Οι Κλόουν Χωρίς Σύνορα Πάνε στον Πόλεμο Χαμογελώντας

Όλες οι φωτογραφίες είναι των Κλόουν Χωρίς Σύνορα. Παλαιστίνη 2013 (Photo by Baruch Rafiach)

Τον Ιούλιο του 1993, ο Tortell Poltrona, ένας κλόουν από τη Βαρκελώνη, ταξίδεψε στην κατεστραμμένη από τον πόλεμο Κροατία για να εμφανιστεί σε ένα στρατόπεδο προσφύγων. Είχε τις αμφιβολίες του σχετικά με το πώς θα πρέπει να παρουσιάσει το νούμερό του, αλλά μετά από την απροσδόκητη εμφάνιση ενός τεράστιου πλήθους περισσότερων από εφτακοσίων παιδιών, που παρακολουθούσαν ενθουσιασμένα, έφυγε πεπεισμένος για την αξία της κωμωδίας σε καιρούς κρίσης και σε περιοχές με συγκρούσεις. Αυτό το ταξίδι ενέπνευσε τον Poltrona να ιδρύσει τους Κλόουν Χωρίς Σύνορα (CWB), μια οργάνωση ταγμένη να φέρει το χιούμορ σε εδάφη όπου οι κλόουν συνήθως δεν τολμούν να βαδίσουν.

Ένα χρόνο αργότερα, ο διεθνούς φήμης κλόουν Moshe Cohen, ο οποίος φέρνει τους άνδρες και τις γυναίκες με τις κόκκινες μύτες και τα υπερμεγέθη παπούτσια σε επικίνδυνα μέρη από το 1990, άνοιξε ένα αμερικανικό παράρτημα των Κλόουν χωρίς Σύνορα. Παρόλο που παραμένει ένα από τα μικρότερα παραρτήματα του οργανισμού [οι CWB έχουν παρουσία σε εννέα χώρες και είναι ιδιαίτερα καλά εδραιωμένοι στη Γαλλία, Ισπανία και Σουηδία] και έχει μόνο έναν μερικής απασχόλησης υπάλληλο, οι Κλόουν χωρίς Σύνορα των ΗΠΑ διαθέτουν τώρα μια ομάδα δεκατριών κλόουν, τεσσάρων υλικοτεχνικών εθελοντών και τριάντα ενεργών καλλιτεχνών, με κάποιους από αυτούς να είναι ερασιτέχνες και κάποιους επαγγελματίες.

Παλαιστίνη, 2013 (Photo by Baruch Rafiach)

Ένας από τους πρώτους Aμερικανούς Κλόουν Χωρίς Σύνορα ήταν ο David Lichtenstein, ο οποίος εμφανιζόταν με τον Moshe σε περιοχές της επαρχίας Τσιάπας στο Μεξικό, που είχε επηρεαστεί από την εξέγερση των Ζαπατίστας το 1990. Πήγε για να υπηρετήσει ως μέλος του διοικητικού συμβουλίου, μέχρι που μετά την επιστροφή του από μια περιοδεία στην Παλαιστίνη τον περασμένο Οκτώβριο, προήχθη σε πρόεδρο του διοικητικού συμβουλίου - ή «Αρχηγό των κλόουν»', όπως ο ίδιος αποκαλεί τον εαυτό του. Διαδέχθηκε τον Tim Cunningham, απόφοιτο του Σχολείου Dell'arte στο Τμήμα Φυσικού Θεάτρου, ο οποίος έγινε κλόουν όταν, μετά από πρόσκληση του συναδέλφου κλόουν, Rudy Galindo, έκανε ένα ταξίδι με τους CWB το 2003 στην Τσιάπας. Αργότερα έπαίξε στην Κολομβία, τον Ισημερινό, την Αϊτή, το Λεσότο, το Περού, τη Νότια Αφρική και τη Σουαζιλάνδη, ενώ έχει προωθήσει την οργάνωση στη Βραζιλία και την Αμερική. Το 2007, ο Tim έγινε νοσοκόμος έκτακτης ανάγκης και φέτος ξεκίνησε μια έρευνα σχετικά με τον αντίκτυπο των κλόουν σε ζώνες κρίσεων, ως μέρος του διδακτορικού διπλώματος του στη δημόσια υγεία στο Πανεπιστήμιο Κολούμπια.

