Πέρυσι, δημοσιεύσαμε τον Ραδιενεργό Άνδρα -μια ιστορία για τον απόηχο του πυρηνικού ολοκαυτώματος στη Φουκουσίμα. Καθώς πλησιάζουμε στην τρίτη επέτειο από την καταστροφή, το VICE της Ιαπωνίας επιστρέφει στην περιοχή για να ελέγξει τη διαδικασία καθαρισμού.
Στις 18 Νοεμβρίου 2013, η Tokyo Electric Power Company (Tepco) έθεσε σε ισχύ την επικίνδυνη διαδικασία απομάκρυνσης των χρησιμοποιημένων ράβδων καυσίμου από τον Αντιδραστήρα 4 του πυρηνικού εργοστασίου Νταϊτσι της Φουκουσίμα και τη μεταφορά τους σε κεντρικό αποθηκευτικό χώρο στη περιοχή. Μέχρι τις 10 Φεβρουαρίου, στο νέο σημείο είχαν μεταφερθεί επιτυχώς 308 συστάδες. Έως το τέλος του έτους θα πρέπει να έχουν μεταφερθεί 1.225 ράβδοι καυσίμου από τις συνολικά 1.533 που υπάρχουν.
Videos by VICE
Η μεταφορά των συστάδων καυσίμου στο Νταϊτσι της Φουκουσίμα.
Υπό κανονικές συνθήκες, η απομάκρυνση καυσίμων αποτελεί μια σχετικά ασφαλής και ρουτίνας υπόθεση. Στην περίπτωση του Νταϊτσι, ωστόσο, είναι εξαιρετικά επικίνδυνη. Κανείς δεν γνωρίζει την έκταση της ζημιάς που υπέστησαν οι επιτοίχιες βάσεις, όπου φυλάσσονται στην παρούσα φάση οι συστάδες των ράβδων, κατά τη διάρκεια της σεισμικής δόνησης μεγέθους 9 Ρίχτερ, που έλαβε χώρα πριν από τρία χρόνια, στις 11 Μαρτίου.
Η ύπαρξη κατεστραμμένων βάσεων θα μπορούσε να σημαίνει ύπαρξη αναποδογυρισμένων συστάδων ράβδων ή συστάδων που ακουμπούν πάνω σε άλλες. Στην περίπτωση αυτή, ακόμα και κατά τη διάρκεια μιας συνηθισμένης μεθόδου απομάκρυνσης τους, ενέχεται ο κίνδυνος να χτυπηθούν μεταξύ τους και να προκληθεί χάος. Μια σπασμένη ράβδος καυσίμου θα μπορούσε να οδηγήσει σε σοβαρή αύξηση της ραδιενέργειας, ανάλογη με εκείνη που είχε καταγραφεί αμέσως μετά τις εκρήξεις στο Νταϊτσι.
Η Safecast, μια ομάδα χάκερ που χρησιμοποιούν αυτοσχέδιους μετρητές ραδιενέργειας Geiger και τη μέθοδο του πληθοπορισμού (crowd-sourcing) για να παράγουν τον πιο ακριβή χάρτη δεδομένων ραδιενέργειας του κόσμου, δείχνουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την καταγραφή των μεταβολών κατά τη διάρκεια της διαδικασίας απομάκρυνσης στη νεκρή ζώνη, που περιβάλλει το Νταϊτσι. Η ομάδα έγινε γνωστή σε όλο τον κόσμο χάρη στα κιτ bGeigie Nano, των απίστευτα πετυχημένων φορητών μετρητών Geiger, που επέτρεψαν στον καθένα να συμβάλλει στις τοπικές μετρήσεις ραδιενέργειας για τη δημιουργία ενός παγκόσμιου χάρτη.
Παρόλα αυτά, η μέτρηση ξαφνικών μεταβολών στην περιοχή γύρω από το Νταϊτσι κατά τη διαδικασία απομάκρυνσης καυσίμων απαιτεί σταθερούς, μόνιμα τοποθετημένους μετρητές σε σταθερές τοποθεσίες. Αυτό δημιουργεί μια σειρά προβλημάτων. Απαιτείται μια σταθερή πηγή ενέργειας, κάτι σπάνιο σε πολλές από τις πληγείσες και εγκαταλελειμμένες περιοχές γύρω από το εργοστάσιο της Φουκουσίμα. Πρέπει να βρίσκονται σε ασφαλείς περιοχές, να μην εκτίθενται στις καιρικές συνθήκες ή στην τοπική άγρια ζωή, κάτι επίσης σπάνιο. Τέλος, και ίσως το δυσκολότερο να υπάρχει στην περιοχή, είναι ότι απαιτείται η ανθρώπινη παρουσία. Τουλάχιστον κατά διαστήματα, έτσι ώστε να παρακολουθούνται οι τυχόν ανωμαλίες ή εάν επηρεάζονται τα μηχανήματα.
