Το «Κολαστήριο» του Γεντί Κουλέ Συνεχίζει να Στοιχειώνει τη Θεσσαλονίκη

«Όσο προχωρά η ανάκριση, τόσο η άβυσσος αυτή μοιάζει λιγότερο με σκοτεινή τρύπα και περισσότερο με καλοκουρδισμένη μηχανή, της οποίας τα γρανάζια δεν μαντεύεις εύκολα από πόσο μακριά τηλεκατευθύνονται»: Το ημερολόγιο δείχνει 6 Ιουνίου 1984 και η εισαγγελική πάρεδρος Χρυσούλα Γιαταγάνα περιγράφει με αυτές τις λέξεις τι αντιμετωπίζει στην τακτική επιθεώρηση που ξεκίνησε στις φυλακές του Γεντί Κουλέ, στο Επταπύργιο της Θεσσαλονίκης. Κανείς δεν περίμενε ότι η επιθεώρηση εκείνη θα τάραζε συθέμελα το «σύστημα» που είχε οργανωθεί μέσα στο «Κεντρικόν Σωφρονιστικόν Κατάστημα Επταπυργίου», με επικεφαλής σωφρονιστικούς υπαλλήλους και όργανα κρατουμένους, με καταγγελίες για υψηλή επιτήρηση κυβερνητικών.

«Τη μάνα μου την αποκαλούσαν “Παναγία των Κρατουμένων” οι φυλακισμένοι», λέει η κόρη της Θεοδώρα Γιαταγάνα, λίγες ημέρες μετά τον θάνατο της μητέρας της σε ηλικία 74 χρόνων. «Είδα τις κοιλιές των κρατουμένων, οι ουλές των εγχειρήσεων ήταν σαν γραμμικός κώδικας -bar code, αφού κατάπιναν διάφορα αντικείμενα, για να πηγαίνουν στο νοσοκομείο και να γλιτώνουν- τα κελιά ήταν τάφοι ζωντανών-νεκρών», αποκαλύπτει ο τότε εισαγγελέας Κώστας Λογοθέτης, που πλήρωσε με τη θέση του τη συνέχιση της έρευνας.

Το Γεντί Κουλέ, ύστερα από τον θόρυβο που δημιουργήθηκε, έκλεισε τελικά τον Ιούνιο του 1989. Κανείς απ’ όσους κατηγορήθηκαν δεν τιμωρήθηκε. Το VICE Greece ανοίγει τον φάκελο του Γεντί Κουλέ και αποκαλύπτει στοιχεία που δεν είδαν το φως της δημοσιότητας όταν ξέσπασε το σκάνδαλο, στην αποκάλυψη του οποίου συνέβαλε ο Τύπος της εποχής. Η Γιαταγάνα, όμως, σύρθηκε κατηγορούμενη για συκοφαντική δυσφήμιση, διώχθηκε πειθαρχικά και τελικά αποχώρησε από το εισαγγελικό σώμα, για οικογενειακούς λόγους, ενώ ο Λογοθέτης αντιμετώπισε σωρεία διώξεων από τις οποίες απαλλάχθηκε, όμως το «σύστημα» τον ανάγκασε να παραιτηθεί.

Βιασμοί κρατουμένων, ειδικά ανηλίκων από ενήλικες, βασανιστήρια με φυλακισμένους δεμένους σε κρίκους, ελεύθερη διακίνηση ναρκωτικών, θάλαμοι των 50 ατόμων -ανάμεσα στους οποίους και βαριά ασθενείς με φυματίωση- είναι μερικά από τα φρικιαστικά στοιχεία που περιγράφονται στις καταθέσεις που συγκέντρωσαν οι δύο εισαγγελείς στην αποκαλυπτική έρευνά τους. «Ευγενείς» κρατούμενοι με οικονομική επιφάνεια που έμεναν στο αναρρωτήριο, αντί στα κελιά, κάποιοι που επιλεκτικά είχαν ελεύθερο επισκεπτήριο, συγκεκριμένοι άνθρωποι που μοίραζαν τα ναρκωτικά στους τοξικομανείς, αφού τα έβαζαν μέσα οι φύλακες, ενώ μία κατηγορία είχε το προνόμιο να γράφει μεροκάματα που δεν έκανε, αφού δούλευαν άλλοι στη θέση τους.

