Γιατί ο BANKSY Είναι ο Μόνος που Επιτρέπεται να Βανδαλίζει τους Τοίχους της Βρετανίας;

Το πρόσφατο έργο του Banksy στο Clacton-on-Sea (Φωτογραφία από banksy.co.uk)

Το γκράφιτι δεν είναι πλέον αυτό που ήταν κάποτε. Ήρθε στη ζωή ως ένας από τους τέσσερις πυλώνες του χιπ-χοπ, ταξίδεψε από τα βαγόνια των τρένων στο Χάρλεμ στη Βουλή των Κοινοτήτων, πυροδοτώντας όλων των ειδών τα ερωτήματα για την αυθεντικότητα και το τι συνιστά τέχνη-τα ίδια ερωτήματα που θα δει κανείς να απαντώνται από τους αρθρογράφους και να διανοητικοποιούνται από τους κριτικούς τέχνης κάθε φορά που το γκράφιτι είναι στην επικαιρότητα.

Φυσικά, ο βασικός καταλύτης για να φθάσει το γκράφιτι στις ειδήσεις-τουλάχιστον στη Βρετανία- είναι όταν ο Banksy αποφασίσει ότι χρειάζεται να προειδοποιήσει τον κόσμο για κάτι, όπως η Παλαιστίνη ή ο καταναλωτισμός.

Αυτή την εβδομάδα, ένα νέο έργο του Banksy που εστιάζει στη μετανάστευση εμφανίστηκε στο Clacton-on-Sea, μια πόλη στο Tendring, του Essex, όπου το UKIP αναμένεται να κερδίσει θριαμβευτικά τις τοπικές εκλογές. Το έργο, που απεικονίζει ένα σμήνος περιστέρια να λένε σε ένα έγχρωμο πουλί να «πάει πίσω στην Αφρική», γρήγορα αφαιρέθηκε λόγω παραπόνων για ρατσισμό από ανθρώπους, οι οποίοι για κάποιο λόγο δεν αντιλήφθηκαν πως το σχέδιο ήταν ρητή δήλωση κατά του ρατσισμού.

Τίποτα από αυτά δεν είναι αξιοσημείωτο. Ορισμένοι άνθρωποι προσβάλλονται εύκολα και τα δημοτικά συμβούλια σβήνουν τακτικά γκράφιτι από τους τοίχους. Αυτό που προκάλεσε έκπληξη ήταν η ανακοίνωση που εξέδωσε το δημοτικό συμβούλιο, όταν συνειδητοποίησαν ότι μόλις είχαν σβήσει κάτι που δυνητικά θα μπορούσε να τους αποφέρει πολλά χρήματα: «Προφανώς θα ήταν καλοδεχούμενο οποιοδήποτε αυθεντικό έργο του Banksy σε κάποια από τις προκυμαίες μας και θα είμασταν πολύ χαρούμενοι εάν επέστρεφε στο μέλλον».

Αυτή η εξήγηση δεν είχε και πολύ νόημα για μένα. Ανατράφηκα πιστεύοντας ότι το γκράφιτι ήταν παράνομο. Τηλεφώνησα στην αστυνομία για να ελέγξω ότι οι γονείς μου δεν μου έλεγαν ψέματα και μου είπαν ότι το γκράφιτι έχει να κάνει περισσότερο με το δημοτικό συμβούλιο παρά με τη δύναμη επιβολής του νόμου. Ωστόσο ο νόμος περί προστασίας του περιβάλλοντος  στη Βρετανία λέει ότι το γκράφιτι «είναι μια πράξη εγκληματικής βλάβης σύμφωνα με την Πράξη Ποινικής Ζημίας του 1971 και εκείνοι οι οποίοι θα βρεθούν ένοχοι μπορεί να τιμωρηθούν με χρηματικό πρόστιμο έως και 5.000 λίρες».

Πότε αποφασίστηκε ότι ο Banksy εξαιρείται από αυτό το νόμο; Υπάρχει παραθυράκι που επιτρέπει στους γκραφιτάδες να βανδαλίζουν τη δημόσια περιουσία εάν ο Μπραντ Πιτ και η Αντζελίνα Τζολί έχουν επενδύσει 1 εκατομμύριο λίρες στο έργο τους; Τι έχουν να πουν για τον εαυτό τους οι εμπλεκόμενες τοπικές αρχές;

Μίλησα στον Nigel Brown, διευθυντή επικοινωνίας του περιφερειακού συμβουλίου του Tendring, σε μια προσπάθεια να πάρω απαντήσεις. Αρχικά δεν μπορούσε να αποφασίσει εάν το έργο απομακρύνθηκε επειδή ήταν προσβλητικό ή παράνομο. Έπειτα είπε ότι δεν ήταν παράνομο επειδή ο Banksy είχε την άδειά τους και πως οτιδήποτε «ενίσχυε την περιοχή» θα επιτρεπόταν.

