Ο Ορίζοντας του Λονδίνου Είναι μια Συλλογή με Ακριβά και Πανήψυλα 'Πέη'

Δεν υπάρχει καλύτερος τρόπος για να κάνεις επίδειξη πλούτου από το να πετάξεις εκατομμύρια ευρώ για να φτιάξεις έναν τεράστιο ουρανοξύστη από μπετόν και γυαλί. Στην πραγματικότητα, είναι σα να ακούμε να ανακοινώνονται σχέδια για την κατασκευή κάποιου εταιρικού ουρανοξύστη κάθε μήνα. Κτίρια καθένα από τα οποία αποτελεί μια ευκαιρία για κάποιους επενδυτές να δείξουν την οικονομική τους ρώμη εκεί ψηλά στα σύννεφα, ανταγωνιζόμενοι όλα τα άλλα φαλλικά εκτρώματα της βρετανικής πρωτεύουσας για το ποιο θα κερδίσει την αδιαφορία μας.

Ήθελα να μιλήσω με κάποιον για την αρχιτεκτονική του Λονδίνου και πως έχει επηρεαστεί από την αλαζονεία του πλούτου, οπότε ήρθα σε επαφή με τον περίφημο κριτικό σχεδίου Stephen Bayley, ο οποίος κάποτε διατέλεσε για λίγους μήνες δημιουργικός διευθυντής στο Millennium Dome, αλλά έφυγε απογοητευμένος με το χάος που τον περιέβαλε.

Ο ήρωας του Bayley, ο κριτικός τέχνης της βικτωριανής εποχής John Ruskin, είπε κάποτε «Δεν υπάρχει πλούτος αλλά η ζωή». Ωστόσο φαίνεται, τουλάχιστον στο Λονδίνο, δεν υπάρχει πλούτος αλλά ο πλούτος. Όλο και μεγαλύτερο τμήμα της πρωτεύουσας αποτελεί ιδιωτική γη και ο ορίζοντας έχει αρχίσει να κυριαρχείται από ιδιωτικά συμφέροντα.

Συνάντησα τον Bayley στο Σόχο και αφού ήπιαμε το πρώτο ποτήρι κρασί, μιλήσαμε για το πρόσωπο του Λονδίνου που αλλάζει.

Ο Stephen Bayley (Photo by Bruno Bayley)

VICE: Γεια σου Stephen. Νομίζω ότι το Millennium Dome είναι ένα καλό σημείο για να αρχίσουμε τη συζήτηση, επειδή σκεφτόμουν για τα πρότζεκτ κατασκευής μεγάλων κτιρίων που χρηματοδοτήθηκαν από το δημόσιο ή φτιάχτηκαν για να υπάρχει κάποιο δημόσιο όφελος. Και το συγκεκριμένο κτίριο είναι ένα από τα τελευταία που μπορώ να σκεφτώ. Και φυσικά, δεν είχε επιτευχθεί ο στόχος μέχρι μια εταιρία κινητής τηλεφωνίας να ασχοληθεί μαζί του.

Stephen Bayley: Λοιπόν, στην πραγματικότητα δεν το ανέλαβαν. Έπρεπε να κατασκευάσουν κάτι άλλο μέσα σε αυτό. Φυσικά δεν είναι θόλος, είναι σαν σκηνή τσίρκου. Αλλά το Νέο Εργατικό Κόμμα απαίτησε να είναι θόλος με τις αναμενόμενες συσχετίσεις προς το Βατικανό και την Ιερουσαλήμ. Δέχθηκα με ενθουσιασμό την πρόκληση και υποτίμησα εντελώς τις πολιτικές μαλακίες που επρόκειτο να ακολουθήσουν. Ήταν μια υπέροχη ιδέα, αλλά είμαι αόριστα σκεπτικιστής για το εάν ένα τέτοιο πρότζεκτ θα μπορούσε να λειτουργήσει.