Το να χρησιμοποιεί κανείς μπαγκέτες και ανθρακούχο νερό για να φτιάξει το κέφι στους πρόσφυγες που έχασαν τα σπίτια τους και τα μέλη της οικογένειας τους, είναι ένας μοναδικός τρόπος να περνάει τον χρόνο του, έτσι τηλεφώνησα στον David και τον Tim για να τους ρωτήσω γιατί κάνουν αυτό που κάνουν -και πώς.

Αϊτή, 2013 (Photo by Bobby Kintz)

VICE: Ο οργανισμός σας είναι χτισμένοςγύρω από την έννοια της περιπλάνησης σε μέρη που έχουν μόλις υποστεί μεγάλες καταστροφές ή βρίσκονται εν μέσω ένοπλης σύγκρουσης. Ως κλόουν. Αυτό δεν είναι επικίνδυνο;

David Lichtenstein: Προσπαθούμε να στοχεύουμε στους φτωχότερους ανθρώπους στον κόσμο. Και ναι, πολλά από αυτά τα μέρη είναι επικίνδυνα. Μερικά από αυτά είναι επικίνδυνα για τα βαρετά πράγματα, όπως τα θέματα μεταφοράς -υπάρχουν, άλλωστε, προβλήματα με τα αυτοκίνητα και τους δρόμους. Αν και έχουμε έρθει σε εμπόλεμες ζώνες, δεν είχαμε βρεθεί πολύ κοντά σε θερμό πόλεμο. Ακόμα και τώρα, εμφανίζεται συχνά βία σε αυτά τα μέρη .

Ποιες είναι μερικές από τις πιο επικίνδυνες καταστάσεις που έχετε ζήσει;

David: Έχω πάει στην Αϊτή, τη Γουατεμάλα, την Παλαιστίνη και την Τσιάπας στο Μεξικό, κατά τη διάρκεια των εξεγέρσεων των Ζαπατίστας.

Tim Cunningham: Στείλαμε ομάδες να εργαστούν σε στρατόπεδα προσφύγων από το Μπουτάν. Πιστεύω ότι κατά κύριο λόγο στέλνουμε κλόουν στα μέρη που βρίσκονται κοντά στον πόλεμο. Στην Κολομβία, κάναμε πρόσφατα ένα πρότζεκτ κατά μήκος των συνόρων του Ισημερινού και μια από τις πόλεις όπου εργαστήκαμε ήταν περίπου 100 μέτρα μακριά από το στρατόπεδο των FARC. Αλλά η παρουσία της βίας, είναι στο παρασκήνιο.

David: Σε αυτό το πρώτο ταξίδι στην Τσιάπας όμως, ο Tim και ένας άλλος κλόουν έπεσαν θύματα ληστείας από τη μεξικανική αστυνομία, ή τουλάχιστον πιστεύαμε ότι ήταν αστυνομικοί -δεν είμαστε σε θέση να μάθουμε αν ήταν πραγματικοί μπάτσοι ή κλέφτες με στολές. Και κατά τη διάρκεια μιας παράστασης, κάποιος έπιασε με λάσο τον Tim και τον έσυρε από τα πόδια με το άλογο. Αυτό ήταν το πρώτο ταξίδι του, αλλά εξακολουθεί να επιστρέφει.

Tim: Εθίστηκα. Ήμουν κάπως: «Αυτό είναι πραγματική παράσταση. Αυτό είναι πραγματικό δέσιμο με το κοινό μου».

