Το 430 π.Χ., μια απίστευτη πανούκλα «χτύπησε» την Αθήνα. Η επονομαζόμενη ως «πανούκλα των Αθηνών», «προσέφερε» στους πολίτες κόκκινο δέρμα, διάρροια και υψηλό πυρετό. Οι σύγχρονοι ακαδημαϊκοί δεν έχουν ιδέα τι πραγματικά προκάλεσε όλα αυτό, παρόλο που υποθέτουν ότι θα μπορούσε να είναι τύφος, ιλαρά, ευλογιά ή ακόμα και σύνδρομο τοξικού σοκ.
Videos by VICE
Αλλά, ο Powel Kazanjian, καθηγητής Ιατρικής στο Πανεπιστήμιο του Μίσιγκαν, έχει τη δική του θεωρία για τον ένοχο. Σύμφωνα με τον καθηγητή, η «πανούκλα των Αθηνών» δεν είναι τίποτα άλλο παρά ο «παλιόφιλός» μας ο Έμπολα.
«Τα κλινικά χαρακτηριστικά της πανούκλας μοιάζουν με εκείνα του Έμπολα», είπε ο Kazanjian, του οποίου η εργασία «Ο Έμπολα στην Αρχαιότητα» δημοσιεύτηκε στην επιθεώρηση Clinical Infectious Diseases μες στον μήνα. Σύμφωνα με αυτόν, ο εν λόγω συσχετισμός μπορεί να γίνει χάρη στις νέες πληροφορίες για την επιδημιολογία του Έμπολα που συγκεντρώθηκαν μετά την τρομακτική έξαρσή του στη Δυτική Αφρική.
Ωστόσο, όπως οι περισσότεροι επιστήμονες, δεν έχει πρόβλημα να επισημάνει ότι τα συμπεράσματά του δεν είναι η μόνη πιθανή απάντηση. «Τελικά, η απάντηση είναι ότι ο Έμπολα είναι μια πιθανή αιτία, όπως είναι και άλλες αιτίες τις οποίες έχουν υποθέσει οι ιστορικοί», είπε ο Kazanjian.
Γνωρίζουμε για τα συμπτώματα της «πανούκλας της Αθήνας», κυρίως λόγω του πιο φημισμένου ιστορικού όλων των εποχών, του Θουκυδίδη, ο οποίος μετέδιδε ζωντανά από την «καυτή» ζώνη, παρέχοντας κάλυψη από πρώτο χέρι του show φρίκης. Είπε ότι η ασθένεια είχε τις «ρίζες» της στην Αιθιοπία, τη χώρα την οποία οι Αρχαίοι Έλληνες ονόμαζαν υποσαχάρια Αφρική και πως έφθασε στην Ελλάδα μέσω της Αιγύπτου. Επίσης, οι σύγχρονες περιπτώσεις Έμπολα έχουν τις «ρίζες» τους στην υποσαχάρια Αφρική, με δύο ταυτόχρονες εστίες -Σουδάν και Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό- να εμφανίζονται το 1976.
Ο ίδιος ο Θουκυδίδης επέζησε για ένα διάστημα από τη θανατηφόρα ασθένεια, γεγονός που του επέτρεψε να περιγράψει με λεπτομέρειες, στο έργο του Η Ιστορία του Πελοποννησιακού Πολέμου (διατίθεται στα βιβλιοπωλεία παντού ή απλά κατεβάστε το δωρεάν επειδή είναι πάνω από 2.000 ετών και άρα ανήκει στο δημόσιο), που σφίγγουν το στομάχι.
Αυτά είναι τα αρχικά στάδια της νόσου που μοιάζει με Έμπολα, όπως περιγράφηκε από τον Θουκυδίδη:
Άνθρωποι που ήταν καλά στην υγεία τους, ξαφνικά δέχθηκαν επίθεση από υψηλό πυρετό, κοκκινίλες και φλεγμονή στα μάτια, με τις εσωτερικές κοιλότητες του σώματός τους -λαιμός και γλώσσα- να ματώνουν και να εκπέμπουν μια αφύσικη και δυσώδη αναπνοή.
[…]
Ακολουθούσαν εξαγωγές κάθε είδους υγρών, λένε οι γιατροί, συνοδευόμενες από πολύ μεγάλη αγωνία. Στις περισσότερες περιπτώσεις ακολουθούσε και μια μη αποτελεσματική αναγούλα, που παρήγε βίαιους σπασμούς, οι οποίοι σε ορισμένες περιπτώσεις σταματούσαν αμέσως μετά, ενώ σε κάποιους πολύ αργότερα.
