Het Nederlandse stel dat seks had in een MRI-scanner

Als je op de hoogte wil blijven van onze beste stukken zonder je suf te scrollen, schrijf je dan in voor onze wekelijkse nieuwsbrief.

“Ik realiseerde me dat ik de enige vrouw in de ruimte was,” zegt ze. “De enige vrouw die kennelijk meedeed aan een onderzoek naar het vrouwelijk lichaam.”

Ida had ingestemd om deel te nemen aan het onderzoek als gunst, maar vooral omdat ze een gepassioneerde antropoloog was die zich veel heeft ingezet voor vrouwenrechten. En hoewel de genderongelijkheid in de kamer haar irriteerde, zette het haar ook aan tot actie. Ze gaf haar vriend een tikje op zijn rug, en zei: “Zullen we dan maar?”

Haar vriend Jupp snelde nog even naar de wc om te plassen. Een van de wetenschappers schoof het stalen plateau uit de MRI-scanner, en Ida en Jupp kleedden zich uit, waarna ze er naakt in klommen. Eigenlijk had Jupp boven Ida moeten liggen, standje missionaris, maar Ida had daar geen trek in. “Ik raak er nauwelijks opgewonden van,” legt ze uit. “Hoe dan ook: dat had toch niet helemaal lekker gepast in die kleine ruimte.” En dus gingen ze lepeltje-lepeltje in liggen.

De drie onderzoekers hielden ondertussen contact met de intercom. “Kunnen jullie ons horen?” “Ja,” antwoordde Ida, waarna Jupp een beetje moest gniffelen. “Wij zijn er klaar voor.”

Een jaar eerder, in de herfst van 1991, had Ida een telefoontje gekregen van de partner van haar beste vriend, een zekere Menko Victor ‘Pek’ van Andel. Ida en Pek hadden een goede verstandhouding, maar Ida wist dat Pek af en toe wat excentrieke ideeën kon hebben, en dat bleek ook nu het geval.

Pek legde uit dat hij het idee had voor een bijzonder staaltje ‘body art’. Hij wilde laten zien hoe het vrouwelijke voortplantingskanaal eruitzag tijdens geslachtsgemeenschap door een MRI-scanner te gebruiken. Volgens Pek was niemand ooit op het idee gekomen om te zien wat er in het vrouwelijk lichaam gebeurt tijdens de seks. “Dit is nog nooit eerder gedaan!” herhaalde hij aan de lijn. “Nog nooit!”

Ida was sceptisch maar geïntrigeerd. Aan de ene kant leek het een wat maf idee, maar Pek was ondertussen wel gewoon een oogheelkundige die een kunstmatig hoornvlies had uitgevonden. Hij kon zo een MRI-scanner regelen, maar belangrijker: garanderen dat dit experiment niet zomaar zou uitdraaien op een wel heel intieme pornovideo. Het was wetenschappelijk verantwoord. Dus na wat wikken en wegen, en een lang gesprek met Jupp, stemde ze in.

Pek had gelijk toen hij zei dat niemand nog een MRI had gebruikt om het vrouwelijke geslachtsorgaan inwendig te onderzoeken, maar anderen hebben er zeker over gefantaseerd. Het bekendste vroege voorbeeld hiervan was Leonardo da Vinci, die eind vijftiende eeuw een illustratie maakte van een mannelijke erectie die bij een semi-transparante vagina naar binnen ging. De rest van het vrouwelijke lichaam is niet op de tekening te zien – alleen haar voortplantingskanaal, dat eruitziet als een soort onwrikbare cilinder die rechtstreeks naar haar wervelkolom leidt.

In de vijfhonderd jaar na deze tekening lijken we nauwelijks van dit wat simpele beeld af te zijn gekomen. Bijna alle diagrammen op tamponverpakkingen en boeken over seksuele voorlichting beelden de vagina af als een soort rechte tunnel. Penissen hoeven zich helemaal niet in hoeken te wringen, ze gaan er gewoon recht in en komen er recht weer uit, precies zoals Da Vinci het zich had voorgesteld. Niemand had dit echter ooit gefactcheckt met een MRI, dus of Da Vinci wel gelijk had was helemaal niet bekend.

