Νέα

Τι Συμβαίνει στο Μυαλό σου Όταν «Μπαίνεις» στο Σώμα Ενός Φίλου

Ο εαυτός μας να μπορεί να «ενημερωθεί» εύκολα. Οι σωματικές ψευδαισθήσεις μπορούν να δημιουργήσουν σε κάποιον την αίσθηση ότι ζει στο σώμα κάποιου άλλου.
Shayla Love
Κείμενο Shayla Love
This image shows an artistic depiction of changing bodily self-concept while wearing the goggles
Εικόνα: Mattias Karlen

Στην ταινία του 2003, Freaky Friday, με πρωταγωνίστριες την Jamie Lee Curtis και τη Lindsay Lohan, μητέρα και κόρη ξυπνάνε ένα πρωί και ανακαλύπτουν ότι έχουν αλλάξει σώματα. Είναι τόσο πιασάρικη πλοκή που επαναλαμβάνεται εδώ και πάνω από 100 χρόνια. Το Freaky Friday ήταν αρχικά ένα μυθιστόρημα του 1972, της Mary Rodgers, και το μυθιστόρημα αυτό ήταν μια σύγχρονη εκδοχή ενός βιβλίου του 1882, με τίτλο Vice Versa: A Lesson to Fathers, όπου πατέρας και γιος αλλάζουν σώματα με μια μαγική πέτρα.

ΔΙΑΦΗΜΙΣΗ

Το Freaky Friday έγινε ταινία τέσσερις φορές και είναι μια ιστορία που προδίδει ένα πιστεύω που πολλοί έχουμε για τον εαυτό μας. Θεωρούμε τον εαυτό μας ως μια σταθερή ουσία που κατοικεί στο σώμα μας. Αν τύχαινε να ξυπνήσουμε σε άλλο σώμα, θα ήμασταν το ίδιο άτομο, απλώς σε διαφορετικό περίβλημα. Στην 00’s εκδοχή της ιστορίας, ο χαρακτήρας της Lohan εξακολουθούσε να είναι μια θυμωμένη έφηβη, ακόμη και στο σώμα του χαρακτήρα της Curtis που ήταν μια ηθικολόγος ψυχοθεραπεύτρια.

Αλλά μια νέα μελέτη, που δημοσιεύτηκε στο iScience, ένα open-access περιοδικό της Cell Press, αμφισβητεί την ιδέα ότι ο εαυτός μας είναι ανεξάρτητος από το σώμα στο οποίο ζούμε. Η μελέτη χρησιμοποίησε μια αντιληπτική ψευδαίσθηση για να κάνει ζεύγη φίλων να νιώσουν ότι είχαν αλλάξει σώματα και διαπιστώθηκε ότι κατά τη διάρκεια της ψευδαίσθησης άλλαξε ο τρόπος που αξιολογούσαν την προσωπικότητά τους, αποδίδοντας στον εαυτό τους χαρακτηριστικά που πριν απέδιδαν στον φίλο τους.

Η μελέτη δεν προσπαθεί να απομυθοποιήσει το Freaky Friday, απλώς να δώσει απαντήσεις σε μερικά βασικά ερωτήματα για την αντίληψη του εαυτού μας και τη συνειδητή ύπαρξη σε ένα σώμα: Πώς νιώθουμε ότι το σώμα μας είναι δικό μας; Τι σχέση έχει το σώμα στο οποίο κατοικούμε, με την αίσθηση του εαυτού μας και τη γνώμη μας για μας και τους άλλους;

