Αυτή Είναι η Nέα Eποχή στην Οποία Μπαίνει ο Κατεστραμμένος Πλανήτης μας

Το κείμενο εμφανίστηκε αρχικά στο VICE US.

Όταν εσύ και εγώ κοιτάμε μια οροσειρά, μάλλον βλέπουμε μια σειρά μαγευτικών κορυφών. Όταν ο Kirk Johnson κοιτάει μια οροσειρά, βλέπει εκατοντάδες εκατομμύρια χρόνια ιστορίας. Στα στρώματα των πετρωμάτων και τα απομεινάρια κάποτε ζώντων πραγμάτων, μπορεί να ανιχνεύσει την ανεπαίσθητα αργή πρόοδο της εξέλιξης και του γεωλογικού χρόνου, καθώς και να ταυτοποιήσει τις βραχυπρόθεσμες φάσεις των πέντε μαζικών εξαφανίσεων που κατά περιόδους εξαφάνισαν σχεδόν όλη τη ζωή στη Γη, το τελευταίο μισό εκατομμύριο χρόνια.

Ο Johnson, παλαιοβοτανολόγος και γεωλόγος, διευθύνει το Εθνικό Μουσείο Φυσικής Ιστορίας του Σμιθσόνιαν. Εξήγησε τη μεγάλη καμπύλη των φυσικών αλλαγών της Γης -και το για μια ζωή ενδιαφέρον του για τα πετρώματα- καθώς περνούσαμε μπροστά από εγκιβωτισμένα διοράματα (τρισδιάστατες μινιατούρες) και σκελετούς δεινοσαύρων που κάνουν το μουσείο του ένα από τα καλύτερα στον κόσμο.

«Τα μουσεία είναι οι χώροι όπου κρατάμε τα αποδεικτικά στοιχεία για τη ζωή στον πλανήτη μας: απολιθώματα, πέτρες, δείγματα», λέει. «Όλα καταλήγουν σε μουσεία και εκεί είναι που ο πολιτισμός μας διατηρεί όλα τα παράξενα που έχουν συμβεί τα τελευταία 4,6 ή 4,7 δισεκατομμύρια χρόνια της ιστορίας της Γης».

Από τα μέσα του 20ου αιώνα, οι επιστήμονες έχουν αναπτύξει εξαιρετικά ακριβείς μεθόδους χρονολόγησης της εμφάνισης και της εξαφάνισης των ειδών και των θεωριών όσο αφορά στο πως ο κόσμος πήρε τη μορφή που έχει σήμερα: ο διαχωρισμός των ηπείρων στην επιφάνεια της γης, ο ιδιαίτερος τρόπος που φυτά και ζώα βρίσκονται διάσπαρτα στην υδρόγειο.

Η τεχνολογία της ραδιοχρονολόγησης άνθρακα 14 και η θεωρία της μετατόπισης των ηπείρων εμφανίστηκαν μόλις τη δεκαετία του 1950, είπε ο Johnson. «Όλα αυτά τα εργαλεία που μας επιτρέπουν να πούμε την ιστορία του πλανήτη αναπτύσσονται όπως μεγαλώνω κι εγώ» είπε ο Johnson. «Και το τελευταίο πράγμα που εισάγετε στη συλλογική συνείδηση των επιστημών», πρόσθεσε, «είναι ότι οι άνθρωποι μπορούν να επηρεάσουν τον πλανήτη».

Ο Johnson μιλούσε για την Ανθρωπόκαινο -την Εποχή του Ανθρώπου- η ύπαρξη της οποίας αποτελεί ίσως την πιο σημαντική τρέχουσα συζήτηση όσο αφορά τη σχέση του ανθρώπου με τη φύση.

