Είναι Υπερβολικές οι Αντιδράσεις για το Σποτ του Εθνικού Κέντρου Αιμοδοσίας ή Όχι;

Για δεκαετίες το λειτούργημα της νοσηλεύτριας στιγματίστηκε από πλήθος στερεοτύπων στη συνείδηση της λαϊκής κουλτούρας. Μέχρι και τα μέσα του 19ου αιώνα η νοσηλευτική δεν θεωρούταν «εργασία» -χρειάστηκε η συμβολή μιας σειράς πρωτοπόρων και εξόχως δυναμικών γυναικών όπως η Florence Nightingale, η Clara Barton, η Dorothea Dix προκειμένου να εξαλειφθεί η προκατάληψη που ήθελε τις νοσηλεύτριες ως γυναίκες ελευθέρων ηθών από τα «λεκιασμένα» υπόγεια της κοινωνικής πυραμίδας. Στην αυγή του 20ου αιώνα με αργά αλλά σταθερά βήματα κάποιες προκαταλήψεις είχαν ήδη αρχίσει να υποχωρούν, για να αντικατασταθούν με καινούριες. Μετά το 1900 οι νοσηλεύτριες ήταν πιστές χριστιανές που προέρχονταν από τη μεσαία τάξη και είχαν «λευκό δέρμα». Η κυρίαρχη λαϊκή αντίληψη αγνοούσε πως υπήρχαν γυναίκες (αλλά και λίγοι άντρες) από μειονότητες όπως αφροαμερικανική κοινότητα που ήταν καταρτισμένες να προσφέρουν επαρκώς υπηρεσίες υγείας. Κατά τη διάρκεια τόσο του Α' Παγκοσμίου Πολέμου όσο κυρίως του Β' ΠΠ, ο ηρωικός αγώνας των νοσηλευτριών πλάι σε εκατομμύρια τραυματίες του πολέμου, ανέδειξε τη σπουδαιότητα του έργου τους και μετατόπισε το λειτούργημα της νοσηλεύτριας στη θέση που του αναλογούσε. Σύμφωνα με μαρτυρίες βαριά τραυματισμένων Βρετανών στρατιωτών στο πρόσωπο των νοσηλευτριών πολλοί ισχυρίζονταν πως έβλεπαν «αγγέλους».

Flickr by OnCall team

Μετά το τέλος του πολέμου και με την είσοδο της τηλεόρασης στη δημόσια σφαίρα αρχίζει σιγά, σιγά να εδραιώνεται ένα στερεότυπο που έως σήμερα, έπειτα από σχεδόν οκτώ δεκαετίες, συνεχίζει να υφίσταται αναλλοίωτο στο χρόνο: Αυτό της νοσοκόμας που διαπνέεται από εκρηκτική σεξουαλικότητα. Παρά τις επίμονες προσπάθειες του κλάδου, ήδη από τη δεκαετία του '80, να αποτινάξουν αυτή τη στερεοτυπική αντίληψη, τόσες δεκαετίες μετά τίποτα δεν φαίνεται να έχει αλλάξει. Η απεικόνιση της άτακτης νοσοκόμας με το καυτό μίνι, τις ψηλοτάκουνες γόβες και το ντεκολτέ που κολάζει αγιορείτη της μονής Εσφιγμένου, δεν είναι όμως παρά μια παραποιημένη εικόνα που ουδεμία σχέση έχει με την πραγματικότητα . Αντιστοίχως, κυριαρχεί το στερεότυπο της «γεροντοκόρης ανέραστης προϊσταμένης που έχει ψύχωση με τη θρησκεία», της «χαζοβιόλας νοσοκόμας που μασουλάει ολημερίς τσίχλες», της «κουτοπόνηρης νοσηλεύτριας που παλεύει να τυλίξει κανά γιατρό» κ.ο.κ. Υπό αυτή την έννοια, κατανοώ πλήρως την οργισμένη ανακοίνωση που εξέδωσε πρόσφατα η Γενική Γραμματεία Ισότητας Φύλων όσο και εκείνη της Ένωσης Νοσηλευτών-Νοσηλευτριών Ελλάδος, αναφορικά με το διαφημιστικό σποτ του Εθνικού Κέντρου Αιμοδοσίας με τίτλο «Μπορείς και εσύ να γίνεις ήρωας» για την Παγκόσμια Ημέρα Αιμοδοσίας στις 14 Ιουνίου. Δεν έμειναν εκεί -ακολούθησε και η εξώδικη διαμαρτυρία κατά του ΕΚΕΑ και του υπουργείου Υγείας, με τον κλάδο των νοσηλευτών και νοσηλευτριών να ζητούν την απόσυρση του συγκεκριμένου σποτ.

