Professor Brian Cox vindt het fantastisch dat het leven op aarde geen zin heeft

Brian Cox is een professor in elementaire natuurkunde aan de universiteit van Manchester, ex-toetsenist van de groep D:Ream, en sinds een paar jaar de populairste presentator van wetenschapsprogramma’s voor de BBC. David Attenborough (die van de iconische voiceover bij natuurdocumentaires) zei onlangs dat Brian Cox zijn natuurlijke opvolger is.

Hij heeft nu een fantastisch nieuw programma – dat ook in Nederland te zien is op BBC2 – genaamd Human Universe. De serie stelt een paar grote vragen over het leven en kijkt wat de wetenschap daar over zegt. Waarom bestaan we? Zijn we alleen in het universum? Waar gaan we naartoe? Brian Cox is één van een handjevol die op boeiende wijze een groot publiek in het gezicht kan slaan en mensen kan vragen na te denken over waarom ze hier zijn. En wat betekenen de antwoorden op die vragen voor hoe we onze samenleving inrichten?

Het mag duidelijk zijn dat ik hem heel graag wilde spreken over zijn beeld van het universum en onze rol daarbinnen. Ik belde een uur lang met hem terwijl hij in Sydney zat, en was heel erg zenuwachtig. Het was voor het eerst in twee jaar interviews doen dat ik mijn vragen vooraf precies had uitgeschreven.

VICE: Hoi Brian. Een van de afleveringen van Human Universe heet ‘Waarom zijn we hier’? Wat is het korte antwoord daarop?
Brian Cox: Er is iets dat ‘eeuwige inflatietheorie’ heet, en ook op universiteiten als vak aangeboden wordt. Het stelt dat we ons waarschijnlijk bevinden in één universum binnen een verzameling van een oneindig aantal andere universa die allemaal hun eigen realiteit hebben. Alles dat kan bestaan, bestaat ergens in een van die universa. Het is dan onontkoombaar dat ook ons universum bestaat. Waarom zijn we hier? Omdat het niet anders kan.

Dat voelt nog steeds als een verklaring van ‘hoe’ we hier gekomen zijn. Ik verwachtte meer een antwoord over de zin van het leven.
Het punt is: er is vrijwel zeker geen zin van het leven. Er lijkt geen uiteindelijk doel te zijn. Die leer heet teleologie en de wetenschap houdt zich daar niet mee bezig.

Maar wat moeten we hier dan?
Dat is exact de rode draad door mijn nieuwe serie. Er zijn 350 miljard melkwegstelsels in ons zichtbare universum, dat zelf weer deel uitmaakt van een oneindig groot multiversum. De plaats die wij daarin innemen is onbelangrijk. Maar, er is tegelijkertijd ook die andere gedachte: als je evolutionair naar ons kijkt, dan lijkt het erop dat leven zeldzaam is in het universum, maar intelligent leven lijkt al helemaal krankzinnig buitengewoon. De serie gaat over de spanning tussen die twee constateringen.

Er is een quote van Carl Sagan die ik laat zien in één van de afleveringen: “For small creatures such as we, the vastness is bearable only through love.” Het is een prachtig antwoord. Voor mij betekent het dat we ons eigen bestaan meer op waarde moeten schatten. Ons leven is eindig en de kans is groot dat het helemaal niks betekent binnen het grotere plaatje. Maar het is vreselijk bijzonder dat we überhaupt bestaan. Dus het doel van het leven is om er van te genieten zo lang als dat het kan, en dat je het beschouwt als iets waardevols.

Zijn we alleen, vraagt Brian zich af in aflevering 3 van

Human Universe

. Zijn antwoord is: als je het hebt over ons melkwegstelsel en intelligent leven, dan is het antwoord waarschijnlijk ‘ja’. Het is gewoon te moeilijk om op het juiste moment te zoeken op de juiste plek

Die quote heeft toch een soort John Lennon-vibe, met zijn ‘give peace a chance’. Jij en Carl Sagan zeggen: ‘waardeer ons bestaan en geniet ervan zolang het duurt’. Ik vind het een mooie slogan voor een nieuwe tijd.
Het heeft wel iets Lennon-achtigs ja. Maar het grappige is dat het een rationele conclusie is als je de feiten onder elkaar legt. Je kan beredeneren dat we bijzonder zijn en dat we ervan moeten genieten zo lang we bestaan.

De serie zegt ook dat wij op dit moment misschien wel de enige beschaving zijn die contact probeert te maken met de kosmos binnen ons eigen melkwegstelsel.
Toen ik klein was, wilde ik altijd aliens ontmoeten. Maar als je nu vraagt: welke kant wijst het bewijs uit, dan zeg ik: het lijkt erop dat beschavingen buitengewoon zeldzaam zijn en dat wij binnen ons melkwegstelsel de enige zijn. Die daarbuiten zijn te ver weg. Ik vind dat echt een angstaanjagende gedachte.

Ik vind het vrij deprimerend zelfs. Wat zou dat voor ons betekenen?
Als wezens zoals wij heel, heel zeldzaam zijn, dan hebben we echt heel, heel veel mazzel gehad. En daar moeten we ons eens naar gaan gedragen. We hebben over het algemeen een veel te nauwe blik op ons bestaan, zelden zien we onszelf in de context van het hele universum.