Η ανθρώπινη μετατροπή του περιβάλλοντος έχει γίνει τόσο έντονη που ο Johnson και ερευνητές δεκάδων επιστημονικών κλάδων υποστηρίζουν ότι έχουμε εισέλθει σε μια νέα φάση της ιστορίας της Γης. Δεν είμαστε πλέον στην Εποχή του Ολόκαινου, τη σχετικά θερμή περίοδο που άρχισε με την υποχώρηση των παγετώνων πριν από περίπου 12.000 χρόνια. Από το τέλος της τελευταίας εποχής των παγετώνων και την εξάπλωση των ανθρώπων σε όλες τις ηπείρους, οι γεωργικές μέθοδοι μας, οι πόλεις μας και οι ατομικές δοκιμές μας έχουν αλλάξει ριζικά τη βιολογική και χημική σύσταση του αέρα, του εδάφους και του νερού - αφήνοντας αυτό που ορισμένοι αποκαλούν τελευταία εντύπωση στη γεωλογία της Γης. Ο εντυπωσιακός ρυθμός με τον οποίο σημειώνονται αυτές οι αλλαγές ίσως θα μπορούσε να επιφέρει την έκτη μεγαλύτερη εξαφάνιση ειδών στην ιστορία του πλανήτη.

Η αντίληψη ότι οι άνθρωποι μπορούν να τραυματίσουν το περιβάλλον δεν είναι νέα. Το 1854, ο Ουαλός γεωλόγος και θεολόγος Thomas Jenkyn επινόησε έναν όρο για τον πιθανό αντίκτυπο των ανθρώπινων δραστηριοτήτων στο γεωλογικό αρχείο: ανθρωποζωικός. Ο Αμερικανός πολυμαθής George Perkins Marsh υποστήριξε στο βιβλίο του Man and Nature, που εκδόθηκε το 1864, ότι απογυμνώνοντας τους τόπους από τα δέντρα, οι άνθρωποι θα προκαλέσουν εκτεταμένη γεωλογική αναταραχή, που με τη σειρά της περιορίζει την ικανότητα των ανθρώπινων κοινωνιών να αναπτυχθούν και να επιβιώσουν. Ο Σουηδός χημικός Svante Arrhenius ανακάλυψε το 1895 ότι εάν οι ατμοσφαιρικές συγκεντρώσεις του διοξειδίου του άνθρωπου αυξάνονταν, τότε το ίδιο θα συνέβαινε και με τις θερμοκρασίες στην επιφάνεια της Γης.

Στις αρχές του 20ου αιώνα, ο Ουκρανός γεωχημικός Vladimir Vernadsky και δυο Γάλλοι -οι Pierre Teilhard de Chardin και Édouard LeRoy- πρότειναν τον όρο noösphere για να περιγράψουν την αυξανόμενη επιρροή της ανθρώπινης τεχνολογικής καινοτομίας στη διαμόρφωση του μέλλοντος και του περιβάλλοντος.

Μέχρι το 2000, ο βραβευμένος με Νόμπελ Ολλανδός Paul Crutzen και ο συνάδελφός του Eugene Stoermer σε ένα τεύχος του Global Change Newsletter υποστηρίζουν ότι η ανθρώπινη επιρροή στον φυσικό κόσμο είχε φθάσει σε τέτοιο σημείο καμπής ώστε απαιτούσε τον καθορισμό μιας νέας γεωλογικής εποχής.

Ο ανθρώπινος πληθυσμός, είπαν, είχε αυξηθεί κατά δέκα φορές στη διάρκεια των τριών προηγουμένων αιώνων και μαζί με αυτόν ο πληθυσμός των βοοειδών είχε εκτιναχθεί σε σχεδόν 1,4 δισεκατομμύρια ζώα. Η αστικοποίηση επίσης διογκώθηκε κατά δέκα φορές στη διάρκεια του 19ου αιώνα και η ανάπτυξη θα εξαντλούσε τα αποθέματα ορυκτών καυσίμων που φτιάχνονται αρκετές εκατοντάδες εκατομμύρια χρόνια. Οι άνθρωποι δημιούργησαν τα εμποτισμένα με άζωτο λιπάσματα, έγραψαν και –όπως είπε ο Marsh- αυτά διαφοροποίησαν πάνω από το 50% της επιφάνειας της Γης. Ο ρυθμός εξαφάνισης των ειδών έχει αυξηθεί κατά τουλάχιστον χίλιες φορές. Τα αέρια του θερμοκηπίου έχουν αυξηθεί πολύ στην ατμόσφαιρα και άλλοι ρύποι έχουν ανοίξει τρύπα στο στρώμα του όζοντος της Γης.