Οι σωματικές ψευδαισθήσεις, στις οποίες οι άνθρωποι νιώθουν ότι τους ανήκει ένα άλλο σώμα, είναι ένα σημαντικό εργαλείο της γνωσιακής νευροεπιστήμης τις τελευταίες δύο δεκαετίες και χρησιμοποιούνται για την έρευνα αυτών των ερωτημάτων. Μπορούν να δημιουργηθούν με διάφορους τρόπους, με εικονική πραγματικότητα, έξυπνη τοποθέτηση των καμερών ή απλώς ένα ψεύτικο χέρι και προσεκτικά εστιασμένη αισθητηριακή διέγερση. Οι ψευδαισθήσεις μπορεί να είναι πολύ δυνατές – σε μια μελέτη, άνθρωποι βίωσαν την ύπαρξή τους σε άλλο σώμα ενώ αντίκριζαν τον εαυτό τους και έκαναν χειραψία στον εαυτό τους, από την οπτική ενός outsider.

ΔΙΑΦΗΜΙΣΗ

Αυτή η νέα έρευνα συμπληρώνει την αυξανόμενη πεποίθηση πως όταν αλλάζει η αντίληψη κάποιου για το σώμα του, μπορεί να αλλάξει ο τρόπος που σκέφτεται και νιώθει. Μετά από μια εξωσωματική εμπειρία μέσω εικονικής πραγματικότητας, κάποιοι αναφέρουν περιορισμό του φόβου του θανάτου. Μια ψευδαίσθηση κατά την οποία οι άνθρωποι ένιωσαν αόρατοι οδήγησε σε μειωμένο κοινωνικό άγχος, όταν βρίσκονταν μπροστά σε πλήθος. Όταν κάποιοι «κατέλαβαν» το σώμα ενός τετράχρονου παιδιού χρησιμοποιώντας εικονική πραγματικότητα, ασυνείδητα συσχέτισαν τον εαυτό τους με παιδικά χαρακτηριστικά και αντιλαμβάνονταν τον κόσμο γύρω τους ως μεγαλύτερο.

Οι «ψευδαισθήσεις πλαστικού χεριού» έδειξαν ότι αν βάλεις ένα ψεύτικο χέρι κοντά σου και κρύψεις το δικό σου χέρι, μπορείς να ξεγελαστείς και να νομίζεις ότι το ψεύτικο χέρι είναι δικό σου.

Τέτοιες ψευδαισθήσεις θα μπορούσαν κάποια στιγμή να χρησιμοποιηθούν ως θεραπευτικά εργαλεία για παθήσεις που περιλαμβάνουν παρερμηνεία του σώματος και αλλοτριοπροσωπία, αποσύνδεση, διατροφικές διαταραχές, χρόνιο πόνο, σχιζοφρένεια, πόνο μέλους φαντάσματος και άλλες.

Η αλλαγή σώματος αποκλύπτει πόσο σημαντικό είναι το σώμα για τη δημιουργία και τη διατήρηση της αίσθησης του εαυτού. Δείχνει ότι ο εγκέφαλός μας επιδιώκει συνοχή και διαρκώς ανανεώνει τον τρόπο που βλέπουμε τον εαυτό μας καθώς παίρνουμε καινούργιες πληροφορίες (όπως από τις ψευδαισθήσεις).

«Αυτές οι νέες τεχνολογίες μας έχουν επιτρέψει πραγματικά να δούμε σε ποιο βαθμό η εμπειρία του εαυτού μας, ιδίως του σωματικού εαυτού μας, είναι παραδόξως εύπλαστη», είπε η Jane Aspell, γνωσιακή νευροεπιστήμονας στο Anglia Ruskin University στη Βρετανία, η οποία δεν συμμετείχε στη νέα μελέτη.

ΔΙΑΦΗΜΙΣΗ

Το 1999, ο κοινωνικός ψυχολόγος R. Baumeister έγραψε ότι «παντού στον κόσμο, ο εαυτός μας αρχίζει με το σώμα». Αυτό είναι το επίκεντρο του τομέα που είναι γνωστός ως ενσώματη νόηση, που μελετάει την αλληλεπίδραση μεταξύ σώματος και μυαλού, σωματικής αίσθησης και γνωσιακής σκέψης.