Το πρωί της 12ης Φεβρουαρίου, το VICE κατευθύνθηκε προς το Τομιόκα της Φουκουσίμα, μόλις έξι μίλια νότια από το Νταϊτσι, για να συναντήσει τον Joe Moross της Safecast Ιαπωνίας και να τον συστήσει στον Naoto Matsumura, τον κυριολεκτικά μοναδικό κάτοικο της περιοχής, ο οποίος συμφώνησε να βοηθήσει την Safecast τοποθετώντας ένα σταθερό μετρητή στο σπίτι του.
Το σπίτι του Matsumura δεν βρίσκεται πλέον στη ζώνη αποκλεισμού, καθώς αυτή περιορίστηκε στις αρχές του 2013, αλλά ακριβώς στα σύνορα με αυτή. Η μικρότερη ζώνη αποκλεισμού δεν σημαίνει ότι άλλαξε κάτι στη περιοχή. Ο όρος «Πόλη Φάντασμα» εξακολουθεί να είναι η πιο κατάλληλη περιγραφή.
Καθώς πλησιάζαμε στην περιοχή, αφήνοντας τον πολυσύχναστο αυτοκινητόδρομο Joban Expressway για το δρόμο με τους ελάχιστους ανθρώπους Route 6, που εκτείνεται παράλληλα με τη βόρεια ακτή προς το Τομιόκα και το παλιό Νταϊτσι, βιώσαμε κάτι συνταρακτικό: εκατομμύρια ειδήσεις και φωτογραφίες γεννιόνταν γύρω μας. Καταρχήν συνειδητοποιήσαμε ότι τα περισσότερα κτίρια και επιχειρήσεις που περάσαμε, παρόλο που ήταν άθικτα, ήταν απολύτως ερημωμένα.
Λίγο πιο κάτω, αρχίσαμε να παρατηρούμε μερικά παλιότερα κτίρια που δεν κατάφεραν να μείνουν ανέπαφα από το σεισμό. Σε μερικά έλειπαν κεραμίδια, άλλα είχαν καταρρεύσει εντελώς. Αφήσαμε ένα μικρό εμπορικό δρόμο που οδηγεί στον αχρησιμοποίητο παράκτιο σιδηροδρομικό σταθμό του Τομιόκα και γίναμε μάρτυρες της πλήρους καταστροφής που προκάλεσε το τσουνάμι. Τίποτα δεν γλίτωσε.
Τρία χρόνια μετά, ελάχιστα πράγματα έχουν αλλάξει. Αυτοκίνητα παρέμεναν παγιδευμένα στις σιδηροδρομικές ράγες ή αναποδογυρισμένα και διασπαρμένα σπίτια που άνοιξαν στα δυο περιείχαν ακόμα αντικείμενα και απομεινάρια φυσιολογικής ζωής. Ήταν εξαιρετικά λυπηρό και οποιοσδήποτε έχει την ευκαιρία θα πρέπει να το δει με τα ίδια του τα μάτια.
Δυο αναποδογυρισμένα αυτοκίνητα στο σταθμό Τομιόκα.
Ένα μικρό μνημείο, στο σταθμό Τομιόκα, για εκείνους οι οποίοι πέθαναν στο σεισμό και το τσουνάμι.
Ενδιαφέρον μου προκάλεσε το γεγονός ότι στο Τομιόκα κινούνταν αστυνομικά οχήματα, κυρίως γιατί η πόλη δεν ανήκει πλέον στη ζώνη αποκλεισμού και για αυτό είναι ανοιχτή σε οποιονδήποτε θέλει να δει την καταστροφή. Λίγο μετά την άφιξη μας στον σταθμό, εμφανίστηκαν περίπου τρία περιπολικά και έξι αστυνομικοί. Με εκείνη τη μοναδική, προσποιητή ευγένεια που χαρακτηρίζει την αστυνομία, άρχισαν να συλλέγουν πληροφορίες από όλη την ομάδα μας, επαγγελματικές κάρτες, αριθμούς τηλεφώνων, διευθύνσεις σπιτιών και οτιδήποτε άλλο μπορούσαν να σκεφτούν.
Από μένα ζήτησαν πληροφορίες για την σύζυγό μου, τη βίζα μου -για την οποία απαίτησαν ως απόδειξη το Δελτίο Καταγραφής Αλλοδαπού- ενώ έκαναν ακόμα και ανόητες ερωτήσεις για το τι έκανα στην Ιαπωνία τα επτά χρόνια που ζούσα εκεί. Αμέσως μόλις εμφανίστηκε ένα άλλο αυτοκίνητο, έφυγαν από εμάς.
