Η Ανθρωπιστική Κρίση Δεν Μειώθηκε το 2015 στην Ελλάδα

Φωτογραφίες: Αλέξανδρος Αβραμίδης

Λίγες ώρες πριν από την εκπνοή του 2015, κόσμος είχε συγκεντρωθεί στην πίσω πλευρά της εκκλησίας των Αγίων Πάντων, δίπλα στον σιδηροδρομικό σταθμό της Θεσσαλονίκης. Η διανομή του συσσιτίου ξεκινά στις 11 το πρωί, όμως τουλάχιστον μισή ώρα νωρίτερα οι άνθρωποι που έχουν ανάγκη ένα πιάτο ζεστό φαγητό βρίσκονταν στα σκαλοπάτια. Οι περισσότεροι κρατούσαν πλαστικά μπολ και πιάτα για να παραλάβουν τη μερίδα της ημέρας. Δίπλα στην είσοδο υπήρχαν λαχανικά και φρούτα σε τελάρα, τα οποία έπρεπε να μοιραστούν πριν την αργία της Πρωτοχρονιάς, και οι άνθρωποι διάλεγαν χωρίς σειρά, αλλά με τάξη, ό,τι χρειάζονταν. «Υπάρχουν 398 εγγεγραμμένοι στο συσσίτιο των Αγίων Πάντων κι επίσης καθημερινά περνούν εκτάκτως επιπλέον 50 έως 100 άτομα, στα οποία δεν μπορούμε να αρνηθούμε βοήθεια», μου είπε η Βάσω Καλαμπόκη, μέλος της φιλόπτωχης αδελφότητας της ενορίας, που διαχειρίζεται το συσσίτιο - το παλαιότερο στη Θεσσαλονίκη, καθώς μετρά 40 χρόνια λειτουργίας. Οι πρώτες ύλες για το καθημερινό μαγείρεμα από γυναίκες εθελόντριες προέρχονται από δωρεές πολιτών και επιχειρήσεων.

Στις εκκλησίες της μητρόπολης Νεαπόλεως και Σταυρουπόλεως, στην οποία ανήκουν οι Άγιοι Πάντες, διανέμονται καθημερινά 7.500 μερίδες φαγητού. Παραπάνω από τους μισούς που βρίσκονται στην ουρά, είναι Έλληνες. Τα προηγούμενα χρόνια οι περισσότεροι ανήκαν σε ευαίσθητες κοινωνικές ομάδες (ήταν Ρομά, τοξικομανείς, μετανάστες), όμως σήμερα, μεταξύ αυτών που δεν έχουν ένα ζεστό πιάτο, είναι πρώην καλοβαλμένοι έμποροι, επιχειρηματίες που έπεσαν έξω και άνεργοι της κρίσης. «Έχω πέντε παιδιά και ο σύζυγός μου είναι άνεργος. Εργάστηκε ως έκτακτος στον Δήμο Παύλου Μελά, όμως η σύμβασή του δεν ανανεώθηκε. Δεν μπορεί να βγάλει ούτε κάρτα ανεργίας κι εγώ πρέπει να μεγαλώσω τα παιδιά μου. Πολλές μέρες δεν έχουμε αλάτι για το φαγητό. Έρχομαι καθημερινά στο συσσίτιο» μου είπε η Βαρβάρα Κολέντζη, 38 ετών.

Μπαίνοντας στον έκτο χρόνο των μνημονίων και της ακραίας λιτότητας, τα σημάδια της ανθρωπιστικής κρίσης είναι βαθιά. Η πρώτη κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ εισήγαγε την περασμένη Άνοιξη τον Ν. 4320/2015 για την αντιμετώπιση της ανθρωπιστικής κρίσης, που συνοψίζεται σε τρία μέτρα: Δωρεάν επανασύνδεση και παροχή ηλεκτρικού ρεύματος, επίδομα ενοικίου και επιδότηση σίτισης σε ανθρώπους που ζουν κάτω από το όριο της φτώχιας. Το εύρος των παροχών απείχε πολύ από το περίφημο «Πρόγραμμα της Θεσσαλονίκης», όμως δημιούργησε αληθινές προσδοκίες. Τα μέτρα κοστολογήθηκαν αρχικά στα 200 εκατομμύρια ευρώ, κι εντέλει διατέθηκαν 106 εκατομμύρια ευρώ για την κάλυψη των άμεσων αναγκών περισσότερων από 405.000 ανθρώπων.