Όταν ρώτησα γιατί αυτό δεν έγινε πιο σαφές στον κόσμο, είπε: «Λοιπόν, είναι κάτι που δύσκολα θα το πούμε δημοσίως, γιατί μετά κάθε είδους τρελός θα κάνει ότι του’ρθει». Όταν τον πίεσα να μου πει γιατί ειδικά ο Banksy είναι καλοδεχούμενος να επιστρέψει, είπε: «Είμαστε ένα παραθαλάσσιο θέρετρο που εξαρτάται από τον τουρισμό. Και θα έφερνε πολλούς τουρίστες εάν είχαμε ένα αυθεντικό έργο του Banksy».

Ορίστε λοιπόν η απάντηση: ο Banksy επιτρέπεται λόγω χρημάτων. Δεν  πρόκειται και για τεράστια έκπληξη. Τα δημοτικά συμβούλια αγαπούν τα χρήματα. Όμως πώς αισθάνονται άλλοι γκραφιτάδες για αυτή την ειδική τεχνική λεπτομέρεια που αφορά τον Banksy; Σίγουρα, πρέπει να είναι απογοητευτικό να περνάς τη μισή ζωή σου τρέχοντας να γλιτώσεις από το προσωπικό της TfL (σημ. υπηρεσία υπεύθυνη για τις δημόσιες μεταφορές για την ευρύτερη περιοχή του Λονδίνου), με τα μπουκάλια να κάνουν θόρυβο μέσα στο σακίδιό σου, γνωρίζοντας ότι δεν είσαι αρκετά διάσημος για να είσαι πάνω από το νόμο.

Έργο φόρος τιμής στον εκλιπόντα καλλιτέχνη γκράφιτι Robbo

Ο Blaze είναι γκραφιτάς από το 1982. Έχει ζωγραφίσει τρένα στη Νέα Υόρκη και έχει δουλέψει με τον Ben Eine και τον Robbo στο Λονδίνο. Είπε: «Το παιδί που φτιάχνει κάτι δέχεται επιδρομή στο σπίτι του και η ζωή του γαμιέται, αλλά εάν το έργο είναι του Banksy, τότε δεν είναι βανδαλισμός. Να το πούμε ‘χρήματα στον τοίχο’».

«Φαίνεται ότι τα πράγματα αλλάζουν αμέσως μόλις αρχίσει να εμπλέκεται το χρήμα στην υπόθεση» είπε ο David από την ομάδα Graffiti Life Gallery του Shoreditch. «Στην πραγματικότητα είναι ένας κανόνας για εκείνος και ένας άλλος για όλους τους υπόλοιπους. Όταν κάνουν γκράφιτι οι καλλιτέχνης δρόμους, είναι βανδαλισμός. Όταν ο κάνει ο Banksy είναι έργο τέχνης. Υπάρχει αποστασιοποίηση εδώ».

Για τον δρ. Justin Williams, έναν ακαδημαϊκό ο οποίος επικεντρώνεται στην κουλτούρα του χιπ χοπ και της τζαζ στο Πανεπιστήμιο του Μπρίστολ, το θέμα είναι πιο περίπλοκο: «Όλο αυτό μπορεί να υποδηλώνει ότι πρέπει να κινηθούμε προς μια αμερικανική μορφή φιλανθρωπίας, την οποία δεν έχουμε συνηθίσει στη Βρετανία» είπε. «Ουσιαστικά, το συμβούλιο προσβλέπει σε μια ιδιωτική προσφορά από τον Banksy μέσω της αξίας ενός έργο τέχνης του. Αυτό είναι προβληματικό, αλλά είναι επίσης λίγο λυπηρό  που το δημοτικό συμβούλιο απαγορεύει εν μέρει μια τέτοια ελευθερία έκφρασης ενώ χρειάζεται απεγνωσμένα υποστήριξη από αυτή για να χρηματοδοτήσει αυριανούς καλλιτέχνες.»

Πρέπει και να λυπάσαι τον Banksy με όλο αυτό. Το να έχεις ένα δημοτικό συμβούλιο που ηγείται από τους Τόρις να καλωσορίζει το έργο σου, πρέπει να δίνει την ίδια αίσθηση με την περίπτωση που ο πρωθυπουργός δείχνει φανερά την αγάπη του για το συγκρότημά σου ή ο υπουργός Οικονομικών αντιγράφει την επίθεσή σου στις καπιταλιστικές αξίες ενώ ανακοινώνει έναν νέο γύρο περικοπών στο δημόσιο τομέα.