Ο Κώστας Λογοθέτης, ενεργός δικηγόρος σήμερα, κρατάει στα χέρια του πέντε ακτινογραφίες από τα στομάχια κρατουμένων της περιόδου εκείνης. Διακρίνονται λαβές από κουτάλια, συρμάτινα ελάσματα, βελόνες, παραμάνες, ένα θερμόμετρο και μια κεραία ραδιοφώνου. «Όταν πήγα στη φυλακή, όχι απλώς επιβεβαίωσα όσα βρήκε η Γιαταγάνα, αλλά βρήκα ακόμη χειρότερα πράγματα. Γι’ αυτό κράτησα αυτά τα στοιχεία, ήταν οι αποδείξεις: Αφού οι κρατούμενοι με δηλώσεις τους είχαν ανακαλέσει όσα είχαν πει στη συνάδελφό μου, μπορεί το ίδιο να έκαναν και στη δική μου έρευνα. Η φυλακή, τελικά, έκλεισε και εμένα με κάθισαν στο εδώλιο 14 φορές», θυμάται ο κ. Λογοθέτης.

Η φυλακή είναι χτισμένη στο βυζαντινό Επταπύργιο της Θεσσαλονίκης, που ονομάστηκε έτσι από το Επταπύργιο της Κωνσταντινούπολης, παρ’ ότι στην πραγματικότητα έχει δέκα πύργους. Οι Οθωμανοί το 1732 το αναφέρουν ως «Γεδή Κουλέ» και τη δεκαετία του 1890 από βυζαντινό φρούριο, μετατράπηκε σε φυλακή. Στο Γεντί Κουλέ φυλακίστηκαν επικίνδυνοι ποινικοί κρατούμενοι, όπως και πολιτικοί, ειδικά την περίοδο της Χούντας. Στους χώρους του λειτουργούσαν φυλακές ανδρών, γυναικών και στρατιωτικές. Σήμερα είναι μουσείο, όμως οι παγεροί τοίχοι μεταφέρουν ακόμη τις κραυγές των βασανισμένων.

Όλα ξεκίνησαν το καλοκαίρι του 1984, όταν οι καταγγελίες για διακίνηση ναρκωτικών στο Γεντί Κουλέ πλήθαιναν. Η αποστολή της τακτικής επιθεώρησης ανατίθεται στη Χρυσούλα Γιαταγάνα. Από την πρώτη ημέρα του ελέγχου, στις 6 Ιουνίου 1984, φαίνεται πως κάτι συμβαίνει. Ο διευθυντής της φυλακής προσπαθεί να την αποτρέψει από το να μπει στους θαλάμους, ενώ τα βιβλία επιθεώρησης είχαν συμπληρωμένη την έκθεση, για να την υπογράψει, όπως αναφέρει στο πόρισμά της, που βρίσκεται στη διάθεση του VICE Greece.

«Η παραμονή φυματικών κρατουμένων, ιδιαίτερα τριών που βρίσκονται σε έξαρση, μέσα σε θαλάμους με 40-50 κρατουμένους, πολλοί εκ των οποίων είναι ανήλικοι, εγκυμονεί σοβαρότατους κινδύνους για τη ζωή των ίδιων των ασθενών και για την υγεία των υπολοίπων», αναφέρει στο πόρισμά της. Η Γιαταγάνα βρίσκει έναν καταδικασμένο σε τρις ισόβια να είναι βοηθός στο αναρρωτήριο της φυλακής, να δίνει βαρβιτουρικά και ηρεμιστικά σε τοξικομανείς, αλλά να αρνείται τη χορήγηση φαρμάκων σε ασθενείς που έχουν πρόβλημα. «Προ ημερών γρονθοκόπησε και κλότσησε τον φυματικό …, όταν του ζήτησε κάποιο φάρμακο για την ασθένειά του, κραυγάζοντας “Κομούνι! Θα σ’ αφήσω να ψοφήσεις σαν σκυλί”», γράφει η εισαγγελέας στο πόρισμά της.

