Δέκα Ερωτήσεις σε Έναν Κτηνίατρο για την Ευθανασία των Ζώων

Ο σκύλος μου είναι 13μιση ετών, ας ξεκινήσουμε από εκεί. Όσο δουλεύαμε αυτό το θέμα, επηρεάστηκα τόσο πολύ που του έκανα ξανά check-up. Μια φίλη μού έλεγε ότι στο κτηνιατρείο που πηγαίνει τον γάτο της, υπάρχει μια πινακίδα κι ένα φωτάκι που όταν είναι αναμμένο υποδεικνύει ότι εκείνη τη στιγμή κάποιο ζώο υποβάλλεται σε ευθανασία. Η φίλη μου κλαίει κάθε φορά που το βλέπει αυτό γραμμένο στον τοίχο, μόνο και μόνο στη σκέψη ότι κάποια στιγμή μάλλον θα χρειαστεί να περάσει εκείνη κι ο γάτος της από αυτήν τη διαδικασία.

Η απόφαση για την ευθανασία του ζώου μας είναι από εκείνες που μας φέρνουν αντιμέτωπους με τον εαυτό μας. Οι δεύτερες σκέψεις και τα ερωτήματα δεν έχουν τέλος. Πώς μπορούμε να είμαστε σίγουροι ότι η ευθανασία είναι η μόνη λύση; Πότε εξαντλείται κάθε περιθώριο; Μήπως ταλαιπωρούμε το ζωάκι μας, κρατώντας το στη ζωή, μόνο και μόνο επειδή δεν μπορούμε να δεχτούμε ότι θα το χάσουμε;

Με αυτά και πολλά άλλα ερωτήματα, απευθυνθήκαμε στον κτηνίατρο Μανώλη Βορρίση, ιδιοκτήτη της Κτηνιατρικής Κλινικής Τήνου και κτηνιατρείου στη Σύρο καθώς και εμπνευστή της φιλοζωικής κοινωνικής συνεταιριστικής επιχείρησης We Live Together. Ο ίδιος, με πάνω από 20 χρόνια στο επάγγελμα, αντιμετωπίζει κάθε περίπτωση ξεχωριστά και η απόλυτη προτεραιότητά του είναι να μην υποφέρει το ζώο, όταν η κατάστασή του είναι μη αναστρέψιμη.

Μερικές φορές, η έκφραση της απόλυτης αγάπης είναι η συγκατάθεση που δίνει ο ιδιοκτήτης για να έχει το ζώο του ένα ήρεμο τέλος. Από την άλλη όμως, όπως μας λέει ο κτηνίατρος, δυστυχώς υπάρχουν ιδιοκτήτες που ζητούν να γίνει ευθανασία για άλλους λόγους, όπως το κόστος μιας επέμβασης ή η φροντίδα που απαιτεί ένα άρρωστο ζώο.

Τότε, οι κτηνίατροι οφείλουν να κινητοποιήσουν τους μηχανισμούς που χρειάζεται για να μείνει το ζώο ζωντανό. Ο Μανώλης Βορρίσης παρακάτω απαντάει σε όλα τα ερωτήματα που μπορεί να έχει ένας άνθρωπος, όταν καλείται να πάρει μια τόσο δύσκολη απόφαση, για ένα μέλος της οικογένειάς του.

VICE: Σε ποιες περιπτώσεις επιλέγεται η λύση της ευθανασίας για ένα ζώο;
Μανώλης Βορρίσης: Ο βασικός λόγος για τον οποίο προβαίνουμε σε ευθανασία είναι για να έχει το ζώο έναν ανώδυνο θάνατο, όταν πάσχει από ανίατη, επώδυνη ασθένεια. Τότε, επιθυμούμε το ζώο να έχει ένα ήρεμο τέλος, χωρίς να μπει σε μια μακρά περίοδο ταλαιπωρίας, τόσο για το ίδιο, όσο και για το περιβάλλον του. Δεν υπάρχει μόνο μία απάντηση σ’ αυτή την ερώτηση. Υπάρχουν πολλά διαφορετικά περιστατικά, τα οποία μπορεί να οδηγήσουν σε ευθανασία.

