Για Αυτούς τους Λόγους Πρέπει να Απαγορευτούν οι Ζωολογικοί Κήποι

Το άρθρο δημοσιεύτηκε αρχικά στο VICE UK.

Πριν από περίπου δυο εβδομάδες, στη διάρκεια πλημμύρας στην πρωτεύουσα της Γεωργίας, την Τιφλίδα σκοτώθηκαν 19 άτομα ενώ έξι εξακολουθούν να αγνοούνται. Η βροχή προκάλεσε υπερχείλιση του ποταμού Vere, η πόλη και ο ζωολογικός κήπος πλημμύρισαν με αποτέλεσμα κάποια ζώα να πεθάνουν και άλλα να δραπετεύσουν. Αρχικά όλοι πίστευαν πως οι επτά τίγρεις και τα οκτώ λιοντάρια είχαν πεθάνει, αλλά λίγο αργότερα μία από τις τίγρεις σκότωσε έναν άνδρα. Ο πρωθυπουργός Ιρακλί Γκαριμπασβίλι επέκρινε τους αξιωματούχους του ζωολογικού κήπου επειδή έδωσαν λάθος πληροφορίες. Δυο από τα τρία τζάγκουαρ εκτιμάται ότι είναι νεκρά, όπως και οι 12 από τις 14 αρκούδες.

Σύμφωνα με την εφημερίδα The Guardian, η αστυνομία κατηγορήθηκε για περιττές εκτελέσεις πολλών εκ των ζώων. Επίσης εργαζόμενοι στον ζωολογικό κήπο είδαν αστυνομικούς να βγάζουν σέλφι δίπλα σε λιοντάρια, τίγρεις και άλλα μεγαλόσωμα ζώα που είχαν πυροβολήσει. «Δεν μπορούσα να πιστέψω τι έβλεπα» είπε ένας εργαζόμενος. «Ήταν σαν τρόπαιο για αυτούς».

Αν και τρομακτικό, πάντα φαίνεται να είναι αναπόφευκτο το στοιχείο της ανθρώπινης τραγωδίας σε καταστροφές όπως οι πλημμύρες. Σε πυκνοκατοικημένες πόλεις, είναι σχεδόν αδύνατο άνθρωποι να μην παρασυρθούν από τα ερείπια όταν κάτι πάει πολύ στραβά. Ωστόσο, η παρουσία άγριων ζώων σε αυτές τις καταστροφές φαίνεται περισσότερο δυνατό να αποφευχθεί. Αφήνοντας κατά μέρος τους θανάτους τους και την φροντίδα τους, το ότι φιλοξενούμε λιοντάρια, τίγρεις και άλλα μεγάλα ζώα σε απόσταση αναπνοής από ένα κατάστημα με ρούχα είναι να αναρωτιέται κανείς, καθώς γίνεται σε όλο τον κόσμο, σχεδόν σε κάθε πόλη, προσελκύοντας 175 εκατομμύρια επισκέπτες κάθε χρόνο.

Δεν χρειάζεται να είσαι φανατικός υπέρμαχος των δικαιωμάτων των ζώων, απλά να έχεις βασική κοινή λογική. Και αυτή η βασική κοινή λογική μου λέει ένα πράγμα όταν πρόκειται για την αιχμαλωσία των άγριων ζώων: πιθανώς είναι κάτι που δεν πρέπει να κάνουμε. Οι ζωολογικοί κήποι -ή στην αρχική τους μορφή, ως θηριοτροφεία- υπάρχουν απίστευτα μεγάλο χρονικό διάστημα. Το παλαιότερο που γνωρίζουμε ανακαλύφθηκε το 2009 κατά τη διάρκεια ανασκαφών στην Αίγυπτο, όπου οι αρχαιολόγοι βρήκαν στοιχεία για κάποιον που χρονολογείται από το 3.500 π.Χ.. Μέχρι τις αρχές του 19ου αιώνα, ωστόσο, αποτελούσαν κατά κύριο λόγο αναπαράσταση της βασιλικής εξουσίας, όπως το θηριοτροφείο του Louis XIV στις Βερσαλλίες. Μόνο όταν άρχισαν να εμφανίζονται σύγχρονοι ζωολογικοί κήποι στο Λονδίνο, το Δουβλίνο και το Παρίσι επικεντρώθηκαν στην εκπαίδευση και την ψυχαγωγία του κοινού.

Ευθυγραμμιζόμενοι με τις βελτιωμένες απόψεις μας για τα δικαιώματα των ζώων, οι ζωολογικοί κήποι έχουν βελτιωθεί τα τελευταία 30 χρόνια. Τα κλουβιά έχουν ως επί το πλείστον αντικατασταθεί με τάφρους και γυαλί και οι περισσότεροι κήποι έχουν στο δυναμικό τους κτηνιάτρους πλήρους απασχόλησης για να χορηγούν φαρμακευτική αγωγή και να φτιάχνουν τα διατροφικά προγράμματα. Επίσης πλέον θεωρείται ανήθικο να καταβρέχουν τα ζώα όταν θέλουν να κάνουν κάτι, ενώ χρησιμοποιούνται λιγότερο τα όπλα εκτόξευσης βελών με αναισθητικό καθώς τους προκαλούν μεγάλο στρες.