Ο Olaf Blanke, νευροεπιστήμονας και πρόεδρος Γνωσιακής Νευροπροσθετικής στην École Polytechnique Fédérale de Lausanne, ο οποίος δεν συμμετείχε στη νέα μελέτη, είπε ότι παραδοσιακά, η νευροεπιστήμη εξετάζει άλλες επιδράσεις στην έννοια του εαυτού.

«Το σώμα έχει αγνοηθεί», λέει ο Blanke. «Η επιστήμη και η φιλοσοφία παραδοσιακά συσχετίζουν τον εαυτό με στοχαστικές γνωσιακές πλευρές του μυαλού, αλλά αυτές οι πρόσφατες μελέτες αποκαλύπτουν ότι σωματικά αντιληπτικά σήματα είναι θεμελιώδη για την αυτογνωσία».

Οι «ψευδαισθήσεις πλαστικού χεριού» έδωσαν ώθηση σε τέτοιου είδους έρευνα. Έδειξαν ότι αν βάλεις ένα ψεύτικο χέρι κοντά σου και κρύψεις το δικό σου χέρι, μπορείς να ξεγελαστείς και να νομίζεις ότι το ψεύτικο χέρι είναι δικό σου. Αυτό επιτυγχάνεται συνήθως αν κάποιος αγγίξει το ψεύτικο χέρι ενώ εσύ παρακολουθείς και αγγίξει και το αληθινό σου χέρι, αθέατος, ακριβώς την ίδια στιγμή.

«Τη μια στιγμή κοιτάζεις έναν άψυχο αντικείμενο και την άλλη, το αντικείμενο ζωντανεύει καθώς κάποιος νιώθει το πλαστικό χέρι σαν δικό του», έγραψε ο H. Henrik Ehrsson, επικεφαλής συγγραφέας της νέας μελέτης, σε ένα κεφάλαιο βιβλίου για την ιδιοκτησία του σώματος.

ΔΙΑΦΗΜΙΣΗ

Αυτές οι ψευδαισθήσεις μπορούν να αποτελέσουν έναυσμα για αλλαγές στο σώμα. Το 2008 σε μια μελέτη, διαπιστώθηκε πως όταν κάποιος βιώνει μια ψευδαίσθηση πλαστικού χεριού, αλλάζει η ομοιοστατική ρύθμιση στο αληθινό του χέρι – για παράδειγμα μειώνεται η θερμοκρασία στο αληθινό χέρι και ο βαθμός μείωσης σχετιζόταν με την ένταση με την οποία βίωνε την ψευδαίσθηση. Αν το ψεύτικο χέρι απειλείται, το άτομο θα έχει μια παρόμοια σωματική αντίδραση όπως αν απειλούνταν το αληθινό του σώμα.

Η ψευδαίσθηση του πλαστικού χεριού δείχνει ότι ο τρόπος που αντιλαμβανόμαστε το σώμα μας είναι μια συνεργασία πολλών αισθητηριακών ερεθισμάτων σε συνδυασμό – όλα τα διαφορετικά μέρη του σώματός μας, τι βλέπουμε και τι ακούμε και πού συνδυάζονται όλα μαζί στο μυαλό μας. Η διαδικασία αυτή επηρεάζει την αίσθηση του εαυτού μας επίσης.

«Μόλις πρόσφατα, σχετικά, αρχίσαμε να ανακαλύπτουμε την εντυπωσιακή επίδραση που έχει η βασική αντίληψη σώματος σε πιο περίπλοκες γνωστικές λειτουργίες που αφορούν τον εαυτό μας», είπε η Lara Maister, καθηγήτρια στη Σχολή Ψυχολογίας του Bangor University στη Βρετανία - δεν συμμετείχε στη μελέτη.

Η αλλαγή σώματος επίσης προκάλεσε μια αλλαγή στη μνήμη.