Αϊτή, 2013 (Photo by Caitlyn Larsson)

Γιατί σε έπιασε αυτός ο τύπος με το λάσο;

Tim: Ήμασταν σε μια πολύ αγροτική περιοχή και ήταν γνωστός ως ο μπεκρής του μέρους. Εκτελούσαμε ένα κάπως χονδροειδές κομμάτι στο οποίο δούλευα με έναν άλλο κλόουν, μια πραγματικά όμορφη, γλυκιά performer. Και μπορούσα να το καταλάβω από την αρχή πως είχε τα μάτια του που πάνω της. Ακολούθησε αυτό που έκανε και γελούσε πολύ δυνατά. Στο νούμερο που εκτελούσαμε χτυπούσαμε ο ένας τον άλλο με μια εφημερίδα. Εκείνη την έπαιρνε από μένα, με χτυπούσε, μετά την έπαιρνα εγώ και την χτυπούσα… Και ξανά απ' την αρχή. Πραγματικά κλασικό slapstick. Νομίζω ότι αποφάσισε ότι έπρεπε να τη σώσει, έτσι ξαφνικά κραύγασε κατά τη διάρκεια του κομματιού και έσκυψε πίσω στο άλογό του, όπως ο Μοναχικός Καβαλάρης. Ο κόσμος έκανε στην άκρη και υποθέτω ότι ήμουν πολύ χαζός για να απομακρυνθώ με όλους τους άλλους. Ήμουν σε φάση: «Τέλεια, τον έχω συγκινήσει τον τύπο». Μετά με έπιασε με το λάσο του. Και με έσυρε στο δρόμο.

Πολλά από τα μέρη στα οποία πάτε είναι εντελώς αγροτικά και τα επισκέπτονται ελάχιστοι ξένοι, πόσω μάλλον ξένοι κλόουν. Πιστεύετε ότι κινδυνεύει η ασφάλειά σας όταν ταξιδεύετε; Από διάφορους άντρες με λάσο;

Tim: Πάμε εκεί όπου μας καλούν. Αν έχουμε κάποια επαφή με άλλες ΜΚΟ που έχουν βάσεις στην περιοχή, αυτό μας δίνει κάποια ασφάλεια. Ή αν έχουμε φίλους και οικογένεια που δουλεύουν σε ένα μέρος και να γνωρίζουν κάποιο χώρο όπου θα μπορούσαμε να κάνουμε ένα σόου. Σπάνια λέμε: "Γεια σας παιδιά, νομίζω ότι πρέπει να πακετάρουμε και να πάμε στον Ισημερινό αυτή την εβδομάδα και να κάνουμε τους κλόουν, διότι πιστεύω ότι είναι απαραίτητο." Η Αϊτή είναι ένα καλό παράδειγμα. Εργαζόμαστε εκεί από το 2006 και θέλαμε να πάμε πίσω μετά το σεισμό. Ως οργάνωση, αποφασίσαμε να μην πάμε, μέχρι που οι άνθρωποι άρχισαν να μας το ζητάνε. Δεν πιστεύω ότι θα ήταν σκόπιμο για εμάς να πάμε αμέσως μετά την καταστροφή, επειδή τότε οι άνθρωποι χρειάζονται τροφή, στέγη και νερό… Πράγματα βασικά για την επιβίωση. Νομίζαμε ότι θα μας καλούσαν μέσα στους πρώτους έξι μήνες, ίσως και ένα χρόνο αργότερα, αλλά μέσα σε ένα μήνα από τον σεισμό αρχίσαμε να λαμβάνουμε κλήσεις.

Είναι εν μέρει για την ασφάλεια μας, αλλά και γιατί δεν νομίζω ότι οι κλόουν είναι πάντοτε κατάλληλοι για μια τέτοια περίσταση. Νομίζω ότι είναι πιο ηθικό και αποτελεσματικό να πηγαίνουμε κάπου όταν είμαστε σε επαφή με άλλες ΜΚΟ, όπου μας καλωσορίζουν ή κάπου όπου οι άνθρωποι γνωρίζουν για τον ερχομό μας.