[VICE Video] Στα Χωριά-Φαντάσματα της Κοζάνης

Παρακολουθήστε όλα τα βίντεo του VICE, μέσω της νέας σελίδας VICE Video Greece στο Facebook.

Διαβάζοντας κανείς το «βιογραφικό» τους καταλαβαίνει ότι μοιάζει με τεχνικό απολογισμός ενός τόπου εγκλήματος. Αλλά το έδαφος στο οποίο έχουν διαπραχθεί αυτά τα αδικήματα δεν ήταν το κατάστημα στη γωνία- έγιναν σε πλανητικό επίπεδο και επηρέασαν τις βασικές βιολογικές, χημικές και φυσικές ιδιότητες του κόσμου όπου όλοι κατοικούμε.

«Λαμβάνοντας υπόψη αυτές και πολλές άλλες μεγάλες και ακόμα σε ανάπτυξη επιδράσεις λόγω των ανθρωπίνων δραστηριοτήτων στη γη και την ατμόσφαιρα», έγραψαν, «μας φαίνεται πιο σωστό να τονίσουμε τον κεντρικό ρόλο της ανθρωπότητας στη γεωλογία και την οικολογία προτείνοντας τη χρήση του όρου "Ανθρωπόκαινο" για την τρέχουσα γεωλογική εποχή».

Οι επιστήμονες προχώρησαν πέρα από το να περιγράψουν απλά τα χαρακτηριστικά της Εποχής του Ανθρώπου. Επίσης πρότειναν ως ημερομηνία έναρξης το τελευταίο κομμάτι του 18ου αιώνα, ιδιαιτέρως το 1784 όταν ανακαλύφθηκε η ατμομηχανή του James Watt, που είναι αναπόσπαστο κομμάτι της Βιομηχανικής Επανάστασης.

Η εμφάνιση της ανθρώπινης επίδρασης στη φύση προέκυψε γρήγορα, κατέληξαν, και ήταν πιθανό να γίνει μόνιμο στοιχείο του τοπίου.

«Χωρίς μεγάλες καταστροφές όπως μια τεράστια ηφαιστειακή έκρηξη, μια απροσδόκητη επιδημία, μιας ευρείας κλίμακας πυρηνικός πόλεμος, μια πρόσκρουση αστεροειδών, μια νέα εποχή παγετώνων ή τη συνεχιζόμενη λεηλασία των πόρων της Γης από μια ακόμα πρωτόγονη τεχνολογία» είπαν «η ανθρωπότητα θα παραμείνει μια μεγάλη γεωλογική δύναμη για πολλές χιλιετίες, ίσως και εκατομμύρια χρόνια».

Για πολλούς επιστήμονες όμως, συμπεριλαμβανομένου του Kirk Johnson, το ερώτημα δεν είναι πλέον εάν υπάρχει κάτι που λέγεται Ανθρωπόκαινο αλλά πότε άρχισε. Άρχισε τότε που λένε οι Crutzen και Stoermer, στην αυγή της Βιομηχανικής Επανάστασης ή κάποια άλλη ημερομηνία;

Μάλιστα υπάρχει ένας επιστημονικός θεσμός που ονομάζεται Διεθνής Επιτροπή Στρωματογραφίας (ICS) που συγκεκριμένα είναι επιφορτισμένη με τη λήψη αυτής της απόφασης. Είναι το είδος του επαγγελματικού οργανισμού για τον οποίο υπό φυσιολογικές συνθήκες δεν θα ακούσει κάποιος, μια σκιώδης οργάνωση με υποεπιτροπές για την στρωματογραφία στην Προκάμβρια, την Ορδοβίκια και την Ιουρασική εποχή, μεταξύ των περισσοτέρων από τις άλλες μεγάλες γεωλογικές περιόδους.