Κι αφού σας είπα αυτό, να προσθέσω ότι την επόμενη μέρα είχα μια συζήτηση με τον Martin Rees, τον Βασιλικό Αστρονόμο. Μου είπε κάτι απλό και υπέροχο συγχρόνως. Εάν έναν αιώνα πριν, κοιτούσε στον ορίζοντα του Λονδίνου, όλα όσα εντόπιζε θα είχαν κάποιου είδους κοινή ωφέλεια ή δημόσιο συμβολισμό. Και τώρα κοιτάς τριγύρω και βλέπεις σύμβολα αλαζονείας και απληστίας. Απλά, μεγάλα πράγματα αντιπροσωπεύουν απλές, ακατέργαστες ιδέες. Έχουμε χάσει αυτό που λέμε 'το κοινό καλό' στα διάφορα πρότζεκτ, και για αυτό το Millennium Dome κατ'αρχήν, ήταν σπουδαία ιδέα. Τεράστια λάθη έγιναν στην εκτέλεση, κυρίως λόγω χοντροκομμένης πολιτικολογίας.

Το Millennium Dome (Photo via)

Πιστεύεις ότι όταν κοιτάμε αυτά τα κτίρια, ότι έχουμε κάποιου είδους εγγενή αίσθηση του γεγονότος ότι είναι ελαττωματικά κατά αυτό τον τρόπο; Συγκεκριμένα σκέφτομαι το The Shard.

Το The Shard είναι ένα ηλίθιο κτίριο. Δεν είμαι αντίθετος επειδή είναι ψηλό, αν και δεν μου αρέσουν τα ψηλά κτίρια. Το ύψος είναι ένας άκομψος τρόπος να επιτύχεις οικονομικές αποδόσεις. Μπορείς να κάνεις τα κτίρια πιο αποδοτικά με άλλους τρόπους και παράλληλα να ικανοποιήσεις τις εμπορικές ανάγκες σου. Το The Shard είναι ενοχλητικό επειδή είναι τόσο κουτό, ενεργοβόρο και άκαμπτο. Αν και είναι κτίριο του 21ου αιώνα, εννοιολογικά είναι κτίριο που έρχεται από τα μέσα του 20ου αιώνα. Είναι απλώς ένα μεγάλο άσχημο Καταριανό άντε γαμήσου.

Απολαμβάνουμε τα κτίρια που φαίνονται να ενσωματώνονται με το περιβάλλον τους. Δεν χρειάζεται να αποτελούν μια δουλική απάντηση σε αυτό, αλλά πρέπει να είναι κατά κάποιο τρόπο χρήσιμα. Το The Shard δεν έχει καμία σχέση με το Λονδίνο. Είναι ένα ξένο πράγμα που απλώς βρίσκεται πάνω από το σταθμό London Bridge και είναι ένα φρικτό επιπρόσθετο φορτίο για το συγκοινωνιακό δίκτυο εκεί.

Κι αυτό δεν συμβαίνει γιατί είναι καινούριο. Η περιπέτεια του Πρίγκιπα Κάρολου στην αρχιτεκτονική πήρε λάθος κατεύθυνση. Το χειρίστηκε σχεδόν εξ'ολοκλήρου λάθος. Με γλυκύτητα και αφέλεια σκέφτηκε ότι καθετί νέο ήταν κακό. Τα κτίρια που απεχθάνεται δεν είναι κακά επειδή είναι καινούρια. Είναι κακά επειδή είναι κακά. Όμως το χειρότερο όσο αφορά στο ενδιαφέρον του για την αρχιτεκτονική είναι ότι έδωσε απατηλό κύρος και εξουσία σε ανθρώπους οι οποίοι πίστευαν ότι καθετί νέο ήταν λάθος.

Το κτίριο της HSBC στο Χονγκ Κονγκ (Photo via)

Ναι, το κτίριο της HSBC του Norman Foster στο Χονγκ Κονγκ συνδέεται με το περιβάλλον του, ενώ το The Shard ή το The Gherkin έρχονται σε πλήρη αντίθεση.

