Οι Γυναίκες που Ζουν Απομονωμένες στους «Καταυλισμούς Μαγισσών» της Γκάνας

Το θέμα δημοσιεύτηκε αρχικά στο Broadly.

Οι δρόμοι στα βόρεια της Γκάνας είναι ζεστοί και σκονισμένοι. Βρισκόμαστε στο μέσο της περιόδου ξηρασίας και με κάθε ανάσα νιώθω σαν να εισπνέω γυαλόχαρτο. Οδεύουμε προς την Gambaga, μια μικρή πόλη στην περιφέρεια του East Mamprusi, όπου θα επισκεφτούμε έναν διαβόητο καταυλισμό -έναν από τους έξι στην περιοχή- που στεγάζει περίπου 100 γυναίκες, οι οποίες έχουν εκδιωχθεί από τις οικογένειες και τις κοινότητές τους με την κατηγορία της μαγείας.

Ωστόσο, το εγχείρημά μας δεν είναι τόσο εύκολο όσο νομίζαμε. Κανείς δεν επιτρέπεται να επισκεφτεί τις μάγισσες χωρίς την άδεια του Gambaga Rana, του τοπικού αρχηγού. Κατευθυνόμαστε προς το παλάτι του αρχηγού, όπου περιμένουμε για πολλή ώρα.

Τελικά εμφανίζεται ένας ψηλός άνδρας, μας συστήνεται ως εκπρόσωπος του αρχηγού και μας εξηγεί ότι θα είναι ο συνοδός μας στο χωριό. Μας διαβεβαιώνει ότι οι μάγισσες δεν έχουν δυνάμεις όταν βρίσκονται στον καταυλισμό. Ο αρχηγός τούς αφαίρεσε τη δύναμη και όσο ζουν εκεί δεν μπορούν να βλάψουν τους ανθρώπους με τη μαγεία τους.

Παρόλο που η Γκάνα είναι κατά βάση χριστιανική και βαθιά θρησκευόμενη χώρα -το 2013, ο «Δείκτης Θρησκειών και Αθεϊσμού» της WIN Gallup International ανέδειξε την Γκάνα ως την πιο θρησκευόμενη χώρα του κόσμου, με το 96% των κατοίκων της να δηλώνει θρησκευόμενο- η ποικιλία θρησκευτικών πεποιθήσεων που μπορεί κανείς να συναντήσει στη χώρα είναι εκπληκτική. Το βόρειο τμήμα συγκεντρώνει μια ιδιαίτερη μείξη από χριστιανούς, μουσουλμάνους και ανιμιστές. Ο συνδυασμός εκκλησιών, τεμενών και παγανιστικών βωμών που μπορεί κανείς να συναντήσει σε ένα μικρό χωριό είναι συγκλονιστικό θέαμα.

Το κοινό στοιχείο ανάμεσα σε όλους, όμως, είναι η πίστη στην ύπαρξη της μαγείας. Στην Γκάνα οποιαδήποτε κακοτυχία, όπως ο θάνατος, η αρρώστια, ο αλκοολισμός, οι ψυχικές ασθένειες (οι οποίες είναι ολότελα παρεξηγημένες), μια κακή σοδειά ή η απώλεια ζώων, μπορεί να κινήσει υποψίες για μαύρη μαγεία. Από αυτή την άποψη, οι γυναίκες αποτελούν εύκολο στόχο - ιδιαίτερα οι ηλικιωμένες και οι χήρες που δεν βρίσκονται πια υπό την προστασία κάποιου άνδρα, ή αυτές που μοιράζονται τον ίδιο σύζυγο.

