Η Πείνα και η Κλιματική Αλλαγή Μετατρέπουν την Αφρική σε Ναρκοπέδιο Τρομοκρατών

Το χωριό Siédougou στην Μπουρκίνα Φάσο, στην πρώτη γραμμή της κλιματικής κρίσης στο Σαχέλ

Στο χωριό Siédougou, μία μικροσκοπική συστάδα καλυβών από άχυρο και λάσπη που τις καίει ο ήλιος στον απομακρυσμένο βορρά της Μπουρκίνα Φάσο, η καθημερινή επίθεση των ανέμων της ερήμου είναι το μικρότερο από τα προβλήματά των κατοίκων. Διψασμένη από τα διαδοχικά χρόνια ξηρασίας, αυτή η έρημη περιοχή έχει βυθιστεί σε μια επιδεινούμενη επισιτιστική κρίση όπου εκατομμύρια αντιμετωπίζουν οξεία πείνα και υποσιτισμό.

«Πηγαίνουμε από το κακό στο χειρότερο όσο οι βροχές για τις καλλιέργειες δεν έρχονται» μου λέει η Madiega Guandou, γύρω στα 50, μητέρα εννέα παιδιών. Οι χωρικοί αγωνίζονται συνεχώς για να κερδίσουν μια χαμένη μάχη, αυτή του φαγητού. Τα παιδιά είναι πάντα πεινασμένα. Μερικοί από τους ενήλικες γιους και κόρες της έχουν φύγει, αναζητώντας ένα μέρος «όπου υπάρχει βροχή και τροφή». Αλλά παρά τις εχθρικές καιρικές συνθήκες, η κα Guandou δεν θέλει να εγκαταλείψει το μόνο σπίτι που έχει γνωρίσει. «Θέλουμε να μείνουμε εδώ, στο χωριό μας» εξηγεί.

Η ιστορία της επαναλαμβάνεται σε όλη την περιοχή του Σαχέλ, την τεράστια άγονη έκταση άνυδρων εδαφών και ερήμου που εκτείνεται σε όλη την ήπειρο νότια της Σαχάρας. Εδώ, σε ένα από τα πιο αφιλόξενα τοπία της γης, ο αγώνας για επιβίωση γίνεται όλο και πιο απελπισμένος κάθε χρόνο. Φέτος, 20 εκατομμύρια άνθρωποι στο Σαχέλ αντιμετωπίζουν διατροφική ανασφάλεια και πείνα, ενώ 5 εκατομμύρια παιδιά υποφέρουν από οξείας μορφής υποσιτισμό.

Η Madiega Guandou, κάτοικος του Siédougou

Διεθνείς οργανισμοί προειδοποιούν ότι η μαινόμενη επισιτιστική κρίση δεν έχει μόνο καταστροφικές ανθρωπιστικές συνέπειες, αλλά επιδεινώνει την εξάπλωση της αστάθειας σε όλη την περιοχή. Η μία μετά την άλλη, οι χώρες στην περιοχή του Σαχέλ εμπλέκονται σε θρησκευτικές και εθνοτικές συγκρούσεις, καθώς η φτώχεια και ο αυξανόμενος ανταγωνισμός για φυσικούς πόρους αποδεικνύεται γόνιμο έδαφος για τον εξτρεμισμό. Η Νιγηρία έχει χάσει το μεγαλύτερο μέρος του βορρά από την ισλαμιστική ομάδα Μπόκο Χαράμ, το Μαλί εξακολουθεί να αναλώνεται σε μια πολυμετωπική σύγκρουση όπου εμπλέκονται αυτονομιστές Τουαρέγκ και διάφορες ισλαμικές ομάδες, ένας αιματηρός χριστιανο-μουσουλμανικός πόλεμος έχει φέρει την Κεντροαφρικανική Δημοκρατία στο χείλος της γενοκτονίας και το νεογέννητο Νότιο Σουδάν που γιόρτασε τα δυστυχισμένα τρίτα γενέθλια του στις αρχές του μήνα, έχει εποστρακιστεί από χρόνια εμφυλίου εντός της ευρύτερης Δημοκρατίας στην οποία ανήκε στη δική του εθνοτική αιματοχυσία. Η αλ Κάιντα στο Ισλαμικό Μαγκρέμπ (AQIM) είναι ενεργή σε πολλές χώρες, ενώ η περιοχή είναι γεμάτη όπλα και μαχητές που έχουν εισρεύσει από τη Λιβύη μετά την πτώση του Μουαμάρ Καντάφι.