Ωστόσο σε ορισμένους τομείς, υπάρχουν ακόμα ανυπέρβλητες διαφορές μεταξύ ζωολογικών κήπων, πάρκων και φυσικών ενδιαιτημάτων ζώων. Στο θέμα του χώρου, το μέσο λιοντάρι ή τίγρης έχει 18.000 φορές μικρότερο σε αιχμαλωσία από ότι όταν είναι στην άγρια φύση και οι πολικές αρκούδες ένα εκατομμύριο φορές. Το να πω ότι αυτό επηρεάζει αρνητικά τα ζώα είναι συγκρατημένος σχολιασμός. Το 2008, μελέτη που χρηματοδοτήθηκε από το κράτος διαπίστωσε πως υπήρχε ανησυχία για την καλή διαβίωση κάθε ελέφαντα στη Βρετανία. Το 75% αυτών ήταν υπέρβαροι και μόνο το 16% μπορούσε να περπατήσει φυσιολογικά. Επιπλέον οι αφρικανικοί ελέφαντες ζουν τρεις φορές περισσότερο στην άγρια φύση από ότι σε αιχμαλωσία, ενώ το 40% των νεογέννητων λιονταριών στους ζωολογικούς κήπους πεθαίνουν με το αντίστοιχο ποσοστό στη φύση να είναι 30%. Το ποσοστό μπορεί να φαίνεται παρόμοιο, αλλά σκεφτείτε ότι το ένα τρίτο των λόγων που πεθαίνουν -τα αρπακτικά είναι από τους πιο σημαντικούς- στην άγρια φύση δεν υπάρχουν στους ζωολογικούς κήπους.

Αναλογιζόμενοι επίσης ότι όλοι οι ζωολογικοί κήποι έχουν βελτιωθεί, τότε θα ήταν λάθος να θεωρήσουμε παρόμοια τα δυο ποσοστά. Στη Βρετανία έχουν καταγραφεί πολλά περιστατικά κακοποίησης, όπως στο πάρκο Woburn Safari Park, όπου το 2010 ανακαλύφθηκαν λιοντάρια σε περιορισμένους και ακατάλληλους χώρους όπου έμεναν 18 ώρες την ημέρα και όπου το προσωπικό βρέθηκε να εκπαιδεύει τους ελέφαντες με ηλεκτρόδια που διοχέτευαν τάση 4.500 βολτ. Στο Knowsley Safari Park, επίσης, το 2011, φωτογραφίες έδειχναν ζώα πεταμένα στους κάδους σκουπιδιών και τα οποία είχαν σκοτώσει ανεκπαίδευτα μέλη του προσωπικού. Και στην Ιρλανδία, στο θεματικό πάρκο Tayto επιβλήθηκαν απαγορεύσεις το 2013 και το 2014 για την απόκτηση κι άλλων ζώων λόγω της «ακατάλληλης εκτροφής», των «ανεπαρκών» ενδιαιτημάτων και του «υψηλού επιπέδου επιθετικότητας και άγχους μεταξύ των ζώων».

Σε όλο τον κόσμο υπάρχουν δεκάδες αναφορές για εκπαίδευση με ηλεκτρόδια, ανεπαρκείς εγκαταστάσεις και ξυλοδαρμούς, αλλά η κορυφαία ένωση ζωολογικών κήπων η WAZA (Παγκόσμια Ένωση Ζωολογικών Κήπων και Ενυδρείων) δεν έχει διώξει ή καταδικάσει κανέναν εμπλεκόμενο ζωολογικό κήπο.

Ψυχολογικά, υπάρχουν και άλλες συνέπειες. Στη Βρετανία, το 54% των ελεφάντων βιώνουν προβλήματα συμπεριφοράς και τα λιοντάρια περνούν το 48% του χρόνου τους βηματίζοντας, σημάδι προβλήματος συμπεριφοράς. Τα ζώα σε αιχμαλωσία συχνά εμφανίζουν αυτή τη «στεροτυπία», μια επαναλαμβανόμενη ή τελετουργική συμπεριφορά που προκαλείται από την πλήξη λόγω εγκλεισμού. Άλλα παραδείγματα είναι το υπερβολικό γλείψιμο, η αυτό-ακρωτηριασμός και η ταλάντωση του σώματος. Η κατάθλιψη είναι επίσης σύνηθες φαινόμενο μεταξύ των ζώων εάν παρενοχλούνται από τους επισκέπτες, δεν έχουν ποικιλία τροφής ή παραμένει ανικανοποίητη ή καθυστερείται η ανάγκη τους για ζευγάρωμα.