Ένα βαγόνι στο μετρό της Νέας Υόρκης καλυμμένο με γκράφιτι (φωτογραφία via)

Στις πρώτες μέρες γέννησης του γκράφιτι, οι προσπάθειες να παταχθεί αυτή η μορφή τέχνης συχνά κινητοποίησε περαιτέρω τους καλλιτέχνες. Όταν οι τοπικοί αξιωματούχοι καταφέρονταν εναντίον τους, αυτό υπενθύμιζε στους γκραφιτάδες ότι είχαν τη δύναμη να προκαλούν. Και όταν η Αρχή Μητροπολιτικών Μεταφορών της Νέας Υόρκης ξανάβαψε όλα τα τρένα το 1973, αυτό σήμαινε πως, για μια σύντομη περίοδο, οι καλλιτέχνες δεν χρειαζόταν πλέον να ανησυχούν για την κάλυψη κι άλλου έργου τους, κάτι που οδήγησε στα περίφημη έργα που κάλυπταν ολόκληρα τα τρένα.

Με διορατικότητα, οι αρχές τότε συνειδητοποίησαν ότι το να αγκαλιάσουν το γκράφιτι ήταν ο καλύτερος τρόπος για να το ευνουχίσουν. Ο Banksy αγκαλιάστηκε-η δουλειά του τιμωρούνταν ιδιαιτέρως από το βρετανικό κράτος-γεγονός που σημαίνει ότι ο στόχος του παραμένει λίγο ασαφής. «Πολλοί φίλοι μου που φτιάχνουν έργα στους δρόμους μπαίνουν σε μεγάλο κίνδυνο για να κάνουν αυτή τη δουλειά, όταν για τον Banksy ο κίνδυνος είναι μηδενικός» είπε ο David. «Όταν αφαιρέσεις το στοιχείο του κινδύνου, τότε τι μένει;»

Κατά κάποιο τρόπο ο Banksy είναι θύμα της ίδιας της επιτυχίας του. Το 1974, ο Norman Mailer  έγραψε ότι το γκράφιτι ήταν ένας τρόπος για να διαφημίσουν οι άνθρωποι τον εαυτό τους. Ο Cornbread, ένας από τους πρώτους θρύλους του γκράφιτι, έβαλε την υπογραφή του σε όλη τη Φιλαδέλφεια για να τραβήξει την προσοχή ενός κοριτσιού, αποδεικνύοντας αυτό που έλεγε ο Mailer. Ουσιαστικά το μόνο που έχει κάνει ο Banksy είναι να διαφημίσει τον εαυτό του σε τέτοιο βαθμό που η ετικέτα του να έχει γίνει πιο σημαντική από την τέχνη που παράγει.

«Όλοι προσπαθούμε για να αποκτήσουμε φήμη» είπε ο Blaze. «Εάν έχεις δει την υπογραφή μου εκατό φορές, την επόμενη φορά που θα τη δεις στη μέση ενός χωραφιού στο Κάρντιφ, θα σκεφθείς ‘Γάμα με, είναι αυτός ο τύπος’  και έτσι έχω μπει στο κεφάλι σου. Ο Banksy σήμερα είναι σχεδόν σαν τη λήθη, επειδή απλώς είναι μπροστά στα μούτρα σου όλη μέρα. Δεν συμφωνώ με όλα όσα έχει κάνει, αλλά του βγάζω το καπέλο».

Ένας αρουραίος του Banksy στο κεντρικό Λονδίνο (Φωτογραφία via)

Ο David είπε: «Ακόμα και ο παππούς μου γνωρίζει ποιος είναι ο Banksy. Η δουλειά του δεν είναι στην πραγματικότητα του γούστου μου και πολλοί γκραφιτάδες είναι πολύ αρνητικοί μαζί του, αλλά εάν σκεφθείς το στόχο ενός καλλιτέχνη γκράφιτι να τον μάθουν όσο περισσότεροι άνθρωποι είναι δυνατόν, ποιος είναι πιο πετυχημένος;Κανείς».

Αυτές οι απόψεις είναι εμφανείς στους δρόμους. Τα έργα του Banksy σβήνονται από τα έργα άλλων καλλιτεχνών, παρά τις τοπικές προσπάθειες να τα διατηρήσουν. Ο Paul Dizzi Saunders είναι ο διευθυντής της γκαλερί London West Bank Gallery. Μου είπε: «Υπάρχει πολύ δυσαρέσκεια προς το πρόσωπό του και όπου το γκράφιτι έχει πάει ως συνέπεια της δουλειάς του, αλλά πιστεύω ότι μεγάλο μέρος αυτής έχει να κάνει με τη ζήλια».

Λάβετε υπόψη, ότι οι απόψεις της κοινότητας των γκραφιτάδων για τον Banksy στην πραγματικότητα δεν επηρεάζουν τι δική τους δουλειά. «Οι άνθρωποι που ακόμα είναι εκεί έξω στους δρόμους, δεν νοιάζονται για το τι κάνει ο Banksy και δεν ενδιαφέρονται για το ποια είναι η δημόσια αντίληψη» είπε ο David. «Τίποτα από αυτά δεν είναι καν στην εμβέλεια του ραντάρ τους».

Ακολουθήστε το VICE στο Twitter,  Facebook και Instagram.