Ακόμα δεν είμαστε βέβαιοι τι σήμαιναν όλα αυτά. Η καλύτερη απάντηση που πήραμε αφορούσε κάποια προβαρισμένη διαφημιστικού χαρακτήρα περιγραφή για την υγεία και την ασφάλεια στη περιοχή.
Στο σταθμό, μιλήσαμε με τον Moross, σχετικά με το τι είχε προγραμματιστεί να γίνει μέσα στην ημέρα. Μας εξήγησε πως αν και δε θεωρούσε ότι κάτι επρόκειτο να πάει στραβά με την απομάκρυνση των ράβδων καυσίμου, η επιχείρηση και οι πιθανοί κίνδυνοι δεν ήταν επαρκώς γνωστοί στο ευρύ κοινό. «Αισθανόμαστε ότι η έλλειψη πληροφόρησης ανησυχεί τον κόσμο περισσότερο ακόμα κι από τα κακά νέα».
Η δήλωση αυτή ευθυγραμμίζεται με τη γενικότερη πρωτοβουλία της Safecast να δημιουργήσει για λόγους διαφάνειας μια πλατφόρμα με δεδομένα για τη ραδιενεργή ακτινοβολία στην περιοχή, το τελευταίο βήμα της οποίας ήταν η τοποθέτηση σταθερών μετρητών κοντά στο εργοστάσιο. «Καταγράφοντας τι συμβαίνει» είπαν, «οι άνθρωποι μπορούν να αισθάνονται σίγουροι ότι εάν υπάρχει οποιαδήποτε αλλαγή στα επίπεδα ραδιενέργειας, θα το ξέρουμε μέσα σε λίγα λεπτά».
Λιγό μετά, έφθασε ο Matsumura με το μικρό λευκό φορτηγάκι του. Το πρώτο πράγμα που προκαλεί εντύπωση με τον τύπο είναι η ενέργεια του, ευθέως φιλόξενη και άνευ όρων. Με τα τρία οχήματα μας κινηθήκαμε στη μικρή λωρίδα δρόμου που οδηγεί από την πόλη στη φάρμα του Matsumura. Κινούμασταν αργά γιατί ταξιδεύαμε μέσα στο χιόνι, το ύψος του οποίου είχε φθάσει σε επίπεδα ρεκόρ για τη περιοχή. Αφού χαθήκαμε μια φορά, ο Matsumura ήρθε να μας βρει και να μας οδηγήσει στο σπίτι του.
Όταν φτάσαμε όλοι ασφαλείς στη φάρμα, ο Moross έψαξε και βρήκε μια καλή θέση για τον μετρητή, σε ένα εγκαταλελειμμένο σπίτι που καταστράφηκε από τον σεισμό, δίπλα στο κτίριο που ζει ο Matsumura σήμερα. «Κανείς δεν ενδιαφέρεται για αυτό το σπίτι πια» είπε γελώντας ο Matsumura.
Το ερειπωμένο σπίτι ήταν, στη πραγματικότητα, το σπίτι της οικογένειας Matsumura πριν από τον σεισμό και ήταν ακόμα γεμάτο από τα απομεινάρια μιας φυσιολογικής οικογενειακής ζωής -φωτογραφίες, βιβλία και μια κατεστραμμένη τηλεόραση. Στον Ραδιενεργό Άνδρα της περυσινής χρονιάς, ο Matsumura είχε αναφερθεί στο πώς η οικογένεια του είχε εκδιωθεί από άλλους συγγενείς και τα κέντρα πλήρους εκκένωσης: «Δεν είχα άλλα επιλογή από το να μείνω πίσω».
Ο ζωολογικός κήπος του Matsumura.
Σε γενικές γραμμές, η φάρμα του έμοιαζε σαν ένα χαρούμενο μέρος, παρά την απομόνωση. Προκαλούσε την αίσθηση ενός ζωολογικού κήπου. Δυστυχώς, μια από τις στρουθοκαμήλους του είχε πεθάνει προσφάτως, αλλά ένα από τα φημισμένα πουλιά περίμενε ακόμα τους επισκέπτες στην κύρια είσοδο, μαζί με ένα σκύλο και ένα ζευγάρι γάτες. Την ώρα που ο Moross εργαζόταν για να εγκαταστήσει τον μετρητή, μιλήσαμε στον Matsumura για την απομάκρυνση των καυσίμων.
«Εάν τα θαλασσώσουν, την πατήσαμε. Φαντάζομαι ότι θα βάλουν το καύσιμο σε δοχεία μέσα στην δεξαμενή και μετά θα τα απομακρύνουν. Εάν ρίξουν ένα από αυτά και υπάρξει διαρροή, τότε όλοι που βρίσκονται εδώ θα πεθάνουν από την έκθεση στη ραδιενέργεια».