Αυτό ταιριάζει ωραία με τα συμπτώματα που προβλέπονται στο φύλλο του CDC, με τα χαρακτηριστικά της νόσου «πυρετός, σοβαρή κεφαλαλγία, μυϊκός πόνος, αδυναμία, κόπωση, διάρροια, εμετός, κοιλιακός πόνος».
Η εργασία του Kazanjian επισημαίνει ότι εκείνοι οι οποίοι επέζησαν της πανώλης έγιναν περιζήτητοι σαν νοσηλευτές, στις περιπτώσεις του Έμπολα και της «πανούκλας των Αθηνών». Από τον Θουκυδίδη:
Οι άρρωστοι και οι μελλοθάνατοι βρήκαν περισσότερη συμπόνοια σε εκείνους οι οποίοι είχαν αναρρώσει από τη νόσο. Αυτοί γνώριζαν, λόγω εμπειρίας, τι ακριβώς ήταν και δεν φοβόντουσαν για τους εαυτούς τους, καθώς η νόσος δεν χτυπούσε δυο φορές. Τουλάχιστον, ποτέ με μοιραίο τρόπο. Αυτά τα άτομα όχι μόνο δέχονταν τα συγχαρητήρια των υπόλοιπων, αλλά και του εαυτού τους. Διότι, στην έξαψη της στιγμής οι μισοί έτρεφαν την μάταιη ελπίδα ότι ήταν ασφαλείς, για το μέλλον, από οποιαδήποτε ασθένεια.
Άλλη ομοιότητα είναι η επίδραση του φόβου και στις δύο επιδημίες πανούκλας. Ο φόβος όχι μόνο «επέτεινε την αναστάτωση της κοινωνίας και έβλαψε τον άνθρωπο», σύμφωνα με τον Kazanjian, αλλά «ενίσχυσε και την εξάπλωση της ασθένειας». Στη διάρκεια της πανούκλας στην Αθήνα, ο Θουκυδίδης έγραψε ότι «εάν φοβούνταν να επισκεφθούν ο ένας τον άλλον, χάνονταν από αμέλεια. Πράγματι πολλά σπίτια άδειασαν από τους ενοίκους τους που ήθελαν νοσοκόμα».
Όμως, υπάρχουν και διαφορές. Για παράδειγμα, θύματα της «πανούκλας των Αθηνών» έχασαν τα δάχτυλά τους, σε πόδια, χέρια και γεννητικά όργανα, μάλλον από γάγγραινα (άτυπο σύμπτωμα του Έμπολα). «Η απώλεια των δακτύλων, που αναφέρει ο Θουκυδίδης, θα μπορούσε να οφείλεται στην έλλειψη κυκλοφορίας του αίματος ή σε ισχαιμικό επεισόδιο από τη χαμηλή πίεση του αίματος (υπόταση) ή ακόμα και από επιπλοκές με αιμορραγία/θρόμβωση, λόγω Έμπολα», είπε ο Kazanjian. Επίσης, επεσήμανε ότι η «πανούκλα των Αθηνών» είχε συμπτώματα «βήχα και πόνου στο στήθος, που παρατηρούνται και στον Έμπολα». Αλλά, το φτέρνισμα που περιγράφει ο Θουκυδίδης «δεν θα ήταν συμβατό με καμία από τις πιθανές αιτίες της πανώλης, στην οποία αναφέρονται οι ιστορικοί, συμπεριλαμβανομένου του Έμπολα».
Ο Kazanjian πρόσθεσε, ότι ένας από τους λόγους για τους οποίους πρέπει να μελετηθούν οι ασθένειες από το παρελθόν είναι ότι οι ιοί και τα βακτήρια δεν μένουν ίδια. «Τα κλινικά και επιδημιολογικά χαρακτηριστικά μιας συγκεκριμένης ασθένειας μπορούν να αλλάξουν με το πέρασμα του χρόνου, όπως συνέβη με τις επιδημίες του Έμπολα, από το 1976 ώς σήμερα», είπε ο Kazanjian. Χαρακτηριστική είναι και η περίπτωση της σύφιλης που πλέον δεν προκαλεί το είδος των φυσαλίδων που προκαλούσε, όταν πρωτοπεριγράφηκε στα 1490.
Ωστόσο το πιο σημαντικό, είπε, είναι ότι κοιτώντας προς τα πίσω βλέπουμε ότι «ο φόβος και ο πανικός δεν βοηθούν να ελέγξουμε τη εξάπλωση των επιδημικών ασθενειών». Ο φόβος και ο πανικός κάνουν τα πράγματα χειρότερα.
«Με άλλα λόγια», είπε, «υπάρχουν λόγοι για να μελετηθούν παλιότερες επιδημίες, ακόμα και εάν ποτέ δεν μάθαμε με βεβαιότητα την αιτία της πρόκλησης τους».