De lichamen van Ida en Jupp pasten volledig in de MRI-scanner – alleen hun voeten staken wat uit. Jupp was (begrijpelijkerwijs) bang dat hij geen stijve zou kunnen krijgen, maar Ida stelde hem gerust dat alles goed zou komen. Toen ze eenmaal op hun plek waren gekronkeld, “werd het lekker warm in de scanner en konden we als vanouds van elkaar genieten”, zegt Ida.

Af en toe hoorden ze de onderzoekers door de intercom praten, wat best iets komisch had. “De erectie is volledig zichtbaar, inclusief de wortel,” zei een van hen. “Hou die pose vast, alsjeblieft.” Terwijl ze probeerden om niet te lachen, lagen Jupp en Ida volledig stil, Jupp in Ida, terwijl de MRI-scanner om hen heen klettert.

Een MRI bestaat in wezen uit een reeks grote plastic dozen met metalen spoeltjes erin. De opening van het apparaat loopt langs de centrale lijn van deze spoeltjes, die elektrisch gemagnetiseerd zijn, waardoor ze gaan trillen en bonzen. Als een scan wordt gemaakt is dat alsof een doos geladen hoelahoepjes die rondspringen en samen kabaal maken, waardoor het waarschijnlijk het luidste medische apparaat is dat er bestaat. En Ida en Jupp hadden seks te midden van dat kabaal, met af en toe een pauze om een standje vast te houden, totdat ze na drie kwartier eindelijk mochten “afronden”.

Daarna werden ze naakt en bezweet uit de scanner gehaald, als “broodjes uit de oven.” Ida en Jupp kleedden zich aan en gingen snel naar de controlekamer om te zien wat dit voor plaatjes had opgeleverd.

“Het was zo van: ah, zo passen we dus in elkaar!” zegt Ida. “De foto’s waren schitterend. Ik kon mijn baarmoeder zien, en Jupp op een plek die ik alleen kende van mijn orgasme, vlak onder de baarmoederhals. Alles was vrij duidelijk te zien, ook de plekken waar onze buiken tegen elkaar kwamen. Het was zo gedetailleerd dat ik er sprakeloos van werd.”

Wie niet sprakeloos was, was Pek van Andel. Hij zag op de scan meteen dat Jupps penis een kromme, boemerang-achtige vorm had. Vanuit Jupps lichaam had het een hoek van 120 graden, wat niet eens in de buurt kwam van Da Vinci’s tekening. Op dat moment wist dat Pek iets bereikt had dat het veel meer maakte dan een kunstproject: hij had een vijfhonderd jaar oud anatomisch misverstand aangekaart.

Zoals wel vaker met zowel kunst als wetenschap, leidde de actie tot behoorlijk wat publieke verontwaardiging. De scans en voorlopige bevindingen werden opgestuurd naar Nature, met Ida als co-auteur, maar werd afgewezen omdat er te weinig gevallen waren onderzocht. In kranten werd beweerd dat doodzieke mensen op hun scans moesten wachten omdat Pek zo nodig dit grapje uit moest halen – wat niet waar was, alleen al vanwege het feit dat ze de scanner na de reguliere tijden hadden gebruikt. Pek wilde het experiment herhalen, maar het ziekenhuis had zich vanwege de commotie teruggetrokken, waardoor het onmogelijk werd om het onderzoek een grondig vervolg te geven.

“Het was erg teleurstellend,” zegt Pek. “We hadden een gebied aangeboord dat nog nauwelijks was onderzocht, en niemand stond ons toe om ons werk af te maken omdat ze bang waren dat het gek op hun cv zou staan.”

Zelf was Pek niet afgeschrikt. Hij was het ermee eens dat het op z’n plaats was om het experiment met meerdere stellen uit te voeren, en lobbyde maandenlang bij het UMC Groningen om toch iets gedaan te krijgen. Uiteindelijk gaven zowel het hoofd vrouwengeneeskunde als het hoofd radiologie groen licht, op voorwaarde dat het in het geheim zou plaatsvinden en er niks over gepubliceerd zou worden. Pek ging akkoord, ervan uitgaande dat het met die publicatie wel goed zou komen als het eenmaal zover was.