Κολομβία, 2013 (Photo by Mauro Rebolledo)

Οι κλόουν πρέπει πραγματικά να φαίνονται ασήμαντοι μερικές φορές σε τέτοιες σκληρά πληγείσες περιοχές. Σας έχουν ποτέ επικρίνει για αυτό που κάνετε;

Tim: Πριν από χρόνια, ένα ζευγάρι πήρε ένα email από έναν δωρητή ο οποίος ήταν πολύ αναστατωμένος μαζί μας για αυτό που κάνουμε. Έλεγε: «Πάτε σε αυτά τα μέρη και δεν φέρνετε τρόφιμα, δεν φέρνετε παπούτσια. Τι κάνετε;». Και απάντησα: «Γεια, εκτιμώ το email σας και αν θέλετε να υποστηρίξει αυτές τις ομάδες, ορίστε μια λίστα από αυτούς που κάνουν ακριβώς αυτό που λέτε». Αλλά έχουμε επίσης γνωρίσει και ανθρώπους οι οποίοι άλλαξαν γνώμη, αφού μας είδαν με τα παιδιά, και είδαν πώς είναι ο χώρος όταν φτάνουμε, αλλά και την αλλαγή που αφήνουμε όταν φεύγουμε.

Είναι κάπως αμφιλεγόμενο που εμφανιζόμαστε ως κλόουν μπροστά σε ανθρώπους που πεθαίνουν από πείνα και δεν έχουν φάρμακα; Αυτή είναι μια καλή ερώτηση. Είναι όμως και δύσκολη, και σίγουρα δεχόμαστε αρκετά αρνητικές αντιδράσεις. Έτσι πρέπει όμως. Αν  συμφωνούν όλοι με αυτό που κάνεις, μάλλον κάνεις κάτι λάθος.

David: Ως ομάδα βοήθειας, ο ρόλος μας είναι συμπληρωματικός. Ερχόμαστε μετά την ιατρική και το νερό και τα τρόφιμα -η βοήθεια βρίσκεται σε εξέλιξη. Είμαστε επίσης μια οργάνωση που αποτελείται από εθελοντές. Εμείς απλά ερχόμαστε για μερικές εβδομάδες για να κάνουμε κάποιες εμφανίσεις. Δεν επηρεάζουμε την οικονομία. Κάνουμε δέκα μεγάλα πρότζεκτ ετησίως και μερικά μικρά εγχώρια έργα, με έναν ετήσιο προϋπολογισμό των $40.000. Είμαστε πολύ μικρό μέγεθος στον χώρο της ανθρωπιστικής βοήθειας.

Αϊτή, 2013 (Photo by Caitlyn Larsson)

Είχατε ποτέ κάποια εμπειρία που σας έκανε να πείτε: «Αυτός είναι ο λόγος που το κάνω αυτό. Αυτό κάνει τη δουλειά μου να αξίζει τον κόπο»;

Tim: Στην Αϊτή το 2006, δουλεύαμε σε μια μικρή αγροτική κοινότητα που ονομάζεται Torbeck. Τα παιδιά εκεί μας αγαπούσαν, και ένα βράδυ, ενώ ήμουν εξαντλημένος μετά από μια κουραστική μέρα, ένιωσα ξαφνικά ένα βάρος στην πλάτη μου. Πριν προλάβω να καταλάβω τι συνέβαινε, ένα παιδί στεκόταν στους ώμους μου. Είχε ξαστεριά, ψάχναμε το φεγγάρι και του είπα: "Έι Jo - Jo, εσύ κι εγώ θα σκαρφαλώσουμε στο φεγγάρι.'' Και γέλασε, με κοίταξε και μου είπε: "Όχι, όχι, nous manger la lune (θα φάμε το φεγγάρι)."