Ρωτώντας φίλους και συναδέλφους την γνώμη τους για το πολυσυζητημένο σποτάκι, άκουσα πολλές και διαφορετικές απόψεις για τις «σέξι νοσοκόμες» που άναψαν τα αίματα, αντί να τα πάρουν. Άλλοι θεώρησαν πως μέσα από την υπερπροβολή διαχρονικών στερεοτύπων ουσιαστικά αυτά αποδομούνται, άλλοι πάλι πιστεύουν πως η διαφήμιση είναι ακραία σεξιστική και προσβλητική προς τους νοσηλευτές και τις νοσηλεύτριες, οι οποίοι δοκιμάζονται αυτή την εποχή από πλήθος εργασιακών προβλημάτων στον κλάδο τους, ξεπερνώντας σε πολλές περιπτώσεις τις αντοχές τους μέσα στο χιλιόπαθο σύστημα Υγείας. Η ίδια η πρόεδρος του Εθνικού Κέντρου Αιμοδοσίας, Χάρις Ματσούκα, μιλώντας στο Πρώτο Θέμα για τις αντιδράσεις είπε μεταξύ άλλων: «Προσπαθήσαμε να κάνουμε λίγο πιο φρέσκο το μήνυμα που προβάλουμε. Δεν είχαν πάρα πολύ καλή διεισδυτικότητα τα μηνύματα που είχαμε δημιουργήσει μέχρι τώρα -μιλούσαν μία κλασική γλώσσα. Σκεφτήκαμε ότι θα πρέπει να απευθυνθούμε στη νέα γενιά, οι οποίοι μάλιστα έχουν δει το σποτ με πολύ καλό μάτι, με ενθουσιασμό σχεδόν. Δεν θεωρώ ότι θίγουμε κανέναν, πιστεύω ότι είναι πολύ σαφές το μήνυμα. Ήξερα ότι είναι λίγο αιρετικό αλλά φανταζόμουν ότι η ελληνική κοινωνία έχει περισσότερο χιούμορ και ανεκτικότητα. Η σάτιρα είναι ένα δύσκολο είδος, που για να το αποδεχθείς χρειάζεται και ανεκτικότητα και χιούμορ. Φαίνεται ότι δεν έχουμε όσο φανταζόμουν. Επιμένω πάντως ότι αυτό το σποτ μόνο σεξιστικό δεν είναι. Ανήκω σε αυτόν τον χώρο και δεν θα σκεφτόμουν ποτέ να αποδομήσω τον ρόλο των γιατρών και των νοσηλευτών τους όποιους τιμώ και οι οποίοι είναι συμπαραστάτες μας στην κάθε στιγμή. Από τους γιατρούς δεν έχω εισπράξει κάτι, από τους νοσηλευτές έχω δει και θετικές και αρνητικές αντιδράσεις στο διαδίκτυο».

