Θάνατος από Ψηλά: Πώς οι Εναέριοι Βομβαρδισμοί Διαμόρφωσαν τον Κόσμο Όπως τον Ξέρουμε Σήμερα

Το άρθρο δημοσιεύτηκε αρχικά στο Vice Australia

Όταν ο άνθρωπος σταμάτησε να πιστεύει στον Θεό, άρχισε να στέλνει τα δικά του μηνύματα από τους ουρανούς. Ο 20ός αιώνας, υποστηρίζει ο Thomas Hippler στο νέο του βιβλίο Governing from the Skies, μπορεί να διαβαστεί μέσα από την τεχνολογία του βομβαρδισμού από αέρος. Είτε μια βόμβα που ρίχνεται αδιακρίτως από ένα αεροπλάνο, είτε ένας πύραυλος που εκτοξεύεται από ένα drone, ο εναέριος βομβαρδισμός αποκαλύπτει κάτι για τη δύναμη που τον εφαρμόζει και τους ανθρώπους που τον υπομένουν.

Ο Hippler ξεκινά σημειώνοντας μια ιστορική σύμπτωση: η πρώτη καταγεγραμμένη περίπτωση εναέριου βομβαρδισμού έλαβε χώρα το 1911 στη Λιβύη. «Αποφάσισα πως σήμερα θα προσπαθούσα να ρίξω βόμβες από ένα αεροπλάνο», έγραψε ο υπολοχαγός Giulio Gavotti στο ημερολόγιό του, έχοντας αποσταλεί στη νότιο Αφρική για να βοηθήσει τους Ιταλούς να σιγουρέψουν τη νίκη τους απέναντι στην Οθωμανική Αυτοκρατορία. Η αποστολή του ήταν αναγνωριστική, αλλά πετώντας ψηλά στον λαμπερό, καταγάλανο ουρανό, περίπου 15 χιλιόμετρα έξω από την Τρίπολη, διέκρινε μια «ομάδα Αράβων μαχητών» κοντά σε μια όαση και αποφάσισε να αναλάβει πρωτοβουλία. Ισορροπώντας προσεκτικά το χειριστήριο του αεροπλάνου ανάμεσα στα πόδια του και χρησιμοποιώντας το ελεύθερό του χέρι για να βγάλει μια χειροβομβίδα από ένα μικρό κουτί, αφαίρεσε την περόνη με τα δόντια του και την πέταξε. Αν και δεν τραυμάτισε κανέναν, ο Ιταλός πιλότος έφερε ξαφνικά τον πόλεμο στην όαση, «ένα κοινωνικό και οικονομικό σύστημα» το οποίο βρισκόταν πολύ μακριά από την πρώτη γραμμή των παραδοσιακών εχθροπραξιών.

Εκατό χρόνια αργότερα, το ΝΑΤΟ εξαπέλυσε μια εκστρατεία βομβαρδισμών στην ίδια ακριβώς χώρα, ώστε να εφαρμόσει μια ζώνη απαγόρευσης πτήσεων, ουσιαστικά ολοκληρώνοντας το πλαίσιο ενός ολόκληρου αιώνα θανάτου από ψηλά. Το ΝΑΤΟ εν τέλει άλλαξε τον στόχο του και επικεντρώθηκε στην αλλαγή του καθεστώτος –ο Gaddafi δολοφονήθηκε από επαναστάτες που ασφαλώς και βοηθήθηκαν από τους βομβαρδισμούς– και «με κάποια περίεργη και γεωγραφική σύμπτωση, οι βόμβες έπεσαν στα ίδια σημεία που είχε βομβαρδίσει ο Gavotti πριν από 100 χρόνια».

Όταν ο Ιταλός πέταξε μια βόμβα από το αεροπλάνο του, εισήγαγε έναν νέο τρόπο με το οποίο ο άνθρωπος μπορούσε πλέον να σκέφτεται τον πόλεμο και τις μελλοντικές συρράξεις. Δεν υπήρχαν πλέον απαραίτητα μάχες σώμα με σώμα μεταξύ στρατών: το πλάνο είχε ανοίξει και το πλαίσιο του πολέμου έγινε πλέον τρισδιάστατο. Οι στρατιωτικές στρατηγικές θα έπρεπε να «αναμειγνύουν τους πολιτικούς με τους στρατιωτικούς στόχους», οδηγώντας σε «ασύμμετρους πολέμους, που από τότε έχουν γίνει εμμονή». Αυτά τα ιστορικά αποτυπώματα βρίσκονται μέσα στο βιβλίο του Hippler και διαβάζοντάς το, βλέπεις να δημιουργείται η παγκόσμια ιστορία της βόμβας.

Μιλώντας στον Hippler, μέσω email, έναν ιστορικό και φιλόσοφο που διδάσκει στο Πανεπιστήμιο της Καέν στη Γαλλία, τον ρώτησα γιατί θεωρεί ότι οι εναέριες πολεμικές επιχειρήσεις αποτελούν μια τόσο ενδιαφέρουσα οπτική, μέσα από τον οποία μπορεί να εξεταστεί η Ιστορία. Το πρώτο του βιβλίο, μου απαντά, εστίαζε στην υποχρεωτική στράτευση, κάτι το οποίο είναι ταυτόχρονα δημοκρατικό, επειδή περιλαμβάνει και τον πολίτη στις πολεμικές επιχειρήσεις, αλλά και αντιδημοκρατικό, μιας και τον αναγκάζει να υπακούσει. Αυτή η αντίθεση τον οδήγησε σε μια ιδέα που ήθελε να αναπτύξει και η οποία έλεγε πως αν η στράτευση σήμαινε πως όλοι οι άνδρες πολίτες πρέπει να πολεμήσουν σε ένα πόλεμο, «τότε η λογική μας οδηγεί στο ότι ο οποιοσδήποτε μπορεί να γίνει ένα θύμα του πολέμου». Με τον εκδημοκρατισμό των χωρών, επήλθε και ο εκδημοκρατισμός του θανάτου. Το οτιδήποτε, από το κέντρο των πόλεων μέχρι το κάθε σπίτι ξεχωριστά, ήταν πλέον στόχος.