Έτσι, κατά τη διάρκεια αυτού του φανταστικού παιχνιδιού μου έκανε εντύπωση ότι αυτό το παιδί ήταν πραγματικά υποσιτισμένο. Συνεχώς μας ζητούσε φαγητό, αλλά μετά την παράσταση, την ώρα που έπαιζε μαζί μας, είχε ακόμα τη φωτιά της φαντασίας που κάθε παιδί στον κόσμο μπορεί να έχει. Και το να βλέπει κανείς τη φαντασία του να τρέχει με αυτό τον τρόπο, φανερώνει μια πραγματικά καταπληκτική ανθεκτικότητα. Νομίζω ότι συναντάμε αυτή την ανθεκτικότητα στα παιδιά σε όλο τον κόσμο.

Αϊτή, 2013 (Photo by Menley Mazile)

Φαντάζομαι ότι πολλά από τα άτομα στο κοινό σας έχουν υποστεί κάποιο σοβαρό τραύμα. Και ενώ υπάρχουν και κάποιες πανανθρώπινες αλήθειες στην κωμωδία - έχω γίνει παγκόσμιος περίγελως όταν μια φορά προσγειώθηκα στον κώλο μου - το δικό σας ιδιαίτερο είδος παράστασης μερικές φορές πρέπει να ξενίζει. Απογοητεύουν ποτέ τον κόσμο τα νούμερά σας; Αποτυγχάνουν ποτέ;

David: Κάτι διασκεδαστικό για μας ως καλλιτέχνες είναι ότι έχουμε την ευκαιρία να εργαστούμε σε μια πολύ βασική, στοιχειώδη μορφή του είδους. Στις ΗΠΑ, ίσως οι άνθρωποι να ήθελαν κάτι πιο σοφιστικέ, αλλά τα βασικά “καραγκιοζιλίκια'' που κάνει ένας κλόουν, γενικά λειτουργούν παντού.

Tim: Για παράδειγμα, έχουμε ένα κομμάτι που περιλαμβάνει έναν κλόουν που πρέπει να βρει ένα μπαλόνι. Ο κλόουν βρίσκει το μπαλόνι, το τεντώνει προς τα έξω, αυτοχαστουκίζεται στο πρόσωπο και προσπαθεί να το κάνει να σκάσει. Δεν είναι σε θέση να το κάνει, έτσι κάνουμε όλα αυτά τα αστεία πράγματα μέσω των οποίωνπροσπαθούμε να βρούμε τον τρόπο να το κάνουμε. Στη συνέχεια, το κομμάτι τελειώνει με τους κλόουν να ανεβάζουν ένα παιδί επάνω στη σκηνή. Ένας από τους κλόουν κρατάει το μπαλόνι στο στόμα του και το χέρι του είναι προταγμένο προς τα έξω στο πλάι, θυμίζοντας μισο -T. Το παιδί πιέζει το χέρι πάνω κάτω σαν αντλία και τελικά το μπαλόνι σκάει. Έτσι όλοι γελάνε με τις κινήσεις του κλόουν, μέχρι που σκάει το μπαλόνι. Όλοι οι κλόουν κοιτάνε τις λωρίδες του που βρίσκονται στο έδαφος και αρχίζουν να κλαίνε και να φωνάζουν - και ακολουθεί η κηδεία του μπαλονιού.

Στην Αϊτή, μιλούσαμε με έναν από τους χορηγούς μας για το πρόγραμμα μας. Του είπαμε σχετικά με αυτό το κομμάτι της κηδείας και μας είπε: «Ξέρετε, έτσι κλαίνε οι γυναίκες». Και μας έκανε αυτή τη μικρή κίνηση που κάνουν οι γυναίκες κουνώντας το χέρι τους όταν θρηνούν. Έτσι είπαμε: «ΟΚ, θα το προσθέσουμε στο κομμάτι με το κλάμα μας».