Τον Ιούνιο, η νέα Ειδική Απεσταλμένη του ΟΗΕ για την περιοχή Σαχέλ, η Hiroute Guebre Sellassie, στην πρώτη της σύντομη ενημέρωση στο Συμβούλιο Ασφαλείας προειδοποίησε ότι η ισλαμιστική βία απειλεί τη σταθερότητα σε ολόκληρο το Σαχέλ. Τόνισε ότι οι «τρομοκρατικές ενέργειες» στο Σαχέλ και το Μαγκρέμπ αυξήθηκαν 60% το 2013, με τις κρίσεις στο Μαλί, τη Νιγηρία και τη Λιβύη να τροφοδοτούν την εγκληματικότητα και τη σύγκρουση σε όλη την περιοχή. Η απεραντοσύνη του Σαχέλ και τα πορώδη σύνορα του έδιναν στις διάφορες ομάδες έναν όλο και περισσότερο διεθνικό χαρακτήρα, πρόσθεσε. «Η επιδείνωση της πολιτικής κατάστασης και της ασφάλειας στην περιοχή και πέρα από αυτή συνιστά σοβαρό κίνδυνο όσο αφορά στη δημιουργία νέων συνδέσεων ανάμεσα στις τρομοκρατικές οργανώσεις που βρίσκονται σε Σαχάρα-Σαχέλ, Νιγηρία και Ανατολική Αφρική».

Υπογράμμισε τη σχέση ανάμεσα στην «άκρως εύθραυστη» ανθρωπιστική κατάσταση και την επιδεινούμενη περιφερειακή ασφάλεια. «Η άνεργη νεολαία είναι ιδιαιτέρως ευάλωτη στο θρησκευτικό ριζοσπαστισμό, ενώ οι εξτρεμιστικές οργανώσεις επενδύουν όλο και περισσότερο στην ανάπτυξη βίαιης κατήχησης» αναφέρει η κα Sellassie. «Εξτρεμιστικές και ριζοσπαστικές ιδεολογίες εξακολουθούν να διαδίδονται στην περιοχή του Σαχέλ και οδηγούν πολλούς νεαρούς άνδρες και γυναίκες στη βία».

Ακόμα και σε χώρες που μέχρι στιγμής έχουν γλιτώσει από τη σύγκρουση, ο φόβος ότι η περιοχή είναι ένα ναρκοπέδιο είναι έκδηλος. Έθνη σε όλο το Σαχέλ ανησυχούν εντόνως ότι θα καταβροχθιστούν από τις κρίσεις στα γειτονικά κράτη, σύμφωνα με τον Δρ. Benjamin Nickels του Αφρικανικού Κέντρου Στρατηγικών Μελετών στο Πανεπιστήμιο Εθνικής Άμυνας των ΗΠΑ. «Οι πρόσφυγες είναι παντού, ο φόβος είναι παντού και το κίνημα των τρομοκρατών είναι παντού» είχε πει πέρυσι ο Ρομάνο Πρόντι, προκάτοχος της κας Sellassie στον ΟΗΕ, αναφερόμενος στην περιφερειακή απειλή που αποτελεί το Μαλί.

Πίσω στην Μπουρκίνα Φάσο, το μικρό, φτωχό έθνος του οποίου το όνομα μεταφράζεται ως «η γη των αδιάφθορων», οι κάτοικοι λένε ότι Χριστιανοί, Μουσουλμάνοι και πλήθος άλλων φυλών ζουν μαζί σχετικά ειρηνικά. Ωστόσο σημειώνουν ότι κάτω από την επιφάνεια, οι πιέσεις από τις δυσκολίες και τις ελλείψεις δημιουργούν εντάσεις, τις οποίες ένας οπορτουνιστής πολιτικός ηγέτης ή μια εξτρεμιστική ομάδα εύκολα θα μπορούσαν να εκμεταλλευτούν. Η παρουσία των ισλαμιστών κατά μήκος των συνόρων με το Μαλί επίσης δημιουργεί θέματα.

«Όπου υπάρχουν υψηλά επίπεδα φτώχειας και οι κυβερνήσεις αποτυγχάνουν να ασκήσουν αποτελεσματική διοίκηση και να παρέχουν υπηρεσίες, υπάρχει ένας αυξημένος κίνδυνος οι θρησκευτικές, κοινωνικές και πολιτικές διαφορές να εξελιχθούν σε βία» μου λέει ο Paul Melly, αναπληρωτής υπότροφος του Chatham House, του think-tank που έχει έδρα το Λονδίνο. «Και είναι αλήθεια ότι πολλές χώρες στην περιοχή του Σαχέλ υποφέρουν από αδύναμη διακυβέρνηση, τον συνεχιζόμενο κίνδυνο της ξηρασίας και εκτεταμένη φτώχεια».

Γαλλικά στρατεύματα περιπολούν κατά τη διάρκεια της Επιχείρησης Serval, στο Μαλί το 2013

Το Σαχέλ έχει τέτοια πολιτική αστάθεια που την Παρασκευή στις 18 Ιουλίου, η Γαλλία ανακοίνωσε την εγκατάσταση μιας περιφερειακής στρατιωτικής δύναμης για την αντιμετώπιση της ανόδου των ισλαμιστικών ομάδων. Με έδρα την Μπουρκίνα Φάσο, το Τσαντ, το Νίγηρα και το Μαλί, 3.000 Γάλλοι στρατιώτες θα «αντιμετωπίσουν αυτή την απειλή τρομοκρατίας στο Σαχέλ» είπε ο Πρόεδρος Φρανσουά Ολάντ κατά τη διάρκεια ταξιδιού στο Νίγηρα, προσθέτοντας ότι «Η ασφάλεια της Δυτικής Αφρικής είναι η ασφάλεια της Γαλλίας».

