Σαν Σήμερα Γεννήθηκε ο πιο Cool Έλληνας

Απονομή των βραβείων Όσκαρ, 1961: «Είναι στην αίθουσα ο κ. Μάνος Χατζιδάκις;», ρωτάει η Αμερικανδία ηθοποιός Jayne Meadows, κατά τη διάρκεια της απονομής του Όσκαρ Καλύτερου Πρωτότυπου Τραγουδιού στα «Παιδιά του Πειραιά», το τραγούδι που συνέθεσε ο Μάνος Χατζιδάκις για την ταινία του Jules Dassin «Ποτέ την Κυριακή», με πρωταγωνίστρια τη Μελίνα Μερκούρη. Στιγμές αμηχανίας ακολουθούν στην αίθουσα, αφού ο Έλληνας συνθέτης δεν έχει μπει στον κόπο να ταξιδέψει μέχρι την Αμερική, για να παραλάβει το χρυσό αγαλματίδιο. Ο λόγος που ο Χατζιδάκις δεν βρίσκεται στην αίθουσα είναι απλός: σε αντίθετη με αναρίθμητους άλλους που πόθησαν το χρυσό αγαλματίδιο, εκείνος δεν θεωρεί την κατάκτηση του Όσκαρ τόσο σημαντική.

Η απόφαση του Μάνου Χατζιδάκι να μην παραλάβει το Όσκαρ -ήταν το δεύτερο για την Ελλάδα, μετά από εκείνο της Κατίνας Παξινού, για την ερμηνεία της στην ταινία «Για Ποιον Χτυπά η Καμπάνα»- υπήρξε μία από τις στιγμές που ο Έλληνας συνθέτης απέδειξε πόσο cool ήταν και πόσο δεν ψάρωνε από τις συμβάσεις του καλλιτεχνικού χώρου. Η αστική μόρφωση και η λαϊκότητά του δεν του επέτρεπαν να μεγαλοπιάνεται, ακόμη και επρόκειτο για μια βράβευση που θα του χάριζε παγκόσμια αναγνωρισιμότητα. «Μπορεί ένα απλό τραγούδι να μου έφερε το Όσκαρ. Οι φιλοδοξίες μου, όμως, και οι υποχρεώσεις μου, δεν σταματούν σε αυτό», δήλωσε αργότερα, δείχνοντας ότι για εκείνον το Όσκαρ δεν ήταν μία ξεχωριστή στιγμή της καριέρας του. Για τον Χατζιδάκι, το καλλιτεχνικό διακύβευμα ήταν να διαμορφώσει μία υψηλού επιπέδου σχέση επικοινωνίας με τον ακροατή του. «Για μένα το Όσκαρ δεν αποτελεί στεφάνωμα μιας σταδιοδρομίας, αλλά το αληθινό μου ξεκίνημα […] Δεν με ενδιαφέρει η εκτόνωση του ακροατή ή η διασκέδασή του. Με ενδιαφέρει η αποκάλυψή του, η επικοινωνία του μαζί μου».

Ο Χατζιδάκις δεν αδιαφόρησε για την απονομή των Όσκαρ από καλλιτεχνική εκκεντρικότητα. Αντίθετα, καλλιεργούσε μέσα του μία γενικότερη εχθρότητα απέναντι στη δημοσιότητα. Κάποτε είπε: «Αδιαφορώ για τη δόξα. Με φυλακίζει μες στα πλαίσια που καθορίζει εκείνη και όχι εγώ». Ως εκ τούτου, ο Χατζιδάκις δεν νοιάστηκε όχι μόνο για την τελετή, αλλά ούτε καν για το χρυσό αγαλματίδιο. Συγκεκριμένα, αφού ο ίδιος δεν παρευρέθηκε στην απονομή, η Αμερικανική Ακαδημία Κινηματογράφου τού το έστειλε ταχυδρομικώς. Όμως αυτό δεν έφτασε ποτέ στα χέρια του, αφού χάθηκε καθ' οδόν προς την Αθήνα. Ο συνθέτης δεν χολόσκασε και όταν χρειάστηκε να φωτογραφηθεί για τη βράβευσή του στην Ελλάδα, απλώς δανείστηκε το χρυσό αγαλματίδιο της Κατίνας Παξινού, η οποία για τις ανάγκες της φωτογράφησης του παραχώρησε το δικό της Όσκαρ (Β' Γυναικείου Ρόλου) που είχε κερδίσει το 1943.