Ήμουν στο Χονγκ Κονγκ και φαίνεται-αν και είναι μοντερνιστικό-σαν ένα αρχαίο κομμάτι τέχνης συγκριτικά με άλλα πράγματα που έχουν κατασκευαστεί σχεδόν 30 χρόνια από τότε. Ο Μπρακ είχε πει ένα υπέροχο πράγμα για τον Πικάσο. Είπε ότι ήταν ένας σπουδαίος ζωγράφος και μετά έγινε ευφυΐα. Νομίζω ότι ο Norman Foster ήταν ένας πραγματικά σπουδαίος αρχιτέκτονας. Έκανε μερικά πραγματικά υπέροχα δημιουργήματα και εντόνως εγκεφαλικά κτίρια. Και περίπου μισή ώρα μετά την εκτόξευση της διασημότητας του στο ζενίθ ως σωστός σχεδιαστής, έγινε εμπορικό σήμα.

Σκεφτόμενος το Millennium Dome, μου έρχεται στο μυαλό ότι το κτίριο της MI6 είναι ένα σχετικά νέο κτίριο που τεχνικά είναι δημόσιο αφού αποτελεί μέρος της κυβέρνησης, αλλά στην πραγματικότητα είναι εντελώς απροσπέλαστο. Εκπροσωπεί ένα από τα λίγα τμήματα της κυβέρνησης όπου από τη Θάτσερ και μετά έχουν επενδυθεί πολλά χρήματα, μια και πρόκειται για την «ασφάλεια». Νομίζω ότι αποτελεί ένα σιωπηρό «άντε γαμήσου» προς τον λαό, γιατί ξοδεύτηκαν όλα αυτά τα χρήματα για ένα κτίριο με το οποίο οι πολίτες δεν έχουν καμία αλληλεπίδραση.

Είναι το πιο παράξενο πράγμα. Δεν είναι; Οι μυστικές υπηρεσίες καταλαμβάνουν ένα από τα πιο επιδεικτικά κτίρια στο Λονδίνο. Η αρχιτεκτονική του είναι αληθινά άχαρη. Ο Terry Farrell, ο αρχιτέκτονας δεν είναι και καμιά φοβερή διάνοια. Πριν από τριάντα χρόνια έκανα μια έκθεση στο V&A για τη γεύση, λίγο μετά αφότου ο Farrell έκανε το κτίριο της TV-am στο Κάμντεν. Είχε κοτόπουλα και καναρίνια στα στηθαία για να υποδηλώσει το πρωινό. Στην έκθεση μου λοιπόν, τοποθέτησα το έργο του στους κάδους απορριμμάτων και ο Terry Farrell μου έστειλε ένα μήνυμα ότι θα ερχόταν να με χτυπήσει. Ήρθε, αλλά δείλιασε…πιθανώς επειδή τον απείλησε ότι θα έχω φωτογράφο της Daily Mail να καταγράψει το περιστατικό.

Είναι αδύνατο να βρεθούν αντικειμενικά κριτήρια για την αξιολόγηση των κτιρίων. Μετά χρόνια επί χρόνων παρατήρησης, η απάντηση είναι ημι-μυστικιστική. Εάν σε κάνει να αισθάνεσαι καλύτερα, το βλέπεις, μπαίνεις μέσα σε αυτό και νιώθεις να ενισχύεσαι από κάτι. Όχι το κτίριο του Terry Farrell δεν διαθέτει τίποτα τέτοιο. Το κτίριο της MI6 είναι άχαρο. Δεν υπάρχει καμία αίσθηση κοινής ωφέλειας. Έτσι κι αλλιώς, σχεδιάστηκε για να γίνει ξενοδοχείο.

Το κτίριο της MI6 (Photo via)

Υπάρχει περισσότερη ιδιωτική γη στην πόλη σήμερα ενώ κυριαρχεί η αίσθηση τη μεγαλύτερης ομοιογένειας. Εάν περπατήσεις κατά μήκος της Southbank, νιώθεις σα να είσαι σε οποιαδήποτε άλλη πόλη στον κόσμο.