Η αντίληψη του εαυτού είναι ένα σύνολο πεποιθήσεων που έχουμε για την προσωπικότητά μας και την κοινωνική ταυτότητά μας, όπως «είμαι ομιλητικός» ή «είμαι εξωστρεφής». Επίσης, ο διαχωρισμός που μπορούμε να κάνουμε ανάμεσα στον εαυτό μας και τους άλλους ή τον κόσμο γύρω μας.

ΔΙΑΦΗΜΙΣΗ

Αυτές οι πεποιθήσεις είναι σημαντικές. «Μπορεί να τις θεωρούμε σημείο αναφοράς που μας βοηθάει να αποφασίσουμε, για παράδειγμα, αν θα είμαστε κατάλληλοι για μια καινούργια δουλειά ή αν θα έχουμε καλή επαφή με άτομα που μόλις γνωρίσαμε», είπε ο Pawel Tacikowski, γνωσιακός νευροεπιστήμονας από το Karolinska Institute στη Σουηδία και πρώτος συγγραφέας της καινούργιας μελέτης.

Για το πείραμα, ο Tacikowski και οι συνάδελφοί του έβαλαν ζεύγη φίλων να ξαπλώσουν σε δύο κρεβάτια φορώντας ειδικά γυαλιά στηριγμένα στο κεφάλι. Έβλεπαν ζωντανές βιντεοσκοπήσεις από κάμερες που τοποθετήθηκαν πάνω και πίσω από το κεφάλι του άλλου. Έτσι, όταν κοίταζαν κάτω, αντί να βλέπουν το σώμα τους, έβλεπαν το σώμα του φίλου τους.

This image shows the setup of the body-swapping experiment

ΤΟ ΠΕΙΡΑΜΑ ΑΛΛΑΓΗΣ ΣΩΜΑΤΟΣ. ΕΙΚΟΝΑ: MATTIAS KARLEN.

Όπως στην ψευδαίσθηση πλαστικού χεριού και άλλες ψευδαισθήσεις,  οι ερευνητές χρησιμοποίησαν την αφή για να εδραιώσουν την ψευδαίσθηση αλλαγής σώματος. Οι ερευνητές υπολόγισαν αν η ψευδαίσθηση λειτουργούσε μετρώντας τις σωματικές αντιδράσεις κάποιου όταν απειλούνταν το σώμα του φίλου τους με ένα ψεύτικο μαχαίρι – αντέδρασαν σαν να απειλούνταν το δικό τους σώμα.

Πριν αλλάξουν σώματα, τα ζεύγη φίλων αξιολόγησαν ο ένας την προσωπικότητα του άλλου ως προς διάφορα χαρακτηριστικά, όπως για παράδειγμα ομιλητικότητα, ευθυμία ή αυτοπεποίθηση. Όσο ήταν στο σώμα του φίλου τους, αξιολόγησαν τον εαυτό τους πιο κοντά στα χαρακτηριστικά που πιο πριν είχαν αποδώσει στον φίλο τους.

Έχει ενδιαφέρον ότι η αλλαγή σώματος επίσης προκάλεσε μια αλλαγή στη μνήμη – κάποιοι συμμετέχοντες τα πήγαν χειρότερα στα τεστ μνήμης κατά τη διάρκεια της ψευδαίσθησης, αλλά όχι όλοι. Όσοι ήταν καλύτεροι στο να αποδεχτούν το σώμα και την προσωπικότητα του φίλου τους, τα πήγαν καλύτερα στα τεστ μνήμης, κάτι που δείχνει ότι η μνήμη μπορεί να επιδεινωθεί όταν το σώμα κάποιου συγκρούεται με την αντίληψη του εαυτού του. Αλλά και προηγούμενες μελέτες έχουν δείξει ότι οι σωματικές παραισθήσεις επιδεινώνουν τη μνήμη.