Ο καταυλισμός μαγισσών δεν είναι τόσο απομονωμένος από την Gambaga όσο φανταζόμουν. Βρίσκεται στην καρδιά της πόλης, ανάμεσα στα νοικοκυριά και τους κατοίκους του χωριού. Δεν περικλείεται από φράχτη ούτε φυλάσσεται με κάποιον τρόπο. Είναι σαν οποιοδήποτε παραδοσιακό χωριό της βόρειας Γκάνας· ένας λαβύρινθος γεμάτος στρογγυλά πλινθόκτιστα σπίτια με αχυρένιες σκεπές, λίγες ξύλινες καλύβες, φραγκόκοτες και κατσίκες που τριγυρίζουν ελεύθερες ανάμεσα στα σπίτια.

Μας εντοπίζει αμέσως μια ομάδα από ξυπόλυτα παιδιά γεμάτα περιέργεια και διάθεση για παιχνίδι. Πέρα από αυτό, όμως, το χωριό μοιάζει έρημο. Παίρνει λίγη ώρα μέχρι να αρχίσουν να εμφανίζονται τα πρόσωπα των διάσημων μαγισσών, τα οποία αρχικά κρυφοκοιτάζουν πίσω από παράθυρα και χωμάτινους φράχτες και στη συνέχεια μας χαιρετούν ευγενικά και συνεχίζουν τις δουλειές τους. Είναι ντροπαλές αλλά δέχονται να φωτογραφηθούν, ενώ μερικές από αυτές μου χαρίζουν και ένα μικρό χαμόγελο. Οι περισσότερες είναι ηλικιωμένες και κάποιες ζουν στον καταυλισμό για περισσότερο από τριάντα χρόνια. Άφησαν πίσω τους συζύγους τους και πήραν μαζί τα παιδιά. Σε αντίθεση με τις περισσότερες γυναίκες στην Αφρική, δεν έχουν άλλα αρσενικά στη ζωή τους πέρα από τα αγόρια που μεγαλώνουν.

Η εκπρόσωπος των μαγισσών, η γηραιότερη μάγισσα του χωριού και αρχηγός, με αντιμετωπίζει με δυσπιστία, αλλά δέχεται να μου μιλήσει. Από εκείνη μαθαίνω ότι στην πραγματικότητα είναι ελεύθερες να φύγουν όποτε το θελήσουν, αλλά επιλέγουν να μην το κάνουν (εκτός κι αν οι οικογένειές τους ζητήσουν την επιστροφή τους), φοβούμενες τις αντιδράσεις της κοινότητας: «Οι οικογένειές μας μας επισκέπτονται. Και γυρίζουμε κι εμείς στα σπίτια μας για επίσκεψη, αλλά δεν μένουμε εκεί. Αν έρθουν εδώ οι δικοί μας και μας ζητήσουν να επιστρέψουμε, το κάνουμε. Αν όχι, παραμένουμε στον καταυλισμό. Εδώ είμαστε ασφαλείς και ελεύθερες».

Ζητάω να μάθω περισσότερα για το τελετουργικό με το οποίο ο αρχηγός αποφαίνεται αν μια γυναίκα είναι μάγισσα ή όχι. Έχοντας μιλήσει και με άλλους ανθρώπους στην Gambaga, γνωρίζω μόνο ότι περιλαμβάνει ένα κοτόπουλο που πετιέται στον αέρα, αλλά τίποτα παραπάνω. Εκείνη αποφεύγει την ερώτηση και προσπαθεί να αλλάξει θέμα.

Τι γίνεται, όμως, αν αυτή η μυστηριώδης διαδικασία δείξει ότι κάποια δεν είναι μάγισσα; «Οι δικοί της έρχονται στον καταυλισμό και ικετεύουν τον αρχηγό να την αφήσει ελεύθερη. Και τότε θα είναι σε θέση να φύγει».

Τη ρωτάω πώς βγάζουν τα προς το ζην. «Ο αρχηγός μάς τρέφει. Και οι άνθρωποι εδώ δεν μας φοβούνται, οπότε δουλεύουμε για εκείνους. Βοηθούμε στις φάρμες, κουβαλάμε ξύλα για τη φωτιά και φέρνουμε νερό. Επίσης, βοηθά και η Πρεσβυτεριανή Εκκλησία».