Όμως, υπάρχουν πολλές δύσκολες περιπτώσεις στο επάγγελμα. Ας πάρουμε για παράδειγμα ένα ζώο που έχει κάταγμα σπονδυλικής στήλης και πρέπει να υποβληθεί σε χειρουργείο που κοστίζει χιλιάδες ευρώ, με τους ιδιοκτήτες του να μην μπορούν να το καλύψουν.

Τότε, μπορεί να ζητήσουν να γίνει ευθανασία στο ζώο. Κάτι τέτοιο είναι απ’ τα δυσκολότερα πράγματα που καλείται να διαχειριστεί ένας κτηνίατρος. Εκεί ακριβώς εντοπίζεται το έλλειμμα της κτηνιατρικής και φιλοζωικής κοινότητας, που μερικές φορές δεν έχει τους μηχανισμούς για να μην οδηγηθούν αυτά τα ζώα σε ευθανασία.

Ποια είναι η διαδικασία που ακολουθείται στην ευθανασία;
Συνήθως γίνεται στο ζώο μια ηρεμιστική ένεση, έτσι ώστε να ηρεμήσει και να κοιμηθεί, χωρίς όμως να πέσει σε αναισθησία. Στη συνέχεια, του κάνουμε μια δεύτερη ένεση, η οποία θα το ρίξει σε γενική αναισθησία. Το ζητούμενο είναι να φτάσει το ζώο σε βαθιά αναισθησία τέταρτου σταδίου. Αν μιλάμε για ένα πολύ επιβαρυμένο περιστατικό, ενδέχεται η πρώτη ή η δεύτερη ένεση να σκοτώσουν το ζώο.

Αν δεν συμβεί αυτό, χορηγείται και μια τρίτη ένεση, η οποία προκαλεί έμφραγμα κι έτσι σταματάει η καρδιά του ζώου. Για να μην καταλάβει τίποτα το ζώο, πρέπει να έχουμε εξασφαλίσει ότι τα προηγούμενα στάδια το έχουν οδηγήσει σε πάρα πολύ βαθιά αναισθησία.

Η ευθανασία είναι απολύτως ανώδυνη για το ζώο;
Αν γίνεται από κάποιον που ξέρει τι κάνει, ναι. Το ζητούμενο είναι να γίνει ανώδυνα, ούτε βιαστικά, ούτε επιπόλαια. Υπάρχουν κάποιες ενέσεις που ρίχνουν αμέσως το ζώο σε βαθιά αναισθησία, με υψηλές δόσεις βαρβιτουρικών. Προσωπικά δεν τις χρησιμοποιώ, γιατί βάζουν το ζώο σε μια αγωνία.

Οι τελευταίες ανάσες ενός ζώου είναι δύσκολο θέαμα για την οικογένεια, οπότε εξασφαλίζουμε ότι έχει μπει σε βαθιά αναισθησία με ηρεμιστικό αλλά και απλό γενικό αναισθητικό, ακριβώς όπως θα το βάζαμε στο χειρουργείο.

Πότε πρέπει να αποφεύγεται η ευθανασία και να εξαντλείται κάθε περιθώριο;
Υπάρχει τόσο μεγάλη ποικιλία περιστατικών που η απάντηση δεν είναι εύκολη. Φυσικά, πρέπει να αποφεύγεται όταν υπάρχει θεραπεία. Στη θεραπεία, όμως, εξετάζονται πολλές παράμετροι όπως ο χρόνος, η αφοσίωση των ιδιοκτητών, το κόστος και πολλά άλλα.

Θα μπορούσατε να μας περιγράψετε μερικές από τις πιο ακραίες αντιδράσεις που έχετε συναντήσει από ιδιοκτήτες πριν ή μετά την ευθανασία;
Ο οδυρμός. Η πιο έντονη αντίδραση είναι ο οδυρμός, το κλάμα. Για τους ανθρώπους του, αυτό το ζώο σήμαινε πολλά. Για μας τους κτηνιάτρους, μερικές φορές δεν σημαίνει τίποτα, επειδή δεν έχουμε αναπτύξει σχέση μαζί του. Μπορεί βέβαια να μιλάμε για ένα ζώο που κι εγώ ως κτηνίατρος το έχω ζήσει χρόνια κι εκεί το πράγμα αλλάζει.