Έτσι στην παράσταση η γυναίκα κλόουν αρχίζει να κλαίει με αυτό τον τρόπο και όλα τα παιδιά γελάνε. Στη συνέχεια, οι άνδρες κλόουν ρίχνουν μια ματιά στη γυναίκα κλόουν και συνεχίζουν: «Α, εντάξει, έτσι κλαίμε, λοιπόν. Και οι άνδρες κλόουν αρχίζουν να κλαίνε κι αυτοί. Αλλά στην Αϊτή, όταν ένας άνδρας κάνει αυτή τη χειρονομία, αυτό δείχνει ότι είναι ομοφυλόφιλος, το οποίο είναι ταμπού -αλλά ο κόσμος το αγάπησε. Ήταν ένα από τα αγαπημένα τους κομμάτια σε εκείνη την περιοδεία, επειδή μας είδαν ως ανθρώπους που δεν γνωρίζουν αυτά τα ταμπού, προβάλλοντάς τα με πολύ ασφαλή τρόπο και επιτρέποντάς τους με αυτόν τον τρόπο να γελάσουν με αυτά. Κατά κάποιο τρόπο, νομίζω ότι έχουμε κάποια ελαφρυντικά μέσω του επαγγέλματός μας, που δεν θα είχε κάποιος που δεν φοράει την κόκκινη μύτη ή δεν υποδύεται έναν χαρακτήρα ή αν δεν βρίσκεται σε μια τέτοια κατάσταση.

Αϊτή, 2013 (Photo by Menley Mazile)

Έχετε σταθεί πάντα τόσο τυχεροί με τα ταμπού; Έχει ποτέ καταρρεύσει μια παράσταση;

David: Στην Παλαιστίνη, την περασμένη εβδομάδα, είχαμε αναπτύξει ένα μικρό έργο, σχετικά με τα σημεία ελέγχου (checkpoint), το οποίο λειτούργησε πολύ καλά εκεί, γιατί τα σημεία ελέγχου αποτελούν μέρος της καθημερινής τους ζωής - δεν τους αφήνουν να μπουν ή δεν τους αφήνουν να βγουν. Όταν ξεκινήσαμε το κομμάτι με το σημείο ελέγχου, το πλήθος πάγωσε, αλλά αργότερα γέλασε με τα αστεία μας. Επίσης, είναι μια μουσουλμανική περιοχή και ήμασταν μια μικτή ομάδα ανδρών και γυναικών κλόουν, ως συνήθως. Είχαμε όμως προετοιμαστεί για ένα μουσουλμανικό κοινό. Κόψαμε πολλά κομμάτια με σωματική επαφή και ένα-δυο μέρη όπου υπήρχε χορός hip - swinging, επειδή θέλαμε να είμαστε ασφαλείς. Στη συνέχεια όμως, καταλήξαμε να βάζουμε πολλά από αυτά πίσω, επειδή συνειδητοποιήσαμε ότι οι κλόουν μπορούν να τη γλιτώσουν με το σπάσιμο των κανόνων. Είναι εντάξει για έναν άνδρα και μια γυναίκα κλόουν να αγγίζουν ο ένας τον άλλο, να χτυπάνε ο ένας τον άλλο ή κάτι τέτοιο στην κωμωδία slapstick. Οι κλόουν έχουν άλλους κανόνες.

Γιατί νομίζετε ότι οι κλόουν μπορούν να τη γλιτώσουν με το σπάσιμο των ταμπού σε τόσο πολλές διαφορετικές κουλτούρες;

David: Ο αυτοσαρκασμός είναι ένα μάλλον παγκόσμιο φαινόμενο. Είδα ένα βίντεο από έναν βραζιλιάνικο θίασο κλόουν που πήγε στη ζούγκλα του Αμαζονίου να παίξει για μια ομάδα ιθαγενών. Οι ντόπιοι είχαν έναν τύπο που ήταν σαν κλόουν, ο οποίος έβγαζε τα προς το ζην απλά κόβοντας βόλτες και κοροιδεύοντας τις καθημερινές εργασίες των άλλων -και ο θίασος απλά πήγε εκεί και αυτοσχεδίασε μαζί του.