Περισσότερο, όμως, ενόχλησε το «σύστημα» η καταγραφή στοιχείων που έθιγαν τους ίδιους τους σωφρονιστικούς υπαλλήλους: Το καθεστώς των μεροκάματων, τα προνόμια που απολάμβαναν οι κρατούμενοι, επειδή είχαν συγκεκριμένους δικηγόρους και η εμπλοκή φυλάκων στη διακίνηση ναρκωτικών και στους φρικτούς βασανισμούς. Τα τελευταία περιλαμβάνονται στις 137 καταθέσεις που συγκέντρωσε η εισαγγελέας και περιλήφθηκαν στη δικογραφία. «Πριν από έναν χρόνο εγώ και ο … (αναφέρει όνομα) ήπιαμε ΟΜΟ και κοπήκαμε. Αντί να μας πάνε στο νοσοκομείο, ήρθε ο υπαρχιφύλακας …, μας έριξε αλάτι πάνω στην πληγή και στη συνέχεια, μέσα στον θάλαμο μας χτυπούσαν με κλομπ ο αρχιφύλακας … και οι φύλακες … και …», αποκαλύπτει 17χρονος κρατούμενος. Όσα περιλαμβάνονται στις καταθέσεις είναι φρικιαστικά: Αίματα στους τοίχους του πειθαρχείου, βιασμοί ανηλίκων μέχρι λιποθυμίας με χορήγηση ηρωίνης, παραμονή στη φυλακή κρατουμένου με ποινή τριών μηνών για έναν χρόνο, για κλοπή που δεν έκανε ποτέ - τον οποίο, μάλιστα, δεν άφηναν ούτε να τηλεφωνήσει στους γονείς του.

Το πόρισμα της Χρυσούλας Γιαταγάνα ακολουθούν ανακρίσεις με τη συγκέντρωση καταθέσεων. Διαπιστώνεται, όμως, ότι από την Εισαγγελία Εφετών επιχειρείται να κλείσει την έρευνά της. Φτάνει στο γραφείο του τότε υπουργού Δικαιοσύνης, ο οποίος τη διαβεβαιώνει ότι έχει τη στήριξή του, όμως όταν απευθύνεται στον γενικό γραμματέα, ακούει την ίδια προτροπή: «Κλείσε την έρευνα». Καταγγέλλει ότι δέχεται απειλητικά τηλεφωνήματα στο σπίτι της από συγκεκριμένο υπουργό και όταν αντιλαμβάνεται την επιχείρηση-κουκούλωμα, δίνει το πόρισμα στους δημοσιογράφους.

VICE VIDEO: «Φυλακισμένη» στην Αθήνα

Παρακολουθήστε όλα τα βίντεo του VICE, μέσω της νέας σελίδας VICE Video Greece στο Facebook.

Τίτλοι όπως «Βόρβορος», «Κάτεργο», «Κολαστήριο» γίνονται πρωτοσέλιδοι στον Τύπο της εποχής και δημοσιογράφοι φτάνουν στη Θεσσαλονίκη ενισχύοντας τα ρεπορτάζ των μόνιμων ανταποκριτών. Το «σύστημα» επιχειρεί να αμυνθεί και να απαξιώσει το πόρισμα Γιαταγάνα, παρουσιάζοντας ότι ήταν προϊόν εκβιασμών στους κρατούμενους. Οι τελευταίοι, ο ένας μετά τον άλλον, με υπεύθυνες δηλώσεις τους ανακαλούν τις καταθέσεις τους. Δύο χρόνια μετά την έναρξη της έρευνας Γιαταγάνα, τον Απρίλιο του 1986, η Εισαγγελία Θεσσαλονίκης ορίζει τον τότε αντεισαγγελέα Πρωτοδικών Κώστα Λογοθέτη να διενεργήσει έρευνα στο Γεντί Κουλέ, με κύριο αντικείμενο τον έλεγχο της ανάκλησης των καταθέσεων των κρατουμένων που κατήγγειλαν τα κυκλώματα και όσα συνέβαιναν στις φυλακές Θεσσαλονίκης, όπως και την επιβεβαίωση ή μη της κατάστασης. «Τους είπα ότι με τέτοια κατάσταση κοροϊδευόμαστε. Ζήτησα να επιστρέψουν όσοι κρατούμενοι είχαν μεταχθεί άρον-άρον σε άλλες φυλακές και να εγγυηθεί το Υπουργείο ότι δεν θα πειράξουν κανέναν», περιέγραψε στο VICE Greece ο κ. Λογοθέτης.