Είναι πιθανό ότι κάποια στιγμή του χρόνου μια επιτροπή της ICS θα αποφασίσει εάν η επιτροπή θα εγκρίνει και επισήμως τον όρο Ανθρωπόκαινο και εάν ναι να δηλώσει πότε άρχισε.

Ο Jan Zalasiewicz είναι λέκτορας στην παλαιοβιολογία στο Πανεπιστήμιο του Leicester και προεδρεύει της επιτροπής της ICS που ζυγίζει τα πλεονεκτήματα της Εποχής του Ανθρώπου.

«Ξέρετε το ανέκδοτο για τους γεωλόγους» μου είπε. «Βάλε τρεις γεωλόγους σε ένα δωμάτιο και θα σου δώσουν πέντε διαφορετικές προσεγγίσεις σε ένα ερώτημα».

«Με το θέμα της Ανθρωπόκαινο, έχουμε να κάνουμε με το άθροισμά της ανθρώπινης δράσης», είπε «και οι γεωλόγοι δεν είναι πραγματικά καλοί στο να κρίνουν την ανθρώπινη δράση».

Ωστόσο, είναι πολύ καλοί στο να μελετούν τα πετρώματα.

Και σε αυτά τα πετρώματα, έχουν εντοπίσει τα ίχνη της ανθρώπινης δραστηριότητας, ιδιαιτέρως ακτινοβολίας από δοκιμές πυρηνικών όπλων. Ήταν μια ιστορική καμπή σύμφωνα με τον Zalasiewicz, ο οποίος μαζί με μέλη της ομάδας εργασίας υποστήριξε σε άρθρο σε εφημερίδα, ότι η πρώτη πυρηνική δοκιμή στις 14 Ιουλίου 1945 ήταν η αρχή της Ανθρωπόκαινου. Η ατομική εποχή δημιούργησε μια νέα μορφή ενέργειας - και μια καινοτόμα πηγή αποβλήτων, που μπορεί να ζήσει για χιλιάδες χρόνια. Και η ημερομηνία του Ιουλίου συνέπιπτε με πολλά από τα φαινόμενα που περιγράφονταν στην πρωτότυπη εργασία των Crutzen και Stoermer: αύξηση του ανθρώπινου πληθυσμού, συγκεντρώσεις ατμοσφαιρικών αερίων του θερμοκηπίου, εξαφάνιση ειδών και παραγωγή τσιμέντου, πλαστικών και μετάλλων-συχνά αναφερόμαστε σε αυτή ως «Μεγάλη Επιτάχυνση».

Οι Simon Lewis και Mark Maslin του πανεπιστημίου University College του Λονδίνου, γράφοντας στο Nature, στο τεύχος Μαρτίου ανάφεραν το 1610 ή το 1964 ως αυγή της Ανθρωπόκαινου. Για εκείνους, η υπέροχη μίξη των Παλιών και των Νέων κόσμων που άρχισε το 1492 ήταν η μεγαλύτερη αναδιοργάνωση των ανθρώπων τα τελευταία 13.000 χρόνια και μια άνευ προηγουμένου παγκόσμια βιολογική ανταλλαγή φυτών και ζωικών ειδών. Η «Κολομβιανή Ανταλλαγή» σηματοδότησε ένα σημείο καμπής. Ο Παλιός Κόσμος καλλιεργούσε ζαχαροκάλαμα και σιτάρι, ενώ ο Νέος Κόσμος καλαμπόκι, πατάτες και μανιόκας που καλλιεργήθηκαν σε Ασία, Ευρώπη και Αφρική. Η γύρη από το καλαμπόκι του Νέου Κόσμου εμφανίζεται για πρώτη φορά σε θαλάσσιους ιζηματογενείς πυρήνες το 1600. Με άλλα λόγια, επρόκειτο για μια παγκόσμια αναδιοργάνωση της ζωής χωρίς προηγούμενο.