Άνθρωποι φέρνουν το ζώο τους, επειδή συνειδητοποίησαν ότι δεν μπορούν να κάνουν κάτι άλλο. Κλαίνε πάνω από το πτώμα, μην μπορώντας να πιστέψουν ότι πέθανε, ζευγάρια αγκαλιάζονται. Οι ιδιοκτήτες συνήθως έχουν περάσει μέσα από μεγάλο συναισθηματικό φόρτο, ο οποίος εκδηλώνεται τη στιγμή που το ζώο «φεύγει». Βέβαια, υπάρχει και η ανακούφιση πολλές φορές, όταν οι ιδιοκτήτες συνειδητοποιούν ότι αυτή ήταν η καλύτερη λύση για το ζώο. Μερικοί μάλιστα το μετανιώνουν που το καθυστέρησαν.

Πρέπει να πω κάτι που θεωρώ πολύ σημαντικό. Στην Αγγλία που είχα δουλέψει στο παρελθόν, όταν ο κτηνίατρος κρίνει ότι πρέπει να γίνει ευθανασία και οι ιδιοκτήτες αρνηθούν, μπορεί να καλέσει την αστυνομία ζώων. Ο ιδιοκτήτης μπαίνει σε εποπτεία και δέχεται επισκέψεις στο σπίτι από επιθεωρητές και μέλη του προσωπικού του νοσοκομείου ζώων, οι οποίοι μπορούν να επέμβουν αν κρίνουν ότι πρέπει να γίνει η ευθανασία. Αν αρνηθεί και τότε ο ιδιοκτήτης, μιλάμε για ποινικό αδίκημα.

Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι αρκετές φορές οι ιδιοκτήτες από την αγάπη τους για το ζώο, το καταδικάζουν να υποφέρει. Από την άλλη, στην Ελλάδα, δεν έχουμε κανόνες επαγγελματικής πρακτικής και οι κτηνίατροι λειτουργούν εμπειρικά. Υπάρχουν κτηνίατροι που δεν βάζουν καν τη λέξη ευθανασία στο στόμα τους, για να μη χαρακτηριστούν «πεθαμενατζήδες». Μερικοί ιδιοκτήτες επίσης, είτε αγνοούν την πρακτική, είτε δεν περιμένουν ποτέ ότι το ζώο τους θα χρειαστεί κάτι τέτοιο.

Πολλές φορές οι κτηνίατροι δεν ξέρουν πώς να το χειριστούν και δεν το προτείνουν καν, ενώ το ζώο υποφέρει. Έχω δει ζώα να προσπαθούν να τα συνεφέρουν οι κτηνίατροι, ενώ είναι τελειωμένα. Αυτό συνιστά κακή πρακτική. Δεν ξέρω αν αυτό συμβαίνει, διότι προσπαθούν να ικανοποιήσουν τον ιδιοκτήτη. Πάντως, το ζώο σίγουρα δεν ικανοποιείται. Δυστυχώς, υπάρχει στο πίσω μέρος του μυαλού μου ότι κάποιοι το κάνουν επειδή προσπαθούν να βγάλουν κι άλλα χρήματα.

Έχουν υπάρξει ιδιοκτήτες που το μετάνιωσαν την τελευταία στιγμή;
Ναι, έχει συμβεί κι αυτό. Μπορεί να σου πει κάποιος ότι θα έρθει σε λίγες μέρες ή ότι θέλει να το σκεφτεί λίγο ακόμα και να το ξανασυζητήσει με την οικογένειά του. Σ’ αυτές τις περιπτώσεις οι κτηνίατροι έχουμε έναν υποστηρικτικό ρόλο και είμαστε σε στενή επαφή με τον ιδιοκτήτη, με το βλέμμα πάντα στο αν το ζώο υποφέρει ή όχι.