ΔΙΑΦΗΜΙΣΗ

«Τονίζει πόσο σημαντική είναι μια συνεκτική, ολοκληρωμένη πολυδιάστατη δομή του εαυτού για την κωδικοποίηση των αναμνήσεων», είπε η Maister, συμπληρώνοντας πως αυτό ενισχύει την κατανόηση των ελλειμμάτων μνήμης σε ανθρώπους που βιώνουν διαστρεβλώσεις στην αναπαράσταση του εαυτού, είτε για νευρολογικούς είτε για ψυχιατρικούς λόγους.

«Αν η αναπαράσταση του εαυτού είναι διαταραγμένη, δεν αποτελεί μεγάλη έκπληξη το να έχεις και κάποια διαταραχή στη μνήμη», είπε η Aspell.

This image shows how bodily self-concept changes during the perceptual illusion

ΠΩΣ ΑΛΛΑΞΕ Η ΣΩΜΑΤΙΚΗ ΑΙΣΘΗΣΗ ΤΟΥ ΕΑΥΤΟΥ ΚΑΤΑ ΤΗ ΔΙΑΡΚΕΙΑ ΤΗΣ ΑΝΤΙΛΗΠΤΙΚΗΣ ΨΕΥΔΑΙΣΘΗΣΗΣ. ΕΙΚΟΝΑ: PAWEL TACIKOWSKI.

Κατά πολλές έννοιες, είναι λογικό ο εαυτός μας να μπορεί να «ενημερωθεί» εύκολα. Ο εγκέφαλός μας προσπαθεί διαρκώς να βρει τα όρια μεταξύ του εαυτού μας και του έξω κόσμου ή ανάμεσα στον εαυτό μας και τους άλλους. Τροφοδοτείται από το σώμα μας, το περιβάλλον, τις αντιλήψεις μας και το τι νιώθουμε. Αλλά δεν ξέρουμε ακριβώς πώς η αλλαγή του σώματος αλλάζει τον τρόπο σκέψης – ξέρουμε μόνο ότι μπορεί.

«Η ενσώματη νόηση είναι ένα ενδιαφέρον πλαίσιο που τονίζει τη σημασία του σώματός μας στη διαμόρφωση του μυαλού μας, αλλά το πώς ακριβώς συμβαίνει αυτό είναι ακόμα εν πολλοίς άγνωστο», είπε ο Tacikowski. «Νομίζω ότι μόλις τώρα αρχίζουμε να καταλαβαίνουμε τι εγκεφαλικοί μηχανισμοί μπορεί να λειτουργούν εδώ».

Στην καθημερινή ζωή μας, η όψη των άλλων και η γνώμη μας γι’ αυτούς είναι συνδεδεμένα. Έχει αποδειχτεί πως όταν βλέπουμε ανθρώπους που μας μοιάζουν εξωτερικά, πιστεύουμε ότι έχουν και παρόμοια προσωπικότητα και πεποιθήσεις. Η Maister είπε ότι μελέτες σαν του Pawel δείχνουν ότι δεν κάνουμε αυτές τις εικασίες μόνο για τους άλλους, αλλά και για τον εαυτό μας.

ΔΙΑΦΗΜΙΣΗ

«Αν η αναπαράσταση της εξωτερικής μας εμφάνισης ενημερώνεται από μια σωματική ψευδαίσθηση, ίσως ενημερώνει και τις πεποιθήσεις που έχουμε για μας ώστε να συμβαδίζουν με την αλλαγμένη εμφάνισή μας, αντανακλώντας τη συνεχή τάση του εγκεφάλου για συνοχή στα επίπεδα αναπαράστασης», είπε. Αυτό συνάδει με το Φαινόμενο Πρωτέας, όπου οι συμπεριφορές των ανθρώπων και τα μονοπάτια σκέψης επηρεάζονται από την εξωτερική εμφάνιση ενός άβαταρ που χρησιμοποιούν σε ψηφιακό περιβάλλον – όπως σε ένα βιντεοπαιχνίδι.