Κατά μία έννοια, όλο αυτό το αποδοκιμάζω. Ωστόσο θυμάμαι μια τηλεφωνική συζήτηση με τον Μπόρις Τζόνσον, λίγο πριν να γίνει δήμαρχος. Είπα «Μπόρις, θα μπορούσες να μου πεις ποια θα είναι η πολιτική σου όσο αφορά την αρχιτεκτονική;» Και είπε «Ω, αγαπητέ μου Stephen. Θα έχουμε γεωργιανές πλατείες. Θα έχουμε-και αυτό το είπε έτσι ακριβώς- "Richard Foster και Norman Rogers"». Του είπα «Μπόρις, πως ακριβώς θα αποκτήσουμε αυτές τις γεωργιανές πλατείες;». Και απλώς απάντησε «Ωπ…χμμμμ…ωπ..λοιπόν». Μου αρέσει ο Μπόρις, αλλά δεν είναι κάποιος από τον οποίο θα περίμενες σαφήνεια και εκτελεστική δράση.

Φαίνεται να προΐσταται και να μιλάει σκοπίμως για μια ολοένα και περισσότερο προσανατολισμένη προς το κεφάλαιο στροφή του πολιτισμού μας.

Ειλικρινά το σκέφτομαι συνεχώς και φυσικά η λατρεία του χρήματος είναι πάντα δυσάρεστη. Ωστόσο δεν ξέρω καμία άλλη πόλη που να τα καταφέρνει καλύτερα. Το Λονδίνο είναι η πιο ενδιαφέρουσα πόλη στον κόσμο και ποτέ δεν υπήρξε σχέδιο για αυτό, γεγονός που νομίζω ότι κατά κάποιο τρόπο είναι υπέροχο.

Με όλα τα τρομερά ψεγάδια του, το Λονδίνο σήμερα είναι η οργανικά πιο βιώσιμη πόλη από τη Νέα Υόρκη. Είμαστε τρομερά καλοί στο να κρατάμε τις παραδόσεις, αλλά περιέργως είμαστε πιο ανεκτικοί στο νέο συγκριτικά με οποιαδήποτε άλλη πόλη. Στη Νέα Υόρκη, ιδιαιτέρως στο Μανχάταν, είναι τόσο προστατευτικοί και τόσο εσωστρεφείς. Κατά μία έννοια, ενώ απεχθάνομαι την ωμότητα, την χοντροκοπιά και το γεγονός ότι όλα αυτά τα νέα κτίρια είναι σύμβολα απληστίας, νομίζω ότι κατά κάποιο τρόπο είναι υπέροχο που βρίσκονται εδώ. Οι σπουδαίες πόλεις πρέπει να είναι δυναμικές.

Η θέα του Gherkin από τον Πύργο του Λονδίνου (Photo via)

Αλλά σου αρέσει ο John Ruskin. Τι θα σκεφτόταν για αυτό; Υποθέτω, το σκέφτομαι αυτό από την άποψη ότι όμορφο είναι ένα κτίριο που εξυπηρετεί την κοινότητα.

Έχω εντελώς αντίθετη άποψη για αυτό, όπως και σχεδόν οτιδήποτε άλλο. Μπορώ ειλικρινά να πω ότι αποδοκιμάζω των ωμότητα των περισσότερων σύγχρονων κτιρίων, αλλά επίσης πιστεύω ότι δεν μπορείς να νομοθετήσεις για αυτό. Οτιδήποτε χτίζεται προδίδει τις ανησυχίες και τις πεποιθήσεις των ανθρώπων οι οποίοι το έφτιαξαν. Αυτή είναι το βασικό μου πιστεύω γενικότερα για την ύπαρξη. Απλώς δεν γνωρίζω κάποιο παράδειγμα, όπου η ύπαρξη νομοθεσίας για την ομορφιά και την χρησιμότητα έχει στην πραγματικότητα αποτέλεσμα. Ίσως έχει κάποιο αόριστο αποτέλεσμα στο Μανχάταν, αλλά ξέρετε τι έκαναν εκεί; Το χώρισαν όλο σε μεγάλες πλατείες και σε αυτούς τις επιφάνειες μπορείς να κάνεις ότι θέλεις.