Η οικονομική κρίση έχει επιφέρει ανθρωπιστική κρίση και κρίση των ανθρώπινων δικαιωμάτων, η ένταση των οποίων δεν μειώθηκε ούτε το 2015. Η Ελλάδα συνεχίζει να έχει την υψηλότερη ανεργία στην Ευρωζώνη (47,6% στους νέους), ενώ 2,5 εκατομμύρια πολίτες είναι ανασφάλιστοι ή διαθέτουν περιορισμένη κάλυψη. Ενδεικτικά, οι όροι πρόσβασης στο δημόσιο σύστημα υγείας έχουν τυπικά βελτιωθεί, ωστόσο στην πράξη οι υπηρεσίες υγειονομικής περίθαλψης αντιμετωπίζουν τραγικές ελλείψεις σε προσωπικό και βασικά φάρμακα, και η συμμετοχή στη συνταγογράφηση είναι απαγορευτική για πολλούς.

Νωρίς το μεσημέρι στο Πολυϊατρείο των Γιατρών του Κόσμου στην οδό Πτολεμαίων, είναι η ώρα που οι συνολικά 64 εθελοντές γιατροί, χωρισμένοι καθημερινά σε βάρδιες, δέχονται ασθενείς. Ειδικά μετά το 2011, ο αριθμός των ανασφάλιστων πολιτών εκτοξεύτηκε, σε τέτοιο βαθμό ώστε μετά από 13 χρόνια το κοινωνικό ιατρείο αναγκάστηκε να μετακομίσει πέρυσι σε αυτόν τον μεγαλύτερο και τακτοποιημένο χώρο. Πολλές φορές δημόσια νοσοκομεία, λόγω έλλειψης φαρμάκων, παραπέμπουν ασθενείς στην εθελοντική κοινωνική δομή.

Η Σοφία Γκαρανέ, διευθύντρια του Πολυϊατρείου των Γιατρών του Κόσμου στη Θεσσαλονίκη, δίνει το στίγμα της διάλυσης του συστήματος υγείας: «Το 2001 δεχόμασταν περίπου 40 άτομα τον μήνα, κυρίως μετανάστες και πρόσφυγες. Σήμερα, ο αριθμός είναι σταθερά στα 1.500 άτομα τον μήνα, φθάνοντας στο μεγαλύτερο όριο των 2.150 ατόμων. Έξι στους δέκα είναι Έλληνες, άνεργοι και ανασφάλιστοι, που δεν έχουν χρήματα ούτε για φάρμακα» σημειώνει.

Το προφίλ του μέσου ανασφάλιστου τα τελευταία τρία χρόνια απέχει από το κλισέ του παραδοσιακά αδύναμου. Στο κοινωνικό ιατρείο προσέρχονται άνθρωποι της λεγόμενης μεσαίας τάξης, οι οποίοι δεν πληρούν πια ούτε τα στοιχειώδη κριτήρια για να γραφτούν στην Πρόνοια. Δεν είναι τυχαίο ότι τα ραντεβού με ψυχολόγους, ψυχιάτρους και οικογενειακούς συμβούλους στο ιατρείο των Γιατρών του Κόσμου πυκνώνουν συνεχώς.