Πιστεύω πραγματικά πως η πρόεδρος του Εθνικού Κέντρου Αιμοδοσίας, κ. Ματσούκα δεν είχε σκοπό να θίξει την Ένωση Νοσηλευτών Ελλάδας, όμως ανακυκλώνοντας στερεότυπα απέναντι σε οποιαδήποτε επαγγελματική ομάδα, δεν τα αποδομούμε, αντιθέτως τα ενισχύουμε, «εξαναγκάζοντας» το περιβάλλον γύρω μας να αποδεχτεί τις στερεοτυπικές αντιλήψεις ως πραγματικές -ποιο είναι το αποτέλεσμα; Να συντηρούμε τον στιγματισμό και το φαύλο κύκλο, ο οποίος ανατροφοδοτείται από κοινωνικές προκαταλήψεις που αρνούμαστε να «ξεριζώσουμε». Ειδικά για τα νεότερα παιδιά αυτό είναι ιδιαιτέρως επικίνδυνο, διότι στα μάτια τους ένα στερεότυπο μετατρέπεται σε αληθοφανές δεδομένο, το οποίο δύσκολα θα απορριφθεί στο μέλλον. Θα χρειαστεί να βρεθεί στο κρεβάτι κάποιου νοσοκομείο (ή σε ράντζο για να είμαστε ακριβείς) για να αντιληφθεί πως η νοσηλευτική είναι ένα επάγγελμα που απαιτεί κριτική σκέψη, πολλές και σύνθετες γνώσεις και δεξιότητες ώστε να μπορέσει να ανταποκριθεί στις σύγχρονες ανάγκες της κοινωνίας.

Πιθανώς, κάποιοι να διαφωνούν, να θεωρούν πως τόση συζήτηση για ένα σποτ δεν είναι απαραίτητη. Η πολιτική ορθότητα ενοχλεί στις μέρες μας. Μας αναγκάζει να σκεφτούμε προτού ξεστομίσουμε κάθε λέξη και αυτό είναι εξοντωτικό μερικές φορές, το κατανοώ. Όμως, καθημερινά χιλιάδες εργαζόμενοι ζούμε κάτω από το «ζυγό» εκατοντάδων αρνητικών γενικεύσεων όπως «οι ρουφιάνοι δημοσιογράφοι που υπηρετούν τα αφεντικά τους», «οι φοροφυγάδες γιατροί που παίρνουν φακελάκια», «οι αγενείς ταξιτζήδες που νομίζουν ότι ο δρόμος τους ανήκει», «οι ψεύτες δικηγόροι» -τα στερεότυπα για κάθε επαγγελματικό κλάδο είναι ατέλειωτα. Αν συνεχίσουμε να ζούμε με αυτά, τότε η κοινωνία μας μένει στάσιμη, προσκολλημένη σε εκχυδαϊστικές αντιλήψεις του παρελθόντος. Από την άλλη, το χιούμορ, η σάτιρα είναι πράγματι ένας καλός «αγωγός» αποδόμησης, δοκιμάζοντας την ανέκτικότητά μας σε τυποποιημένες εικόνες. Συχνά οι κορυφαίοι κωμικοί του πλανήτη χρησιμοποιούν στερεοτυπικές αντιλήψεις για να μας ψυχαγωγήσουν, όμως είναι τελείως διαφορετικό να βασίζεται ένας κρατικός φορέας σε αρνητικά στερεότυπα για να μας ευαισθητοποιήσει σε ένα τόσο σημαντικό θέμα όπως είναι η αιμοδοσία. Διαφημίσεις με μεταμοντέρνες προσεγγίσεις εξυπηρετούν άραγε αυτό το σκοπό; Ο σκοπός και η τέχνη αγιάζει τα μέσα; Κυρίως, θα κινητοποιήσει το σποτ τους νέους να δώσουν αίμα; Θα φανεί στην πορεία. Εν προκειμένω, κάθε διαφωνία είναι ευπρόσδεκτη και κυρίως εποικοδομητική.

Περισσότερα από το VICE

Graffiti, Σούζες και Ηip Ηop στη Νίκαια

Ρωτήσαμε Στρίπερ και Ιερόδουλες Πώς να Νιώθουμε Καλά Γυμνοί

Πόσο Ηθικό Είναι να Αγοράζεις Κοκαΐνη Όταν Ξέρεις Πόσοι Φόνοι Γίνονται για Αυτή;