Tussen 1991 en 1999 hebben acht koppels en drie vrijgezelle vrouwen in totaal 13 keer seks gehad in de MRI-scanner. Het vond allemaal plaats in missionarispositie (wat de rest kennelijk wél lukte), en de vrijwilligers wisten allemaal dat ze op ieder moment konden stoppen. Niemand deed dit, al merkt Ida wel tevreden op dat geen enkele man na Jupp het klusje kon klaren zonder viagra.

“Wij waren de enige die hierin slaagden,” zegt ze trots. “Voor mij was het experiment ook een bewijs van hoe gelukkig we met elkaar waren. Ik denk dat dat ook wel in het paper had gemogen: hoe goed de band moet zijn tussen het stel om onder dit soort omstandigheden te presteren.”

Uiteindelijk, na acht jaar en drie mislukte inzendingen, publiceerde het British Medical Journal hun paper op de datum 24 december 1999. De naam van het paper luidde Magnetic Resonance Imaging of Male and Female Genitals During Coitus and Female Sexual Arousal, en tot de dag van vandaag zeggen zowel Ida als Pek dat dit hun meest geciteerde werk is.

“Het is waarschijnlijk mijn belangrijkste nalatenschap,” zegt Ida, die nu universitair hoofddocent Organisatiewetenschappen is aan de Vrij Universiteit in Amsterdam. “Maar ik heb geluk gehad. Je hebt niet in de hand wat je nalatenschap is, en sommige mensen krijgen überhaupt geen nalatenschap.”

Afgezien van een belangrijke observatie over gekromde penissen, onthulde het paper ook iets anders onverwachts: het effect dat seks heeft op de vrouwelijke blaas. Zoals veel vrouwen kunnen beamen, kan het voelen alsof je blaas sneller vol raakt van vaginale seks, en dat bleek ook uit de experimenten. Wetenschappers tasten nog altijd in het duister hoe dit precies komt.

“Bij elke scan zagen we dat de blaas helemaal vol was, terwijl de meeste vrouwen van tevoren toch echt nog even naar de wc waren gegaan,” zegt Pek verwonderd. “We denken dat dit de manier van de evolutie is om vrouwen te doen urineren nadat ze seks hebben gehad; misschien hebben onze voorouders dit zo ontwikkeld om urineweginfecties te voorkomen. Maar dat is vooralsnog alleen een hypothese.”

Pek is inmiddels gepensioneerd, en woont met zijn partner in een boerderij op het Groningse platteland. Hij zegt dat hij trots is op de studie, maar ook dat het hem heeft doen inzien hoe laf de wetenschappelijke wereld kan zijn. Nadat zijn paper in 1999 was geprezen door Science, wilde iedereen die er eerst nog niks mee te maken wilde hebben er ineens credits voor.

“Mensen die eerst actief hun best deden om ons tegen te werken, stonden later enthousiast de pers te woord en vermeldden hun deelname op hun cv’s,” zegt Pek hoofdschuddend. “Succes heeft nu eenmaal vele vaders.”

Ida vindt het apart dat mensen nog steeds niet over het seksuele aspect kunnen ophouden. Tot op de dag van vandaag moeten haar vrienden en familie nog steeds lachen om die ene keer dat ze het met haar vriend onder een MRI-scanner deed, ook al zijn het allemaal hoogopgeleide volwassenen die bijna met pensioen gaan. Vooral binnen de setting van de universiteit vindt ze dit gek, aangezien haar collega’s bestaan uit academici die in de sociale wetenschappen werken, en dan ook nog in een progressieve stad als Amsterdam.

“Ik denk dat we op meerdere manieren achteruitgaan,” zegt Ida. Ik ben opgegroeid in een tijd waarin seks niet echt beladen was, we gingen altijd naakt zwemmen en mensen leken een stuk ruimdenkender. Nu lijken mensen een stuk conservatiever te zijn.”

Ida had die ochtend in 1991 geen idee wat haar te wachten stond, maar ze is blij dat ze het heeft gedaan – ondanks dat het experiment vooral door mannen werd uitgevoerd. Ze is trots op de bijdrage die ze geleverd heeft aan deze gendergelijkheid.