«Πρώτα απ' όλα, έπρεπε να βρω τη χαμένη μου ταυτότητα. Μετά από έντεκα χρόνια ασφάλισης στο ΙΚΑ και άλλα τόσα στο ΤΕΒΕ, η οικογενειακή επιχείρηση στον κατασκευαστικό κλάδο έκλεισε το 2013. Ήμουν συνηθισμένη να δίνω 100ευρά σε ιδιωτικά ιατρεία, δεν μπορούσα ποτέ να φανταστώ ότι θα βρισκόμουν αποκλεισμένη από το δημόσιο σύστημα υγείας και ασφάλισης» μου λέει η Εύη Τσ. στην αίθουσα αναμονής του Πολυϊατρείου. Όπως οι περισσότεροι, απευθύνθηκε διστακτικά την πρώτη φορά στους Γιατρούς του Κόσμου. «Πολλοί κρύβονται, αισθάνονται ντροπή γι' αυτό που τους συμβαίνει», σημειώνει η ίδια. Τον τελευταίο χρόνο, τις ώρες που δεν στέλνει βιογραφικά, εργάζεται εθελοντικά στο κοινωνικό ιατρείο. «Βρήκα ξανά τον χαμένο μου αυθορμητισμό και διάθεση για προσφορά. Οι εθελοντές και οι γιατροί εδώ κοιτάζουν την ουσία. Εξάλλου στην πράξη, η ένταση του αποκλεισμού ανθρώπων από το δημόσιο σύστημα υγείας, μας ξεπερνάει όλους».

Ο ανεξάρτητος εμπειρογνώμονας του ΟΗΕ, Χουάν Πάμπλο Μποχοσλάβσκι, επισκεπτόμενος στις αρχές Δεκεμβρίου την Ελλάδα, διαπίστωσε ότι το 36% του πληθυσμού, δηλαδή συνολικά 3,76 εκατομμύρια άτομα, βρίσκονται σε κίνδυνο φτώχειας και κοινωνικού αποκλεισμού. Ο αριθμός των ανθρώπων που αντιμετωπίζουν υλική στέρηση έχει σχεδόν διπλασιαστεί μεταξύ του 2009 και του 2014, από το 11% έχει πλέον αγγίξει το 21,5% του πληθυσμού. «Έπειτα από πέντε χρόνια πολιτικών προσαρμογής, οι κοινωνικοί δείκτες που αποτυπώνουν τα οικονομικά, κοινωνικά και μορφωτικά δικαιώματα στην Ελλάδα δεν έχουν σημειώσει βελτίωση. Αντίθετα σε ορισμένους τομείς έχουν επιδεινωθεί» αναφέρει το πόρισμα Μποχοσλάβσκι.

Αργότερα το μεσημέρι, στην είσοδο του Ανοιχτού Κέντρου Ημερήσιας Υποδοχής Αστέγων στην οδό Μοναστηρίου μυρίζει μαλακτικό από τις μπουγάδες. Η λειτουργία του ξεκίνησε επίσημα τον Μάιο του 2014 και εντάσσεται στις κοινωνικές δομές του Δήμου Θεσσαλονίκης, λειτουργεί δε σε συνεργασία με την Praksis. «Το Κέντρο υποδέχεται άστεγους από τις 9 το πρωί ως τις 9 το βράδυ. Στόχος είναι η κοινωνική ένταξη όσων απευθύνονται εδώ, γι' αυτό υπάρχουν κοινωνικοί λειτουργοί και προσωπικό που παρέχει συμβουλές για δικαιώματα κοινωνικών επιδομάτων και ευκαιρίες απασχόλησης, νομικά ζητήματα, ή ακόμη και το πιο απλό, δηλαδή το κλείσιμο ενός ραντεβού σε μία δημόσια υπηρεσία» εξηγεί η κοινωνική λειτουργός Ουρανία Νιαβή.