Σύμφωνα με το πόρισμά του, το πρώτο που διαπιστώνει είναι οι κινήσεις που έγιναν, για να απομακρυνθούν όσοι κρατούμενοι δεν ανακάλεσαν τις καταθέσεις τους. Κρατούμενος είχε μεταχθεί στην Κέρκυρα με ένα τηλεγράφημα και χωρίς καμία διαδικασία, χωρίς να είναι γνωστό ούτε στον διευθυντή. Ενδεικτικά είναι όσα περιγράφονται για κρατούμενο που δεν δεχόταν να αλλάξει την κατάθεσή του, μέχρι που έχασε το μάτι του από ανελέητο ξυλοδαρμό: «Τον Μάρτιο του 1985, αφού δεν τελεσφόρησαν οι πιέσεις, κάλεσαν τον κρατούμενο στο φαρμακείο της φυλακής. Εκεί μέσα βρίσκονταν οι κρατούμενοι Μ., Κ., Ν. και Ο., ενώ στην πόρτα στεκόταν ο αρχιφύλακας Β. Μόλις μπήκε στο φαρμακείο, ο Ν. του απηύθυνε τη φράση, «Άκου, ρε γαμημένε, θα υπογράψεις υπεύθυνη δήλωση για όσους κατηγορείς, αλλιώς θα σβήσεις εσύ, η γυναίκα και το παιδί σου». Προτού προλάβει να απαντήσει, ξεκίνησαν όλοι να τον ξυλοκοπούν. Όταν φώναξε για βοήθεια τον αρχιφύλακα, του απάντησε, «Εδώ δεν ενδιαφέρονται οι ανώτεροι, θα ενδιαφερθώ εγώ;».

Σε άλλο σημείο διαπιστώνει, ύστερα από υπόδειξη κρατούμενου που κατέθεσε, ότι τη συνομιλία παρακολουθεί από ένα παραθυράκι σωφρονιστικός υπάλληλος. «Όλα αμέσως μαθαίνονταν, αφού γραμματέας στην Εισαγγελία Εφετών ήταν σύζυγος υπαλλήλου», τόνισε ο Κώστας Λογοθέτης.

«Καλλιεργείται αποτελεσματικά στο Επταπύργιο η πεποίθηση ότι ούτε Κράτος υπάρχει, ούτε Δικαιοσύνη, παρά μόνον ο Ν. (σ.σ. σωφρονιστικός υπάλληλος) και οι συν αυτώ», καταλήγει στο πόρισμα-καταπέλτη του ο εισαγγελέας. Το πόρισμα παραδίδεται τον Σεπτέμβριο του 1986, όμως έκτοτε… εξαφανίζεται. «Ο υπουργός, κάτω από την πίεση του Τύπου, δήλωσε ότι δεν υπάρχει πόρισμα Λογοθέτη, καθώς ο εισαγγελέας δεν το συνέταξε λόγω των δικαστικών διακοπών. Δηλαδή, με εμφάνιζε ότι πήγα να κάνω διακοπές, αφήνοντας τους κρατούμενους να υποφέρουν», σημείωσε ο κ. Λογοθέτης, εμφανώς εκνευρισμένος ακόμη και σήμερα. Τότε, μάλιστα, ορίζεται άλλος εισαγγελέας να κάνει έρευνα στις φυλακές και τα βρίσκει όλα «άριστα», όπως αναφέρει στην έκθεσή του. Τα όσα αναφέρονται στις καταθέσεις των κρατουμένων των ερευνών Γιαταγάνα και Λογοθέτη, τα χαρακτηρίζει «μυθεύματα».