Wat als we geen intelligent leven vinden, maar wel bacteriën ofzo – misschien zelfs in ons eigen zonnestelsel?
Dat zou echt een fantastische ontdekking zijn. Als het leven onafhankelijk is ontstaan op twee aparte planeten, dan geeft dat wat hoop dat er toch wat meer leven is buiten onze eigen planeet. Alhoewel dan de vraag komt of het er hetzelfde uitziet als hier – heeft het bijvoorbeeld DNA of iets dat daar op lijkt? Volgens de laatste metingen zijn er ongeveer twintig miljard aarde-achtige planeten. Twintig miljard! Maargoed, als je kijkt naar het leven op aarde, dan zat het miljarden jaren niks te doen. Pas relatief recent is complex leven ontstaan. Er zijn de komende jaren Europese en Russische missies die naar Mars gaan om echt naar sporen van leven te zoeken, dus we zullen zien.

Wonders of the Stoner System. “I’m about to get incredibly high. Three lines, bang bang bang.”

Iets anders: een hoop mensen op YouTube denken dat je altijd stoned bent als je in beeld bent. Iemand heeft zelfs beelden van een eerdere serie gepakt en er ‘Wonders of the Stoner System’ van gemaakt.
Haha, ja, ik praat wel een beetje lijzig, ja. Volgens mij is dat nu minder. Die serie – Wonders of the Solar System – is al bijna zes jaar oud. Ik hoop dat ik nu iets actiever klink.

Heb je wel eens met psychedelica op naar je eigen show gekeken? Ik ken een hoop mensen die dat hebben gedaan. Gewoon, om een open geest te stimuleren?
Het antwoord is ‘nee’. [gegiechel] Het is nogal moeilijk om wetenschappelijk bezig te zijn als je ze niet allemaal op een rijtje hebt. Er is een bekende uitspraak over: soms kan je zo open-minded zijn dat alles eruit valt.

Hoe ga je om met het algemene wantrouwen dat er in de samenleving bestaat, ook richting de wetenschap? Er zijn complottheorieën over alles, zelfs over de landing op de maan. Mensen zijn bang om genetisch gemodificeerd voedsel te eten, er zijn lobbyclubs tegen vaccinaties. Wat denk jij?
Als je idioot genoeg bent om te denken dat we niet op de maan zijn geland, dan ben je ook te achterlijk om de straat over te steken. Dus natuurlijke selectie doet daar zijn werk vanzelf wel. Maar het wordt een probleem als mensen daardoor de wetenschap in z’n algemeenheid beginnen te wantrouwen. Dingen als vaccinaties, voeding en klimaatverandering moeten niet te grabbel worden gegooid.

Wat vind je van mensen die strijden tegen vaccinaties?
Kijk naar ebola. Stel dat dat zou uitbreken in Londen, dan is het snel gedaan met de anti-vaccinatiebeweging. Als er een vaccin beschikbaar zou zijn, zouden er maar weinig mensen overblijven die zouden zeggen: “nee nee, wij houden ons bij natuurgeneeskunde”. De lobby zou instorten. Het beste voorbeeld van hoe effectief vaccinaties zijn, zijn de pokken. In de vorige eeuw stierven daar 300 tot 500 miljoen mensen aan. Tot 1979, want toen kwam er een inentingsprogramma en werd de ziekte uitgeroeid. Weg, klaar.

Brian Cox verzorgt in deze remix van populaire wetenschapsprogramma’s het refrein.

David Attenborough ziet je nu als zijn natuurlijke opvolger en je wordt vaak vergeleken met je grote voorbeeld Carl Sagan. Je programma’s worden opgevreten door mensen in het Verenigd Koninkrijk en daarbuiten. Als we het dan toch over zingeving hebben, lijkt het erop dat jij er al redelijk uit bent wat je met je leven aanmoet.
Toen ik onderzoeker was en werd gevraagd om iets te presenteren voor de BBC, was ik me er bewust van dat ik die kans kon gebruiken om iets te betekenen. Als ik eraan bijdraag dat mensen meer met een wetenschappelijke blik naar de wereld gaan kijken en daar zingeving uit kunnen halen, dan vind ik het echt te gek.

Carl Sagan had het alleen veel moeilijker, populaire wetenschap was toen nog helemaal nieuw. Er werd op neergekeken. Dus ik heb mazzel gehad: wetenschap is onderdeel geworden van popcultuur en dat is maar goed ook. Als het dat niet was, wat hou je dan over? X-factor en voetbal? We willen toch niet dat dat het enige is dat popcultuur te bieden heeft? Het is veel leuker als het over het uitwisselen van ideeën gaat. En dat probeer ik te doen.

Hoe dan?
Het programma zegt: dit is wat ik denk, wat denk jij ervan?

Human Universe is elke dinsdag te zien op BBC 2 om 22.00u. Professor Cox werkt ook nog steeds als docent en onderzoeker aan de Universiteit van Manchester. Zijn laatste publicatie heet Manifest causality and quantum field theory with sources and detectors, alleen geschikt voor de échte fans.

Follow @thijsroes !function(d,s,id){var js,fjs=d.getElementsByTagName(s)[0],p=/^http:/.test(d.location)?'http':'https';if(!d.getElementById(id)){js=d.createElement(s);js.id=id;js.src=p+'://platform.twitter.com/widgets.js';fjs.parentNode.insertBefore(js,fjs);}}(document, 'script', 'twitter-wjs');

Meer toepassing van wetenschap in het dagelijks leven:

Nederland wordt een beter land als big history als schoolvak wordt ingevoerd

Weet iemand misschien de zin van het leven? Jazeker, Jason Silva weet dat

Ik besloot marsone maar eens wat serieuzer te nemen