roque, op 10 kilometer van Gibraltar. Toen ze besloten om samen te gaan wonen wilden ze een huis buiten Gibraltar, aangezien het jonge koppel de extreem hoge huurprijzen daar niet kon betalen. “Een studio met een woonkamer, keuken, badkamer en één slaapkamer kost er minstens 1.100 euro per maand.”

De beperkte doorgroeimogelijkheden in Gibraltar zorgen voor stijgende huizenprijzen, en dat dwingt veel Gibraltarezen om buiten de Rots te wonen. Malena en Daniel huren in Spanje een “gigantisch” huis met twee verdiepingen en vier slaapkamers in een rustig gedeelte van San Roque, voor 700 euro per maand. Maar nu, door problemen aan de grens die het gevolg zijn van Brexit, de devaluatie van de pond, en het feit dat ze dichtbij hun kinderen willen blijven, hebben ze een betaalbare sociale huurwoning aangeboden gekregen in Gibraltar.

Daniel reist van Gibraltar naar Guadiaro om te repeteren met zijn band, Jacver. Ik vraag de bandleden of ze het gevoel hebben dat de grens goed is voor hun muziek, maar bandlid Augusto schudt zijn hoofd. “Misschien als je aan beide kanten van de grens rondhangt, maar mensen luisteren doorgaans alleen maar naar muziek van één van de twee kanten, niet allebei.” Over Brexit zegt Harry, een ander bandlid, dat hij “het heeft gehad met politiek, maar ik krijg het wel mee via mijn vader. Hij is altijd gestrest door Brexit, omdat de informatie met de dag slechter wordt. En omdat we Britten zijn die in Spanje wonen.”

Daniel vindt het moeilijk om de pro-Brexitstemmen van zijn landgenoten goed te praten. “We waren onderdeel van de EU en hadden toch nog de pond. Alles was prima,” klaagt hij. Hij hoopt nog steeds dat er een nieuw referendum gehouden zal worden. “Nu begrijpen we pas echt wat er op het spel staat. Het vorige referendum was gedreven door angst en leugens,” zegt hij. Als ik hem vraag wat er op het spel staat voor Gibraltar, antwoordt hij: “Gibraltar is heel gevoelig voor wat er aan de grens gebeurt. Zolang alles een beetje blijft stromen is er niks aan de hand. Maar als er vertraging ontstaat zullen bedrijven hier de gevolgen ondervinden.”

Hoewel het potentiële sluiten van de grens alle Gibraltarezen bezighoudt, helpt het wel dat ze het al eens eerder hebben meegemaakt en dat hebben overleefd. Een karaktereigenschap van de Gibraltareze overheid is dat ze zich snel aanpast aan nieuwe uitdagingen. “Als er wetten aangepast moeten worden, dan zal dat gebeuren,” zegt Daniel.

Als Brexit ervoor zorgt dat de inwoners van Gibraltar onder druk komen te staan, denken Daniel en Malena dat ze de Rots zullen verlaten, en misschien zelfs wel ergens buiten Spanje willen wonen. “We houden van Londen,” klinkt het.

Daniel zal altijd gemengde gevoelens over Spanje hebben. “Ze zijn onze buren, en ik heb vrienden daar,” vertelt hij. “Het probleem is dat de Spaanse overheid een bepaald nationalisme aanmoedigt waar politieke partijen ook gebruik van maken om stemmen te winnen. De haat is afkomstig uit Madrid.”

Ik vraag Malena wat zij van Gibraltar vindt. “Ik ben hier met open armen verwelkomd. In mijn geval is het een liefdesrelatie. Ik voel me hier meer thuis dan in mijn geboorteplaats. Ik zeg altijd vol trots dat ik uit Gibraltar kom.”

Wil je elke week een overzicht van onze beste verhalen? Schrijf je dan nu in voor onze newsletter.

Volg VICE België razendsnel op Instagram.