Η ίδια θεωρεί τον εαυτό της μάγισσα; Διστάζει, ανταλλάσσοντας ματιές με τον συνοδό μας, τον εκπρόσωπο του αρχηγού. «Εφόσον είμαστε εδώ, θα πρέπει να είμαστε μάγισσες».

Δεν μπορώ να της αποσπάσω μια ξεκάθαρη απάντηση, το οποίο είναι λογικό εφόσον όλο το διάστημα που βρίσκομαι στον καταυλισμό δεν επιτρέπεται να συνομιλήσω με καμία γυναίκα χωρίς να είναι παρόν το δεξί χέρι του αρχηγού. Κι εκείνος βιάζεται. Συνεχώς με πιέζει, περιορίζοντας τις συνομιλίες μου με τις γυναίκες σε λίγα μόνο λεπτά, ίσως και δευτερόλεπτα. Μου δείχνει τις σκεπές από τις καλύβες και μου εξηγεί ότι πρέπει να τις αλλάξουν, όμως δεν διαθέτουν τους απαραίτητους πόρους. Στη συνέχεια, επιδεικνύει με υπερηφάνεια το κέντρο ψυχαγωγίας του καταυλισμού: ένα μεγάλο άδειο κτίριο με ανεμιστήρες και μια τηλεόραση. «Βλέπεις; Έχουν και τηλεόραση».

Ένας άλλος κάτοικος της Gambaga προσπαθεί να εξηγήσει το ζήτημα από πιο ρεαλιστική σκοπιά. «Μερικές φορές κάποιοι άνδρες παίρνουν περισσότερες συζύγους από όσες μπορούν να φροντίσουν. Κάποιες φορές οι γυναίκες δεν τα πηγαίνουν καλά μεταξύ τους και βλέπουν η μια την άλλη σαν εμπόδιο στην ευημερία των παιδιών τους. Έτσι, αλληλοκατηγορούνται για μαγεία. Αν αρρωστήσει κάποιος στην οικογένεια ή το χωριό ή αν κάποιος συναντήσει κάποια κακοτυχία, τότε κατηγορούν τις αντιζήλους τους ότι χρησιμοποίησαν μαύρη μαγεία και ξόρκια για να προκαλέσουν κακή τύχη».

Έχουν γίνει αρκετές προσπάθειες για το κλείσιμο των καταυλισμών μαγισσών στη βόρεια Γκάνα. Η τελευταία σημειώθηκε τον Δεκέμβρη του 2014, όταν η κυβέρνηση έκλεισε τον καταυλισμό Bonyasi, στον οποίο διέμεναν περισσότερες από 50 γυναίκες.

Ωστόσο, το κλείσιμο των καταυλισμών δεν θα εξαλείψει το κίνητρο πίσω από την εξορία των γυναικών σ' αυτούς. Οι γυναίκες μέσα σ' αυτούς τους λαβυρίνθους των πλίνθινων σπιτιών δεν είναι φυλακισμένες, αλλά όμηροι της προκατάληψης, της φτώχειας και της έλλειψης παιδείας. Παρ' όλα αυτά, για πολλές γυναίκες η παραμονή στους καταυλισμούς είναι καλύτερη από την εναλλακτική της. Όπως μου είπε ένας ντόπιος: «Ο κόσμος φοβάται τις μάγισσες στην Γκάνα και όσες κατηγορηθούν δεν είναι πλέον αποδεκτές στα χωριά τους. Θα τους κάνουν κακό εκεί».

Περισσότερα από το VICE

Ο Νέος Κύκλος του «X-Files» Είναι σαν μια Πρώην που Ξαναβλέπεις Έπειτα από 15 Χρόνια

Δείτε για Πρώτη Φορά το Νέο Βίντεο των Pussy Riot με Τίτλο «Chaika»

Η «Ακτινογραφία» του Μεγαλύτερου Κυκλώματος Λαθραίων Τσιγάρων στην Ελλάδα