Ο Δρ. Nickels από την πλευρά του τονίζει ότι η ανάπτυξη των εξτρεμιστικών οργανώσεων αποτελούν «μια σημαντική απειλή» τόσο για την περιοχή όσο και πέρα από αυτή. Όμως ο κ. Melly επιμένει ότι η ανάπτυξη έπρεπε επίσης να είναι μέρος της λύσης. Ενώ οι ρίζες των περιφερειακών συγκρούσεων ήταν πολύπλοκες, εξηγεί, «η φτώχεια, η έλλειψη οικονομικών επιλογών και η απογοήτευση μεταξύ των νέων ανδρών που ψάχνουν να κερδίσουν τα προς το ζην… σίγουρα συμβάλουν σημαντικά».

«Η ανασφάλεια στο Σαχέλ δεν μπορεί να επιλυθεί με στρατιωτικά μέτρα» καταλήγει. Το Siédougou ισοπεδώθηκε το 2010 από μια πλημμύρα η οποία κατέστρεψε τις σοδειές. Οι χωρικοί είναι τρομοκρατημένοι ότι αυτό θα μπορούσε να ξανασυμβεί. «Φοβόμαστε. Ήταν η πρώτη φορά που βλέπουμε πλημμύρα» λέει η κα.Guandou.

Στο μεταξύ, η έρημος κερδίζει όλο και περισσότερο έδαφος. «Η ερημοποίηση χειροτερεύει» υπογραμμίζει η Nana Bata, μια 45χρονη μητέρα πέντε παιδιών στο χωριό Kossouka. «Δεν πέφτει αρκετή βροχή, τα χωράφια είναι άγονα, στέγνωσαν, δεν παράγουν όπως στο παρελθόν». «Είναι δύσκολο και γίνεται όλο και πιο δύσκολο. Ο κόσμος υποφέρει» αναφέρει, προσθέτοντας ότι «Ο υποσιτισμός έχει σκοτώσει πολλά παιδιά».

Η αποτυχία των καλλιεργειών αναγκάζει όλο και περισσότερους ανθρώπους να πάνε στα ορυχεία, όπου εργάζονται σε επικίνδυνες συνθήκες με την ελπίδα να εξορύξουν λίγο από το χρυσό που έχει προκαλέσει μια σχετική τρέλα στη χώρα και συνοδεύεται από αύξηση της παιδικής εργασίας. Αλλά οι άνδρες μπορεί να κάνουν εξόρυξη για ένα χρόνο, χωρίς να έχουν κερδίσει απολύτως τίποτα, αντιθέτως χρεώνονται περαιτέρω λόγω των υπέρογκων τελών που συχνά πρέπει να πληρώσουν για να αποκτήσουν τις σχετικές άδειες, λέει η Yarga Amidoupoa, μια 30χρονη μητέρα τεσσάρων στο χωριό Boungou Natimsa. «Εάν δεν βρουν τίποτα, μερικές φορές δεν επιστρέφουν για λίγο καιρό επειδή αισθάνονται ντροπή».

Όπως ακριβώς η επισιτιστική κρίση αυξάνει τις πιθανότητες για σύγκρουση, με τη σειρά της αυτή η σύγκρουση αυξάνει την πίεση ακόμα περισσότερο για τους φυσικούς πόρους. Οι τοπικές οικονομίες υποφέρουν και ο ερχομός προσφύγων από άλλες περιοχές, τοποθετεί τους νεοφερμένους απέναντι στους μόνιμους κατοίκους, σε έναν ανταγωνισμό για τη γη, την τροφή και το νερό.

Η περιοχή του Σαχέλ επίσης είναι αντιμέτωπη με την επικείμενη απειλή μιας άνευ προηγουμένου επιδημίας Έμπολα στη γειτονική Γουινέα, που έχει ήδη εξαπλωθεί στη Σιέρα Λεόνε και τη Λιβερία, με συνέπεια από το Μάρτιο να έχουν πεθάνει πάνω από 600 άτομα. Παρόλο που τα ύποπτα περιστατικά στο Μαλί έχει μέχρι τώρα αποδειχθεί ότι κακώς έθεσαν τις υπηρεσίες σε συναγερμό, οι ιατρικές υπηρεσίες έχουν προειδοποιήσει ότι η επιδημία είναι εκτός ελέγχου και θα μπορούσε να επηρεάσει ολόκληρη την περιοχή, ασκώντας περαιτέρω πίεση στις χώρες που ήδη βιώνουν κρίση, δημιουργώντας νέα προσφυγικά κύματα.

Οι δεσμοί μεταξύ ασφάλειας και ανάπτυξης είναι τόσο στενοί που τα δυο ζητήματα πρέπει να αντιμετωπιστούν εκ παραλλήλου.

Ακολουθήστε το VICE στο Twitter,  Facebook και Instagram.