Όλα αυτά κατάφερε να τα πει μισογελώντας, αλλά εύστοχα πρόσθεσε ότι «είναι απεχθές». Τα καλά νέα ήταν ότι, αν και ο Matsumura βρίσκεται στη ζώνη τρία χρόνια τώρα, πιστεύει ακράδαντα ότι δεν υπάρχει επιδείνωση στην υγεία του. Ωστόσο παραδέχθηκε ότι δεν ήξερε τι θα μπορούσε να συμβεί τα επόμενα 10-15 χρόνια. Ένας από τους κινδύνους που κρύβει μια σπασμένη ράβδος καυσίμου σε αυτή τη φάση θα μπορούσε να είναι μια ξαφνική έκλυση του καρκινογενούς ισοτόπου krypton-85 στην περιοχή.
Ο Matsumura είναι κάτι σαν διασημότητα. Την ημέρα που επισκεφθήκαμε το σπίτι του, είχε προηγηθεί άλλη μια ομάδα συναδέλφων, ενώ φεύγοντας συναντήσαμε έναν Γάλλο δημοσιογράφο. Μάλιστα, αν και διστακτικά, ο Matsumura ανέφερε ότι έχει δεχτεί πρόσκληση από την Ευρώπη για να μιλήσει για τις εμπειρίες του στην ζώνη αποκλεισμού.
Βέβαια, αυτό συνέβη λιγότερο από ένα μήνα πριν την επέτειο από το δυστύχημα, κι έτσι δημοσιογραφικές ομάδες βρίσκονταν σε όλη την περιοχή, προσπαθώντας να βρουν τις δικές τους ιστορίες από την 11η Μαρτίου 2011. Έχει γίνει ειδήμονας στο να διασκεδάζει τα ξένα μέσα ενημέρωσης και κατανοεί το ενδιαφέρον τους για εκείνον. Επίσης τόνισε ότι το ενδιαφέρον από τα εγχώρια μέσα ενημέρωσης ήταν σχεδόν μηδενικό. Όταν θέλησε να οργανώσει μια συνέντευξη Τύπου, έπρεπε να το κάνει μέσω του Associated Press και την Ένωση Ανταποκριτών Ξένου Τύπου στο Τόκυο.
Ανάλογο ενδιαφέρον υπάρχει και για τον Moross, ο οποίος συναντήθηκε αργά μαζί μας λόγω αιφνίδιου αιτήματος από την κινεζική εφημερίδα South China Morning Post για μια τηλεφωνική συνέντευξη. Αυτοί οι δυο άνθρωποι έχουν γίνει οι ανεπίσημοι εκπρόσωποι για τη ζωή στη ζώνη και τα άσχημα γεγονότα που ακολούθησαν μετά το δυστύχημα, επειδή οι πληροφορίες που αφορούν στις επιχειρήσεις της Tepco είναι περιορισμένες.
Τελικά, μετά από πολύ «μπρος-πίσω» με το γραφείο της Safecast στο Τόκυο που αφορούσε στο σωστό προγραμματισμό και τις συντεταγμένες του GPS κι άλλα πράγματα επιπέδου ΜΙΤ, τα οποία δεν κατάλαβα, ο μετρητής εγκαταστάθηκε.
Ο μετρητής, με τον οποίο εξοπλίστηκε το ερειπωμένο σπίτι του Matsumura, αποτελούνταν από έναν εξωτερικό αισθητήρα συνδεδεμένο με τον εξωτερικό τοίχο, ένα καλώδιο που τον ένωνε με αυτά που ο Moross αποκαλούσε «οι εγκέφαλοι», ένα κιβώτιο ελέγχου που μετρά τους παλμούς ακτινοβολίας, ένα δρομολογητή, ένα 3G μόντεμ και ένα τροφοδοτικό. Μετά από μια σειρά συχνών μεταπομπών μεταξύ των σέρβερ, η πληροφορία έφθασε στη Safecast, όπου στη συνέχεια μπορεί να γίνει γράφημα.
Επειδή η πληροφορία αποστέλλεται ανά διαστήματα των 5 δευτερολέπτων, οποιεσδήποτε ξαφνικές αλλαγές στα επίπεδα ραδιενέργειας -που ενδεχομένως προκληθούν από ατυχήματα στη διάρκεια της απομάκρυνσης των καυσίμων- θα καταγραφούν σχεδόν αμέσως. Η είδηση θα γίνει γνωστή στο ευρύ κοινό πολύ πριν ανακοινωθεί από την Tepco ή τα παραδοσιακά μέσα ενημέρωσης.
Προς το τέλος της ημέρας και πριν αποχαιρετιστούμε, ο Matsumura αστειέυτηκε οτι είναι σε θέση να παρακολουθεί τις εργασίες της Tepco. «Θα τους πω, ότι μου εγκατέστησαν ένα μηχάνημα παρακολούθησης» είπε. «Και ότι κατασκευάστηκε από τη NASA».
Οι Joe Moross και Naoto Matsumura.