Ο Λογοθέτης, τον Ιανουάριο του 1987, αμυνόμενος σε όσα του καταμαρτυρούν καλεί τους δημοσιογράφους του δικαστικού ρεπορτάζ και μοιράζει το πόρισμα και την αρχική αναφορά που έκανε. Γίνεται πρωτοσέλιδο σε πολλές εφημερίδες. «Το εξπρές του Επταπυργίου» γράφει το Έθνος στις 19 Ιανουαρίου 1987, «Γεντί – Κουλέ: Φυλακές κόλαση», αναφέρουν Τα Νέα την ίδια ημέρα και «Όργιο πιέσεων και απειλών αποκαλύπτεται στο πόρισμα Λογοθέτη», τονίζει η Μακεδονία. Το υπουργείο Δικαιοσύνης αντιδρά με μια ανακοίνωση στην οποία αναφέρεται ότι το πόρισμα Λογοθέτη είχε διαβιβαστεί στη Βουλή, για να περιληφθεί σε απάντηση ερώτησης βουλευτών, ενώ αναφορικά με την ουσία της έρευνας γίνεται λόγος για «δήθεν πιέσεις που ασκήθηκαν σε κρατουμένους της δικαστικής φυλακής Θεσσαλονίκης». Γίνεται φανερό ότι το Υπουργείο απορρίπτει όλα τα ευρήματα Γιαταγάνα και Λογοθέτη και επιχειρεί να τους απαξιώσει. «Εγώ φώναξα τους δημοσιογράφους, επειδή δεν είμαστε ούτε μασονική στοά, ούτε μυστική υπηρεσία, αλλά λειτουργούμε για τον ελληνικό Λαό», λέει στο VICE Greece ο Κώστας Λογοθέτης. «Επιχείρησαν να βγάλουν τρελή τη Γιαταγάνα, μετά ξεκίνησαν να διαρρέουν ότι ήταν ερωτευμένη με έναν κρατούμενο. Επειδή βρήκε και αποκάλυψε όσα συνέβαιναν. Ήταν ντροπή αυτό που έκαναν».

Η επόμενη πράξη διαδραματίζεται στην αίθουσα του Τριμελούς Εφετείου Θεσσαλονίκης, με κατηγορούμενη τη Χρυσούλα Γιαταγάνα για συκοφαντική δυσφήμιση του πρώην υπουργού Νίκου Αθανασόπουλου - αυτόν κατονόμασε η εισαγγελέας ότι την απειλούσε, για να κλείσει το πόρισμα. Η δίκη έκλεισε τα πρακτικά της με συμβιβασμό, όμως η Γιαταγάνα, όπως αναφέρει στο βιβλίο της Γεντί Κουλέ – Η Απολογία (εκδ. Μολύβι), δεν συμβιβάστηκε ποτέ, ούτε ανακάλεσε. Η κατάθεση του Κώστα Λογοθέτη στη δίκη εκείνη, οδήγησε στην επαγγελματική του εξόντωση. Τον παρέπεμψαν σε επτά πειθαρχικά συμβούλια, τα οποία εξέτασαν δύο φορές τις υποθέσεις του. «Με παρέπεμψαν μέχρι και επειδή ξέχασα να γράψω ένα άρθρο, σε μια απόφαση 150 σελίδων», σημείωσε. Τον μετέθεσαν στα Ιωάννινα, «όπου με άφησαν απλήρωτο τέσσερις μήνες, λέγοντας ότι χάθηκαν τα χαρτιά μου. Ήταν φανερό ότι ήθελαν να με εκδικηθούν». Ο εισαγγελέας τελικά παραιτήθηκε, όταν παρά την απαλλαγή του απ’ όλα τα αδικήματα και την επιβεβαίωση όσων βρήκε με το κλείσιμο της φυλακής, τον παρέλειψαν στις προαγωγές του εισαγγελικού κλάδου.

«Οι σωφρονιστικοί ήταν κράτος εν κράτει, υπό την προστασία του υπουργείου Δικαιοσύνης. Την ώρα που το Υπουργείο διακήρυττε ότι οι φυλακές ήταν άριστες, υπό τη γενική κατακραυγή, τις έκλεισε. Μου έμεινε πικρία, αλλά και ικανοποίηση ότι με την προσωπική επαγγελματική μου θυσία έκλεισε ένα κάτεργο», κατέληξε ο Κώστας Λογοθέτης.

«Η μάνα μου είχε πει ότι θα την έκλεινε αυτήν τη φυλακή. Ήταν άνθρωπος που δεν έκλαιγε, δεν φανέρωνε τα συναισθήματά της. Όταν βγήκε από την επιθεώρηση, όμως, έκλαιγε», είπε για τη μητέρα της η Θεοδώρα Γιαταγάνα.

Περισσότερα από το VICE

Ο Έλληνας «Μastermind» που Βάδιζε για Νόμπελ, τα Πειράματα σε Πιθήκους και ο Βλάσης Μπονάτσος

Οι Άνδρες Βιάζονται στην Ελλάδα Αλλά το Καταγγέλλουν Σπάνια

Οι Επικρίσεις που Δέχτηκα από την Γκέι Κοινότητα Όταν Παραδέχτηκα ότι Ήμουν Γκέι