Ποια είναι γνώμη σου για τον Καθεδρικό του Αγίου Παύλου και τα υπόλοιπα αρχιτεκτονήματα του Christopher Wren στο Λονδίνο;

Υπάρχει ένα υπέροχος άνδρας, ο Nicholas Barbon, σύγχρονος του Wren, ο οποίος ήταν ένας από τους πρώτους κατασκευαστές ακινήτων στο Λονδίνο. Άρχισε να εργάζεται αμέσως μετά τη Μεγάλη Φωτιά και ήταν απίστευτα συγκεκριμένος με το τι έπρεπε να γίνει στις πόλεις. Κατασκεύασε την πλατεία Red Lion Square [μεταξύ Bloomsbury και Holborn]. Αυτό που βασικά θέλω να πω είναι ότι ο Christopher Wren δεν είχε κανέναν ενδοιασμό να γκρεμίσει πράγματα. Οι άνθρωποι του είχαν την αυτοπεποίθηση ότι θα κατασκευάσουν κάτι καινούριο. Αγαπώ τον Καθεδρικό του Αγίου Παύλου. Δεν θέλω να κινδυνεύσει ποτέ. Αλλά πρέπει να θυμάσαι ότι είχε ανοικοδομηθεί ακόμα μια φορά στο παρελθόν.

Ο Καθεδρικός Ναός του Αγίου Παύλου από την Γέφυρας της Χιλιετίας (Photo via)

Αυτό είναι αλήθεια και τα κτίρια μπορούν να κατεδαφιστούν, φυσικά. Πως πιστεύεις ότι εκφράζεται η αλαζονεία του πλούτου στα κτίρια που έχουν ανεγερθεί στο Λονδίνο τα τελευταία 10 ή 15 χρόνια;

Δεν αντιτίθεμαι στο να εκφράζεται ο πλούτος. Απλώς νιώθω άβολα όταν ο τρόπος που εκφράζεται είναι αντικοινωνική αλαζονεία. Νομίζω ότι τα περισσότερα νέα κτίρια στην πόλη είναι θλιβερά. Αλλά ας μην ξεχνάμε ότι η Βενετία έγινε όμορφη επειδή είχε μια ακμάζουσα επιχειρηματική κοινότητα που της επιτρεπόταν να κάνει λίγο- πολύ οτιδήποτε ήθελε. Τώρα είναι νεκρή. Αυτή είναι αλήθεια για τη Βενετία. Ένα πιο λογικό άτομο θα διαφωνούσε με αυτό που λέω τώρα, αλλά η Βενετία είναι ένα όμορφο αρχιτεκτονικό πτώμα. Πολιτιστικά, οικονομικά και καλλιτεχνικά είναι ένα μνημείο. Αλλά τι μπορείς να κάνεις; Αυτό είναι η αστική ομορφιά; Ποιος θέλει να ζει σε μια νεκρή πόλη; Ακόμα και οι Βενετοί δεν θέλουν να ζουν στη Βενετία, για όνομα του Θεού.

Σε καθαρά αισθητικό επίπεδο, η παγκόσμια πρωτεύουσα χρειάζεται να έχει τα γραφεία της σε μεγάλα, ψηλά, αρχιτεκτονικά πέη;

Η αρχιτεκτονική του είδους πολύ σύντομα θα φθάσει στο τέλος της. Είμαι απίστευτα αισιόδοξος και πιστεύω ότι, τελικά, η εξυπνάδα θα νικήσει. Η καλύτερη αρχιτεκτονική κριτική που διάβασα σε εφημερίδα ήταν μιας Αμερικανίδας, της Ada Louise Huxtable, η οποία πέθανε πέρυσι σε ηλικία 90 ετών. Έγραψε το The Tall Building Artistically Reconsidered, μια κριτική στο πρωτότυπο του Louis Sullivan. Εκείνη είναι η πηγή της ιδέας της κοινής ωφέλειας. Είναι απολύτως δυνατό να κάνεις τα κτίρια να είναι συγχρόνως εμπορικά βιώσιμα και καλλιτεχνικά εκθειάσιμα. Απλώς απαιτούνται ευφυείς σχεδιαστές…η εταιρική αρχιτεκτονική δεν πρέπει να είναι χάλια. Έχουμε την αρχιτεκτονική που μας αξίζει.

Ακολουθήστε το VICE στο Twitter, Facebook και Instagram.