Επίσης επέφερε μια δραστική μείωση στον ανθρώπινο πληθυσμό. Ο αριθμός των ανθρώπων στις ΗΠΑ μειώθηκε από περίπου 61 εκατομμύρια το 1492 σε περίπου 6 εκατομμύρια το 1650 λόγω ασθένειας, λοιμού, σκλαβιάς και πολέμου. Λιγότεροι άνθρωποι σήμαινε λιγότερη αγροτική παραγωγή και λιγότερο κόψιμο ξύλων και κάψιμο δασών για να γίνουν δρόμοι προς οικισμούς και καλλιέργειες. Αυτό οδήγησε, σύμφωνα με τους Lewis και Maslin, σε μεγάλη επέκταση της βιομάζας των ΗΠΑ. Με περισσότερα δέντρα και θάμνους να σκεπάζουν το έδαφος, περισσότερο διοξείδιο του άνθρακα συλλέγονταν από την ατμόσφαιρα και πράγματι το επίπεδο του διοξειδίου του άνθρακα μειώθηκε ελαφρώς μεταξύ του 1570 και του 1620.

Αυτά τα δυο γεγονότα -η εμφάνιση της γύρης του Νέου Κόσμου στην Ευρώπη και η μείωση του διοξειδίου του άνθρακα- παρέχει γεωλογικούς δείκτες που επισημαίνουν την έναρξης της Ανθρωπόκαινου, λένε.

Όμως, όπως και ο Zalasiewicz, οι Lewis και Maslin βλέπουν την αύξηση των ραδιονουκλιδίων από τις πυρηνικές δοκιμές ως εύλογο γεωλογικό όριο μεταξύ δυο γεωλογικών περιόδων. Ωστόσο αντί της ημερομηνίας της πρώτης δοκιμής, στις 14 Ιουλίου 1945, βλέπουν το 1964 όταν αυξήθηκε απότομα ο ραδιενεργός άνθρακας στα δείγματα από κορμούς δέντρων ως δείκτη έναρξης της Ανθρωπόκαινου.

Όλα αυτά μπορεί να φαίνονται ακαδημαϊκά. Μπορεί να αναρωτιέστε τι σημασία έχει εάν η ανθρώπινη επιρροή στο περιβάλλον άρχισε 12.000, 500 ή 50 χρόνια πριν. Για τους Lewis και Maslin, ο καθορισμός θα μπορούσε να επηρεάσει την ερμηνεία για το τι είναι αυτό που κινεί όλη αυτή την άνευ προηγουμένου παγκόσμια περιβαλλοντική αλλαγή.

«Η μείωση του διοξειδίου του άνθρακα στην ατμόσφαιρα υποδηλώνει ότι η αποικιοκρατία, το παγκοσμιοποιημένο εμπόριο και ο άνθρακας οδήγησαν στην Ανθρωπόκαινο», λένε. «Επιλέγοντας τις ημερομηνίες των πυρηνικών δοκιμών αφηγούμαστε την ιστορία μιας τεχνολογικής εξέλιξης που απειλεί με ευρεία καταστροφή τον πλανήτη».

Πίσω στο Σμιθσόνιαν, ο Johnson επίσης ανησυχεί για τις ιστορίες που του λέει ο κόσμος. Εξάλλου εκατομμύρια επισκέπτες περνούν από το μουσείο του κάθε χρόνο. Το πώς ο Johnson και το προσωπικό του επιλέγουν να επιμεληθούν την 4,5 δισεκατομμυρίων ετών ιστορία της Γης επηρεάζει τις αντιλήψεις των νέων και των ηλικιωμένων, οι οποίοι συμμετέχουν καθημερινά, ενεργητικά ή παθητικά, σε ευρύτερες κοινωνικές ή πολιτικές συζητήσεις για δεινοσαύρους, εξαφανίσεις, κλιματική αλλαγή και το μέλλον του πολιτισμού.

«Ο σημερινός ρυθμός εξαφάνισης των ειδών είναι απίστευτος- είναι στο ίδιο επίπεδο με τις πέντε μεγάλες εξαφανίσεις - και αυτό που είναι απίστευτο είναι πως εμείς το προκαλούμε. Δεν υπάρχει αμφιβολία» είπε ο Johnson, σταματώντας μας μπροστά σε μια τοιχογραφία της δεκαετίας του ΄70.