Στο Κέντρο Ημερήσιας Υποδοχής οι άστεγοι μπορούν να χρησιμοποιήσουν λουτρό και πλυντήριο, ενώ έχουν πρόσβαση σε πρωτοβάθμια ιατροφαρμακευτική περίθαλψη. Από την έναρξη της λειτουργίας της, η δομή έχει υποδεχθεί 975 άτομα. Περισσότεροι από τους μισούς είναι Έλληνες. Άνθρωποι που έμειναν άνεργοι, άφησαν πίσω διαλυμένες οικογενειακές σχέσεις ή απλώς δεν ήθελαν να γίνονται βάρος στους οικείους τους.

Ο Κώστας Καράτζιος είναι 49 ετών. Εργάστηκε πολλά χρόνια ως οδηγός σε μεταφορικές εταιρείες και αργότερα σε εστιατόρια ως ψήστης. Πίνει πορτοκαλάδα στο σαλόνι του Κέντρου Ημερήσιας Υποδοχής και κοιτάζει χωρίς να προσέχει την ανοιχτή τηλεόραση. «Έμεινα χωρίς δουλειά και βρέθηκα στον δρόμο. Είμαι, βλέπεις, στη χειρότερη ηλικία για να μείνεις άνεργος. Ποιος θα με πάρει; Ζητάνε νέο με εμπειρία. Γίνεται αυτό; Οι γονείς μου πέθαναν, έχω σπίτι στη μικρή πόλη από όπου κατάγομαι, αλλά δεν μπορώ να επιστρέψω εκεί. Το σπίτι έχει έξοδα και αν δεν μπορώ να βρω δουλειά στη Θεσσαλονίκη, θα βρω εκεί;», σχεδόν μονολογεί. «Το βράδυ κοιμάμαι σε ένα παλιό βαγόνι, το έχω φτιάξει σαν σουίτα. Πάλι καλά που έρχομαι τη μέρα εδώ για να περνάει η ώρα μου. Και η ζωή συνεχίζεται».

Ο ίδιος δεν πηγαίνει το βράδυ στο Υπνωτήριο Αστέγων, επίσης κοινωνική δομή του Δήμου Θεσσαλονίκης, τη λειτουργία της οποίας συντονίζει η Άρσις, στην περιοχή του παλιού εργοστασίου Φιξ. Οι άνθρωποι μπορούν να μείνουν εδώ από τις 7 το απόγευμα ως τις 9 το πρωί, στη φιλοσοφία ότι κατά τη διάρκεια της ημέρας πρέπει να προσπαθήσουν να στήσουν τη ζωή τους από την αρχή. «Στο ίδιο σκεπτικό, μπορούν να φιλοξενηθούν στο Υπνωτήριο τυπικά έως έξι μήνες, καθώς στη συνέχεια υπάρχει αντίστοιχο πρόγραμμα στεγαστικής και κοινωνικής αποκατάστασης» σημειώνει ο διευθυντής της Άρσις, Νίκος Γαβαλάς.

Δεν θα είναι πρωτοτυπία να σημειωθεί ότι η πλειονότητα των περίπου 45 ατόμων που φιλοξενούνται τις νύχτες στο κτίριο είναι Έλληνες. Όπως ο Στάθης, ένας πανέξυπνος και εξωστρεφής άνθρωπος, που κοιμάται τον τελευταίο μήνα εδώ. «Εργάστηκα για χρόνια σε διαφημιστικές εταιρείες και εταιρείες τηλεοπτικών παραγωγών. Περνάω μία δύσκολη περίοδο, όμως έμαθα να στηρίζομαι στα δικά μου χέρια. Η φιλοξενία στο Υπνωτήριο είναι άριστη, όμως ψάχνω για δουλειά και επιδιώκω να φύγω πριν λήξει το εξάμηνο», είπε.

Περισσότερα από το VICE

In Photos: H Πρωτοχρονιά των Αντιθέσεων στην Αθήνα

Η Ζωή Μέσα στις Βίαιες Συμμορίες Μηχανόβιων της Ιαπωνίας

Οι Τηλεοπτικές Σειρές που Αξίζει να Δεις το 2016