Μιλώντας για την καθολικότητα, έχετε συναντήσει ποτέ κάποιο πρόβλημα με την κωλοβαθριστοφοβία, τη φοβία για τους κλόουν που είναι τόσο κλισέ στη Δύση κατά τη διάρκεια των ταξιδιών σας;

David: To μεγάλο λευκό πρόσωπο και η στολή του κλόουν είναι αυτά που την πυροδοτούν. Εμείς φοράμε αρκετά συνηθισμένο κοστούμια - ανόητα ρούχα, αλλά με πρόσωπα φυσικά, ίσως με μια μύτη κλόουν.

Tim: Στην Αϊτή είχαμε έναν κλόουν που φορούσε ξυλοπόδαρα. Αρχίσαμε την παράσταση και τα παιδιά ζητωκραύγαζαν, αλλά μόλις εμφανίστηκε ο κλόουν με τα ξυλοπόδαρα φρίκαραν -όλοι έκλαιγαν και προσπαθούσαν να φύγουν μακριά. Έτσι ο κλόουν χαλάρωσε κάπως και η μουσική χαμήλωσε. Έβγαλε τα ξυλοπόδαρα με έναν πολύ αστείο τρόπο. Στη συνέχεια, μετά από περίπου τρία ή τέσσερα λεπτά γύρισαν πίσω και κάθισαν εκεί, γελώντας μαζί μας. Υπήρχε ο φόβος για αυτό το μεγάλο πράγμα, αλλά δεν θα έλεγα ότι είναι φόβος των κλόουν.

Tim, πρόσφατα ξεκινήσατε ένα πρόγραμμα στο Columbia, με στόχο να μετρηθεί ο αντίκτυπος που έχουν οι εμφανίσεις κλόουν στο πεδίο. Τι έχετε μάθει μέχρι τώρα ;

Tim: Δεν υπάρχουν πολλά στοιχεία εκεί έξω. Οι άνθρωποι έχουν ερευνήσει τους κλόουν σε νοσοκομεία και έχουν διεξάγει αυστηρές μελέτες, εξετάζοντας τα οφέλη της ανακούφισης από το στρες στους προεγχειρητικούς ασθενείς, καθώς και τη μείωση του στρες των γιατρών και των νοσηλευτών σε ορισμένες περιπτώσεις. Αλλά πραγματικά έχουν γίνει ελάχιστες έρευνες που να εξετάζουν τη δουλειά που κάνουν οι Κλόουν Χωρίς Σύνορα σε στρατόπεδα προσφύγων, εμπόλεμες ζώνες και ζώνες που βρίσκονται σε κρίση.

Υπήρχε μία μελέτη που έλεγε περίπου ότι μπορείτε να αυξήσετε τις πιθανότητες επιτυχίας της εξωσωματικής γονιμοποίησης αν σας διασκεδάζει ένας κλόουν παράλληλα με τη διαδικασία. Λένε ότι είστε λιγότερο αγχωμένοι και το σώμα σας είναι πιο δεκτικό σε αυτό που συμβαίνει.

Αυτή κι αν είναι εικόνα!

Tim: Ναι, δεν νομίζω ότι θα ήθελα να βλέπω έναν κλόουν ενώ… ξέρετε… αλλά υποθέτω ότι ποτέ δεν θα το έκανα αυτό στον εαυτό μου έτσι κι αλλιώς. Αυτό, όμως, που θα ήθελα να δω, είναι εάν ο κόσμος σε περιοχές συγκρούσεων θα έχει χαμηλότερα επίπεδα στρες. Υποψιάζομαι ότι θα μπορούσε να υπάρχει μεγαλύτερη συνοχή στην κοινότητα. Γνωρίζουμε ότι η χρήση του θεάματος και της θεραπείας μέσω της τέχνης είναι ένας εντελώς διαφορετικός τρόπος για τους ανθρώπους να δουλέψουν με ένα ψυχολογικό τραύμα και να βρουν δημιουργικούς χώρους για να κάνουν κάτι θετικό. Θα ήθελα να συγκεντρώσω ένα σώμα στοιχείων που να το αποδεικνύουν. Ή και όχι. Ποιος ξέρει; Ίσως αυτό που κάνουμε δεν είναι σωστό. Αυτό θα πρέπει να εξεταστεί επίσης.