Το αμυδρά φωτισμένο σκηνικό είναι 15.000 χρόνια πριν και είναι η σημερινή Αλάσκα, είπε. Μαμούθ και μαστόδοντα, ένας τάρανδος, αμερικανικά λιοντάρια, αρκούδες με μικρό πρόσωπο και ταύροι τρέχουν σε μια καφε-πράσινη τούνδρα, κατά τόπους χιονισμένη. Είναι μια αναπαράσταση, είπε ο Johnson, του τέλους της τελευταίας εποχής των παγετώνων, όταν οι άνθρωποι άρχισαν να μεταφέρονται ανά τις ηπείρους, γνωστή και ως Ολόκαινο.

Ο Johnson δείχνει στην πάνω δεξιά γωνία της τοιχογραφίας όπου τέσσερις δασύτριχοι άνδρες με δόρατα έχουν περικυκλώσει ένα μεγάλο ζώο. «Στη Βόρεια Αμερική, οι άνθρωποι έφθασαν περίπου πριν από 13.000 χρόνια» είπε «και λίγο αργότερα, αρχίζουμε να βρίσκουμε κουφάρια από μαμούθ με σημάδια από δόρυ πάνω τους. Και μετά από κάποιο διάσημα δεν βρίσκουμε καθόλου μαμούθ».

«Τα καταφέρνουμε μια χαρά στο να σκοτώνουμε τους ελέφαντες, τον βόρειο λευκό ρινόκερο, τις τίγρεις. Είμαστε καλοί στο να σκοτώνουμε σημαντικά είδη στην κορυφή της αλυσίδας» είπε. «Αλλά είμαστε και σε καλό δρόμο για να σκοτώνουμε και πολλά μικρότερα ζώα. Ακόμα και τα τελευταία εκατό χρόνια, έχουμε χάσει τις τίγρεις της Τασμανίας, ορισμένα είδη αντιλόπης. Αρχίζεις να προσθέτεις και βλέπεις ότι 100 χρόνια δεν είναι πάρα πολύς καιρός στο τόξο της γεωλογικής ιστορίας και πως ο πραγματικός ρυθμός εξαφάνισης είναι σε καλό δρόμο να ανταγωνιστεί και τις άλλες εξαφανίσεις ειδών».

Και αυτές οι αλλαγές, είπε, είναι από εκείνες που έχουν προκληθεί ευθέως από τους ανθρώπους: αποψίλωση δασών, λαθροθηρία, στέρηση θηραμάτων από τους θηρευτές. Υπάρχουν επίσης και έμμεσες επιπτώσεις: τα επίπεδα του διοξειδίου του άνθρακα στην ατμόσφαιρα, η μόλυνση των ωκεανών.

«Υπάρχουν δυο φορές περισσότεροι άνθρωποι στη Γη από ότι όταν γεννήθηκα και είτε κυνηγάς παράνομα ζώα, τρως χάμπουργκερ ή έχει κολλήσει στην κυκλοφορία, όλα δείχνουν προς την Ανθρωπόκαινο», είπε.

Είναι η έμφυτη παρόρμηση του ανθρώπου να σκοτώνει, αποτέλεσμα της καπιταλιστικής παραγωγής ή η απόλυτη αύξηση του πληθυσμού ανθρώπων και βοοειδών; Δεν έδωσε απάντηση.

«Εμείς, ως άνθρωποι, μπορούμε πραγματικά να ωθήσουμε την ιστορία προς πιο ευχάριστα αποτελέσματα, αντί προς τα λιγότερο ευχάριστα», είπε. «Τα τελευταίο 50 χρόνια έχουν δείξει ότι οι άνθρωποι μπορούν να αλλάξουν τον πλανήτη. Σήμερα η επιλογή είναι εάν θα τον αλλάξουμε προς το καλύτερο ή προς το χειρότερο».