Όλες αυτές οι επιδράσεις μπορεί να είναι μικρές, αλλά υπάρχει ελπίδα να εφαρμοστεί αυτή η γνώση στο μέλλον για να αλλάξει τις αντιλήψεις που έχουμε για τους άλλους. Μελέτες έχουν δείξει πως όταν λευκοί καταλαμβάνουν ένα μαύρο ψηφιακό σώμα, τα σκορ εγγενούς προκατάληψης –που μετράνε την υποσυνείδητη στάση απέναντι στη φυλή– μειώνονται. Το 2018, ερευνητές έβαλαν άτομα που προέβαιναν σε ενδοοικογενειακή βία σε σώμα γυναίκας-θύματος, κάτι που οδήγησε σε σημαντική βελτίωση στην αναγνώριση των γυναικείων συναισθημάτων. Η Maister είπε ότι η προσέγγιση στην τρέχουσα μελέτη –να «μπεις» στο σώμα κάποιου που ξέρεις προσωπικά– ίσως είναι χρήσιμη κάποτε για οικογενειακή ψυχοθεραπεία ή ψυχοθεραπεία ζευγαριών, όπου το να πιστεύεις ότι είσαι παρόμοιος με κάποιον που ξέρεις θα μπορούσε να ενισχύσει την εγγύτητα.

Οι ερευνητές επίσης εξέτασαν πώς να εφαρμόσουν σωματικές ψευδαισθήσεις στην υγεία, για παράδειγμα στην ανορεξία, όταν κάποιοι έχουν διαταραχή της αίσθησης αναπαράστασης του εαυτού και βλέπουν τον εαυτό τους ως υπέρβαρο ενώ αδυνατίζουν όλο και περισσότερο. Η Aspell επίσης ερεύνησε τον χρόνιο πόνο, δείχνοντας ότι οι πρόκληση σωματικών ψευδαισθήσεων σε ασθενείς με χρόνιο πόνο μπορεί να μειώσει τον πόνο σχεδόν 40%.

ΔΙΑΦΗΜΙΣΗ

Ο Tacikowski είπε ότι στη συνέχεια θα ερευνήσει πόσο μπορούν να διαρκέσουν αυτές οι επιδράσεις και αν η επανάληψη του πειράματος στο ίδιο άτομο θα ενισχύσει τις γνωσιακές. Το μήνυμα, λέει η Aspell, είναι ότι η νευροεπιστήμη πρέπει να συμπεριλάβει το σώμα στις έρευνές της για την αντίληψη, τη συνείδηση και τον εαυτό.

«Δεν μπορείς να μελετήσεις τον εγκέφαλο απομονωμένο», είπε. «Ο εγκέφαλος υπάρχει στο σώμα και στο περιβάλλον. Αν τον εξετάσεις ξέχωρα, έχεις λανθασμένη εικόνα, τη μισή εικόνα. Δεν στέλνει μόνο εγκέφαλος εντολές στο σώμα, αλλά η θεμελιώδης φύση του εγκεφάλου διαμορφώνεται σε τεράστιο βαθμό από το σώμα. Νομίζω πως όποια πλευρά της νευροεπιστήμης το αγνοεί αυτό θα είναι ουσιαστικά ατελής».

Για τα καλύτερα θέματα του VICE Greece, γραφτείτε στο εβδομαδιαίο Newsletter μας.

Περισσότερα από το VICE

Ο Αρχηγός της Αστυνομίας που Έφτασε να Γίνει Μέχρι και Σύνθημα των Αναρχικών

Οι Επιστήμονες Έχουν Αρχίσει να Εντοπίζουν Ίχνη Πλαστικού στο Ανθρώπινο Σώμα

Η Ικαρία Χωρίς τα Πανηγύρια στο Καλοκαίρι του Covid

Ακολουθήστε το VICE σε Twitter, Facebook και Instagram.