Ένα επιχείρημα υπέρ της ύπαρξης των ζωολογικών κήπων είναι η διατήρηση των ζωικών ειδών. Μια πιο προσεκτική ματιά σε αυτό, ωστόσο, ξεσκεπάζει αυτό που και σε μεγάλο βαθμό, είναι μύθος: στην πραγματικότητα, λιγότερο από το 1% των ειδών στους ζωολογικούς κήπους εντάσσονται σε οποιαδήποτε σοβαρή προσπάθεια διατήρησης, με πολλά να είναι καρποί αιμομιξίας, να έχουν ελάχιστη «γενετική ακεραιότητα» και «καμία αξία διατήρησης», σύμφωνα με μελέτη του 2013 από τον δρ Paul O'Donoghue, γενετιστή διατήρησης ειδών.

Αντί να τα προετοιμάζουν για να επιστρέψουν στην άγρια φύση, στην πραγματικότητα τα απομακρύνουν από αυτή. Το 70% των ελεφάντων στην Ευρώπη εξάγονται, όπως και το 79% των πληθυσμών στα ενυδρεία της Βρετανίας. Στην πραγματικότητα, φαίνεται ότι οι πληθυσμοί ζώων σε αιχμαλωσία μπορούν να παρεμποδίσουν τη διατήρηση. Μάλιστα μία μελέτη λέει ότι δίνουν «λάθος εντύπωση πως τα είδη είναι ασφαλή, οπότε η καταστροφή των ενδιαιτημάτων και των άγριων πληθυσμών μπορεί να προχωρήσει».

Πέρυσι, ο ζωολογικός κήπος του Λονδίνου επένδυσε 5,3 εκατ.λίρες για ένα ενδιαίτημα για τρεις γορίλες. Αντίθετα μόλις 3 πέννες ανά επισκέπτη επενδύει το γιγαντιαίο ενυδρείο Sea Life στο θέμα της διατήρησης των ειδών. Η διαφορά μεταξύ των χρημάτων που ξοδεύονται για τα ζώα σε αιχμαλωσία και εκείνα που είναι ελεύθερα στην άγρια φύση είναι τεράστια, παρά το ότι είναι 50 φορές πιο ακριβό να φιλοξενείς ζώα σε ζωολογικούς κήπους από ότι να τα προστατεύεις στο φυσικό περιβάλλον τους.

Οι καμηλοπάρδαλεις στον Ζωολογικό Κήπο της Κοπεγχάγης (Φωτογραφία του Daderot)

Ωστόσο, με βάση τα παραπάνω, είναι τραγική ειρωνεία το πόσα πολλά σκοτώνονται στους ζωολογικούς κήπους. Πέρυσι, αφού έγινε ευθανασία στην καμηλοπάρδαλη Marius στον ζωολογικό κήπο της Κοπεγχάγης, αποκαλύφθηκε από την EAZA (την Ευρωπαϊκή Ένωση Ζωολογικών Κήπων και Ενυδρείων) ότι 3.000-5.000 υγιή ζώα θανατώνονται σε όλη την Ευρώπη κάθε χρόνο.

Ένα άλλο επιχείρημα υπέρ των ζωολογικών κήπων είναι το εκπαιδευτικό κομμάτι στο οποίο συμβάλλουν. Ωστόσο με το 41% των βρετανικών ενυδρείων να μην έχουν ούτε τις βασικές πληροφορίες σε επιγραφές, τι είναι πιθανό να μάθει ένα άτομο εκεί που θα μπορεί να το μάθει από ένα ντοκιμαντέρ ή το YouTube;

Ειλικρινά, οι ζωολογικοί κήποι είναι μέρος ενός μεγαλύτερου προβλήματος και αυτό είναι το πώς σχετιζόμαστε με το φυσικό μας περιβάλλον. Φέρνουμε τα παιδιά μας στον κήπο και τα διδάσκουμε να δυσανασχετούν με τα ζώα εάν δεν είναι αρκετά διασκεδαστικά, μετά επιστρέφουμε στο σπίτι και τα ταϊζουμε ψαροκροκέτες και κοτομπουκιές -τροφές αποτελούμενες από πολτούς δυσδιάκριτης σύνθεσης- πριν να αναρωτηθούν γιατί ο πλανήτης είναι σε αυτά τα χάλια.

Έχουμε επικεντρωθεί τόσο πολύ στην κάλυψη των πλέον βασικών αναγκών μας, μερικές ιδέες που κληρονομήσαμε πριν από αιώνες, που δεν μπορούμε να δούμε τη βλάβη που προκαλούμε. Πρέπει να ξυπνήσουμε, τελικά και όπως έχει ήδη κάνει η Κόστα Ρίκα, να ξεκινήσουμε την επώδυνη διαδικασία να κλείσουμε τους ζωολογικούς κήπους.

Ακολουθήστε το VICE στο Twitter, Facebook και Instagram.