Το λίγο παρωχημένο κριτήριο του αν το ζώο τρώει δεν είναι πλέον η αποκλειστική παράμετρος που λαμβάνουμε υπόψη. Πριν 15-20 χρόνια, έλεγαν «μα το ζώο τρώει, γιατί να του κάνουμε ευθανασία;» και μέχρι το ζώο να πεθάνει, είτε φυσικά είτε με ευθανασία, τελικά υπέφερε. Μπορεί να είχε ανοιχτές, σκουληκιασμένες πληγές, δύσπνοια, μόνιμο πνιγμό και να ζούσε πάρα πολύ άσχημα. Έχω δει ιδιοκτήτες να ταλαιπωρούν τα ζώα τους, κρατώντας τα στη ζωή ενώ εκείνα λιώνουν. Όση αγάπη μπορεί να δώσουν μερικοί άνθρωποι, τόσο οι ίδιοι μπορεί να ταλαιπωρήσουν στο τέλος το ζώο.

Έχει τύχει ποτέ να καταλάβετε ότι ένας ιδιοκτήτης θέλει να κάνει ευθανασία στο κατοικίδιό του, χωρίς να είναι απαραίτητο, για να απαλλαγεί από τις ευθύνες που έχει ένα άρρωστο ζώο;
Ναι, αυτό μπορεί να συμβεί. Δεν είναι στην καθημερινότητα, αλλά τυχαίνει. Όταν εργαζόμουν στην Αγγλία, πριν αρκετά χρόνια, ένας καλοβαλμένος ηλικιωμένος κύριος μου έφερε ένα σκύλο ράτσας boxer, που είχε πυομήτρα. Το ζώο με μια επέμβαση θα μπορούσε να γίνει καλά και να ζήσει πολλά χρόνια ακόμα. Ο κύριος, όμως, επέλεξε να του κάνει ευθανασία.

Σοκαρίστηκα και πήγα στη μάνατζέρ μου. Εκείνη μου είπε ότι αν ο ιδιοκτήτης δεν θέλει να βάλει το ζώο στη διαδικασία του χειρουργείου, θα πρέπει να του κάνουμε ευθανασία. Πράγματι, έτσι έγινε και ο κύριος πλήρωσε 500 λίρες για να πάρει τις στάχτες του ζώου σπίτι του. Ξόδεψε περισσότερα απ’ ότι θα κόστιζε το χειρουργείο. Αυτό εμένα με σόκαρε.

Πραγματικά, δεν μπορείς να απαντήσεις γιατί κάποιοι άνθρωποι επιλέγουν την ευθανασία για το ζώο τους. Η μάνατζέρ μου, μου είπε τότε ότι μπορεί να προτιμούσε το ζώο του νεκρό, μπορεί να τον κούρασε.

Ποτέ δεν ξέρεις τι συμβαίνει στο σπίτι του άλλου. Δεν είναι πάντα ιατρικοί οι λόγοι που κάποιος ζητάει να γίνει ευθανασία στο ζώο του. Πολλοί μπορεί να κληρονομήσουν ένα ζώο που δεν θέλουν και να ζητήσουν ευθανασία. Ευτυχώς, σήμερα υπάρχουν μηχανισμοί που μπορείς να κινητοποιήσεις για να ζήσει το ζώο, όπως οι φιλοζωικές, για να βρεθεί ένα άλλο σπίτι.

Σε ορισμένες περιπτώσεις, οι κτηνίατροι κρίνουν ότι είναι σωστό να κάνουν ευθανασία στο ζώο και οι ιδιοκτήτες αρνούνται, ενώ κάποιοι άλλοι μας ζητούν ευθανασία, κι εμείς έχουμε κάποιες αντιστάσεις εσωτερικά.

Τι συμβαίνει αμέσως μετά την ευθανασία με το σώμα του ζώου;
Υπεύθυνος για το σώμα του ζώου είναι ο ιδιοκτήτης. Σε μεγάλα αστικά κέντρα, υπάρχει νεκροταφείο ζώων και κλίβανοι για αποτέφρωση. Βέβαια, το κόστος είναι πολύ μεγάλο. Πολλοί άνθρωποι είναι σε ανέχεια, δεν έχουν λεφτά ούτε για να κοιμίσουν το ζώο τους. Όταν μιλάμε για άλλες μικρότερες περιοχές, υπάρχουν άνθρωποι που μπορεί να μην έχουν κτήματα ή δεν έχουν τις δυνάμεις να θάψουν το ζώο τους.