Για να μη μείνει ο Χατζιδάκις χωρίς Όσκαρ, η Ακαδημία έφτιαξε ένα αντίγραφο με το όνομα του συνθέτη και το έστειλε στην Ελλάδα. Αυτό έφτασε με επιτυχία στο σπίτι του, όμως μία μέρα η οικιακή βοηθός το βρήκε στον κάλαθο των αχρήστων, όπου το είχε πετάξει ο Χατζιδάκις κάποια στιγμή που είχε τα νεύρα του: Την ώρα που πήγε να πετάξει τα σκουπίδια, η καθαρίστρια του σπιτιού ένιωσε ότι ο σκουπιδοτενεκές ήταν ιδιαίτερα βαρύς. Τον έψαξε και διαπίστωσε ότι μέσα βρισκόταν το χρυσό αγαλματίδιο. Το παρέδωσε στην αδελφή του Χατζιδάκι και έτσι σώθηκε. «Τώρα μπορώ να το κρατήσω, επειδή συμβολικά και πρακτικά μου κρατάει την πόρτα ανοιχτή», είχε πει ο Χατζιδάκις αργότερα, υπονοώντας ότι το χρησιμοποιεί για «στοπ» στην πόρτα του.

[VICE Video] Η Καθημερινή Οδύσσεια των Μαθητών του Καλάμου

Παρακολουθήστε όλα τα βίντεo του VICE, μέσω της νέας σελίδας VICE Video Greece στο Facebook.

Ο Χατζιδάκις δεν ήθελε ιδιαίτερα το Όσκαρ, επειδή στην πραγματικότητα δεν χώνευε το τραγούδι με το οποίο το κέρδισε. Θεωρούσε ότι τα «Παιδιά του Πειραιά» -που, σημειωτέον, συμπεριλήφθηκαν στα δέκα πιο εμπορικά τραγούδια του 20ού αιώνα- δεν ήταν αντιπροσωπευτικό δείγμα της μουσικής του και δυσανασχετούσε κάθε φορά που το άκουγε στο ραδιόφωνο. Είχε συνθέσει το τραγούδι ύστερα από μεγάλες πιέσεις των συντελεστών της ταινίας και με την πρώτη ευκαιρία πούλησε τα δικαιώματά του, για να φτιάξει τα δόντια του, που του τα είχαν σπάσει στην Κατοχή. Ο Χατζιδάκις έβλεπε τα «Παιδιά του Πειραιά» ως ένα απλοϊκό τραγούδι που δεν άξιζε να τον φέρει ανάμεσα στους κορυφαίους συνθέτες του παγκόσμιου στερεώματος. Εκφράζοντας την απέχθειά του προς τους διθυραμβικούς επαίνους που επεφύλαξε το ελληνικό κράτος γι' αυτόν και το τραγούδι του, ο συνθέτης είπε μετά την απονομή: «Το επίσημο κράτος με γιόρτασε για το Όσκαρ που πήρα ερήμην μου και έξω από τα δικά μου σχέδια. Πάλεψα χρόνια για ν' αφαιρέσω αυτό τον "τίτλο τιμής" από την πλάτη μου, μα αν δεν το κατάφερα αυτό, ο αγώνας με βοήθησε να ξαναγίνω νέος, ή να ξαναγίνομαι νέος, κάθε φορά που ο χρόνος μου πετούσε μια επίσημη υπενθύμιση της παρουσίας του».

Ξέροντας την άποψη του Χατζιδάκι για τα «Παιδιά του Πειραιά», η Μελίνα Μερκούρη συνήθιζε να λέει ότι «αυτό το τραγούδι είναι ορφανό από μπαμπά, αλλά έχει μάνα». Μάλιστα, κάποια στιγμή ο Χατζιδάκις της απάντησε περιπαικτικά: «Χαίρομαι. Και σε συγχαίρω, για την υιοθεσία».

Η φλεγματικότητα του Μάνου Χατζιδάκι, η αντισυμβατικότητά του και η παγερή ασυγκινησία του μπροστά στις συμβάσεις διαμορφώθηκαν στα πρώτα χρόνια της ζωής του, όταν η αστική καταγωγή της οικογένειάς του συνδυάστηκε με τον βιοπορισμό. Αυτό αφενός του επέτρεψε να γνωρίσει την παιδεία της υψηλής αστικής κοινωνίας, αφετέρου να αφουγκραστεί τη γνήσια πλευρά της λαϊκότητας.