Τότε, το αναλαμβάνει ο κτηνίατρος, ο οποίος είτε μπορεί να συνεργάζεται με κάποια δομή, είτε σε τελείως ερασιτεχνικό επίπεδο, έχει έναν γνωστό που πηγαίνει κάπου και θάβει τα ζώα. Ωστόσο, δεν πρέπει να παραβλέψουμε ότι πολλά ζώα καταλήγουν στους κάδους των σκουπιδιών.

Τα πράγματα δεν είναι καθόλου ρόδινα ούτε στο κομμάτι μετά τον θάνατο του ζώου. Εμείς οι κτηνίατροι κάνουμε και τον ψυχολόγο στη ζωή και τον ψυχολόγο στον θάνατο.

Πώς ήταν για εσάς η πρώτη φορά που έπρεπε να κάνετε ευθανασία σε ένα ζώο;
Τη θυμάμαι πάρα πολύ καλά την πρώτη φορά. Έβαλα τα κλάματα. Δούλευα σε έναν πολύ έμπειρο κτηνίατρο. Ο ιδιοκτήτης του ζώου έκλαιγε και για αυτό φορτίστηκα κι εγώ. Ο κτηνίατρος μου είπε ότι αυτό που έκανα ήταν πάρα πολύ αντιεπαγγελματικό. Είκοσι χρόνια μετά, δεν έχω καταλάβει τι είναι επαγγελματικό και τι όχι σ’ αυτές τις περιπτώσεις. Από τότε, κατέπνιγα πάρα πολύ τα συναισθήματά μου μέχρι που μετακόμισα στην Αγγλία κι εκεί το δάκρυ πήγαινε κορόμηλο.

Τώρα που είμαι πια πολλά χρόνια στον χώρο, είμαι σαν οικογένεια με κάποιους από τους ιδιοκτήτες. Έχω αναπτύξει σχέση με τα ζώα, τα οποία καλούμαι να κοιμίσω. Στεναχωριέμαι πολύ για τους ανθρώπους που χάνουν ένα μέλος της οικογένειάς τους, αλλά η ίδια η ευθανασία δεν με στενοχωρεί, όταν ξέρω ότι είναι αυτό που πρέπει να γίνει και είναι το καλύτερο για το ζώο.

Απ’ όλα αυτά τα χρόνια στη δουλειά, υπάρχει μια σκηνή που δεν μπορείτε να ξεχάσετε;
Απ’ τις πιο γλυκές στιγμές που έχω ζήσει, ήταν στα Υστέρνια της Τήνου που ένας νέος άνθρωπος με είχε πάρει τηλέφωνο για να κάνω ευθανασία στον σκύλο του. Φτάνω και βλέπω τον σκύλο σκελετωμένο, είχε μια ανίατη ασθένεια. Περπατήσαμε μαζί, μέσα σε ένα χωράφι, αρκετά όμορφο.

 Αυτό που θυμάμαι ήταν αυτά τα τελευταία βήματα που κάναμε. Εγώ περπατούσα από πίσω τους, εκείνος πήγαινε μπροστά με τον σκύλο του που ακουμπούσε πάνω του. Συγκινούμαι και τώρα που το θυμάμαι. Πήγαμε να κάνουμε την ευθανασία δίπλα στον λάκκο του ζώου, γιατί ήταν πολύ μεγαλόσωμο και δεν μπορούσε ο άνθρωπος να το κουβαλήσει μετά. Θυμάμαι πολύ έντονα τα βήματά τους, αυτά τα τελευταία 100 μέτρα που ο άνθρωπος έκανε με τον σκύλο του.

Περισσότερα από το VICE

Η Μαρία Διηγείται τη Φρικτή Εμπειρία της Παράνομης Άμβλωσης στην Πολωνία

Φωτογραφίες Δείχνουν Ναρκωτικά Αξίας Μισού Δισεκατομμυρίου να Γίνονται Καπνός

Ο Λεξ το Έκανε να Φαίνεται Εύκολο Μάλλον

Ακολουθήστε το VICE σε Facebook, Instagram και Twitter.