Ο Χατζιδάκις γεννήθηκε στην Ξάνθη στις 23 Οκτωβρίου του 1925 και μετακόμισε με τη μητέρα του στην Αθήνα σε ηλικία οκτώ ετών, εξαιτίας του χωρισμού των γονέων του. Με το κλασικό χιούμορ του, εμποτισμένο με μία ανεπαίσθητη ειρωνεία, ο ίδιος θα έλεγε αργότερα: «Είμαι ένα γέννημα δύο ανθρώπων που, καθώς γνωρίζω, δεν συνεργάστηκαν ποτέ, εκτός απ' τη στιγμή που αποφάσισαν την κατασκευή μου». Εξαιτίας του θανάτου του πατέρα του, δικηγόρου Γεωργίου Χατζιδάκι, σε αεροπορικό δυστύχημα, το 1938 και της Κατοχής, η ευκατάστατη οικογένεια Χατζιδάκι περιήλθε σε συνθήκες μεγάλης ένδειας. Έτσι, ο νεαρός Χατζιδάκις αναγκάστηκε να κάνει δουλειές του ποδαριού, για να ενισχύσει το οικογενειακό εισόδημα: εργάστηκε ως φορτοεκφορτωτής στο λιμάνι, παγοπώλης στο εργοστάσιο του Φιξ, υπάλληλος στο φωτογραφείο του Μεγαλοκονόμου και βοηθός νοσοκόμος στο 401 Γενικό Στρατιωτικό Νοσοκομείο.

Ως γόνος αστών που έμαθε παράλληλα να συγχρωτίζεται από μικρός με τις λαϊκές εργατικές μάζες, ο Χατζιδάκις ήταν καταδικασμένος να γνωρίσει τα καλώς και τα κακώς κείμενα, τόσο του λαϊκισμού της ελληνικής Αριστεράς όσο και του ελιτισμού της ελληνικής Δεξιάς. Ο ίδιος δεν ενέδωσε σε κανέναν από τους δύο κόσμους, τους οποίους θεωρούσε βλαπτικούς για την ελληνική κοινωνία: «Δύο είναι οι εχθροί της πολιτικής και του πολιτισμού: ο λαϊκισμός και ο ελιτισμός».

Η αντισυμβατικότητα του Χατζιδάκι εκφράστηκε και στα είδη της μουσικής με τα οποία καταπιάστηκε. Γοητεύτηκε από τα «καταραμένα» ρεμπέτικα, για τα οποία έλεγε πως ήταν τα underground τραγούδια της Ελλάδας. Όταν όμως έγιναν μόδα και βγήκαν από το περιθώριο, τα απέρριψε, όπως έκανε και με τα ελαφρά ρομαντικά τραγούδια που είχε γράψει για τις ταινίες της Αλίκης Βουγιουκλάκη, όταν είδε ότι αποκτούν μία μαζικότητα πέρα από εκείνην που τους άρμοζε.

Ο Χατζιδάκις δεν είχε πρόβλημα να πει την αλήθεια, ακόμη και αν αυτό τον έφερνε σε ρήξη με άλλους συνθέτες ή με αυτό που πίστευαν οι πολλοί. «Μερικοί κύριοι νομίζουν ότι είμαστε συνάδελφοι», είπε κάποτε και πρόσθεσε «Ό,τι έχω ιερό: να περιφρονώ τις συνήθειες των πολλών, τη λογική του κράτους και την "ηθική" των συγγενών μου. Να αγαπώ με πάθος τους κυνηγημένους, τους ανορθόδοξους και τους αναθεωρητές».

Η cool ιδιοσυγκρασία του Χατζιδάκι εκφραζόταν και στον ανεπιτήδευτο τρόπο με τον οποίο αναφερόταν στον εαυτό του. Χαρακτηριστική είναι η ατάκα του για τις πολιτικές και σεξουαλικές προτιμήσεις του: «Λένε πως οι καλλιτέχνες είναι είτε κομμουνιστές είτε ομοφυλόφιλοι. Εγώ, πάντως, δεν είμαι κομμουνιστής».

Παρόλα αυτά, το περιστατικό από τη ζωή του Μάνου Χατζιδάκη που σκιαγραφεί καλύτερα τον αιρετικό χαρακτήρα του έλαβε χώρα στο Παρίσι. Ο συνθέτης δειπνούσε με την Μαρία Κάλλας σε ένα παριζιάνικο εστιατόριο, όταν μια ορχήστρα πλησίασε στο τραπέζι τους και ξεκίνησε να παίζει τα «Παιδιά του Πειραιά». Τότε, η Κάλλας έπιασε να το σιγοτραγουδά και όλοι γύρισαν και τους κοίταξαν. Αφού το τραγούδι τελείωσε, ο Χατζιδάκις της είπε: «Δεν μπορούσα ποτέ να φανταστώ ότι η μεγαλύτερη τραγουδίστρια του κόσμου θα τραγουδούσε τόσο μέτρια, αυτό το μέτριο τραγούδι».

Ακολουθήστε τον Θοδωρή Χονδρόγιαννο στο Facebook, στο Twitter και στο Instagram.

Το #ΜeToo Είναι μια Καλή Αρχή Αλλά στην Ελλάδα Δεν Αρκεί Συζητώντας με τον Τάσο Θεοφίλου για μια Pulp Τραγωδία

Ο Κωνσταντίνος Συνελήφθη Μπροστά στην Οικογένειά του Επειδή Είναι Υπέρ της Φαρμακευτικής Κάνναβης