Όταν ο Gavotti «εφηύρε» τις εναέριες πολεμικές επιχειρήσεις, ήταν μια εποχή που οι δυνατότητες της πτήσης είχαν αρχίσει να αποτυπώνονται όλο και περισσότερο στο μυαλό της Δύσης. Ο Louis Bleriot πέρασε για πρώτη φορά από αέρος το Κανάλι της Μάγχης το 1909, οδηγώντας τον H.G. Wells, ο οποίος έκανε το ρεπορτάζ για την Daily Mail, να σκεφτεί περισσότερο αυτήν την επαναστατική τεχνολογία. Έγραψε ότι η δυνατότητα να περάσει κάποιος το Κανάλι της Μάγχης μέσα σε λεπτά αντί για ώρες, ίσως να οδηγούσε σε ένα καίριο χτύπημα στον κορμό της Βρετανικής Αυτοκρατορίας, που ήλεγχε τότε απόλυτα τις θάλασσες: «Ο ανδρισμός είναι πλέον ανεπαρκής», σημείωνε. Μέσα όμως σε ελάχιστα χρόνια, ο μαγικός κόσμος της πτήσης άρχισε να εμφανίζεται στα πυρετώδη φασιστικά όνειρα των Ιταλών Φουτουριστών, που έβλεπαν το πάντρεμα του ανθρώπου και της μηχανής, ως τον απόλυτο ανθρώπινο άθλο. Εμφανιζόταν όμως και στα ιδεώδη των φιλελεύθερων κοσμοπολιτών: Η πτήση θα έβαζε ένα τέλος στα σύνορα και θα άνοιγε τις πόρτες στην ελεύθερη διακίνηση αγαθών ανάμεσα σε όλες τις χώρες του κόσμου. Το γεγονός ότι μπορούσε να φέρει μαζί της και την απόλυτη καταστροφή, ήταν και ο λόγος που θα εξασφάλιζε την ειρήνη.

Όπως τονίζει ο Hippler, αυτή η «ειρήνη» βασίστηκε σε μια ρατσιστική ανάγνωση της ανθρωπότητας, μιας και θα σήμαινε ασφάλεια για τον αποικιοκράτη, αλλά «βόμβες για τους λαούς υπό τους αποικιοκράτες». Μάλιστα, όταν οι περισσότεροι ιστορικοί γράφουν για εναέριους βομβαρδισμούς, εστιάζουν στον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο και αγνοούν τις επιθέσεις σε αυτούς τους πληθυσμούς στα χρόνια ανάμεσα στους πολέμους, εκλαμβάνοντάς τους ως πρόβες για τους «κανονικούς» πολέμους.

Μαθαίνουμε για τις πρώτες εκστρατείες εναέριων βομβαρδισμών των Βρετανών στην Αφρική, τη δεκαετία του '20. Ο Mohammed Abdullah Hassan –ή «Τρελός Μουλάς», όπως τον αποκαλούσαν οι Βρετανοί για την «τρελή» επιμονή του για ανεξαρτησία– ήταν το πρώτο θύμα μιας οργανωμένης και παρατεταμένης εκστρατείας βομβαρδισμών από την νεοσυσταθείσα Βασιλική Αεροπορία (Royal Air Force ή απλώς RAF). Συνεχίζοντας την πορεία της, αργότερα την ίδια δεκαετία, η RAF ανέπτυξε αυτού του είδους την «αυτοκρατορική αστυνόμευση» και στο Ιράκ, κάτι που επέτρεψε στους Βρετανούς να μειώσουν κατά πολύ τις δικές τους απώλειες στο έδαφος, ενώ αποκτούσαν ολοκληρωτικό έλεγχο από αέρος. Αντί να σκοτώνουν συγκεκριμένους αντάρτες, «ο σκοπός ήταν να σπάσουν την κοινωνική και οικονομική ζωή των επαναστατημένων πληθυσμών, να καταστρέψουν τα σπίτια και τα χωριά τους, να αφανίσουν τα ζωντανά τους και να καταστρέψουν τη γεωργία τους».

Θεωρητικοί, όπως ο Aime Cesaire και η Hannah Arendt, υποστήριξαν μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο πως, «τα βασικά στοιχεία του απολυταρχικής ηγεμονίας εφαρμόστηκαν αρχικά στις αποικίες, προτού εισαχθούν εκ νέου στα κέντρα του παγκοσμίου συστήματος».

Μια από τις κεντρικές ιδέες του Hippler, είναι πως οι «στρατηγικοί βομβαρδισμοί» -όπως οι επιδείξεις εναέριας στρατιωτικής ισχύος που ισοπέδωσαν το Κόβεντρι και τη Δρέσδη– ήταν ένας τρόπος να μετατραπεί ο «λαός» σε «μάζα». Τον ρωτώ τι εννοεί με αυτό. «Από τότε που τελείωσαν οι μοναρχίες, η πολιτική είναι ουσιαστικά "από τον λαό, για τον λαό". Οι πολεμικές επιχειρήσεις των σύγχρονων κρατών αφορούν την ενδυνάμωση της ενότητας του λαών τους μέσω διαφόρων τρόπων, όπως για παράδειγμα την ανέγερση καταφυγίων για την προστασία των πολιτών από εναέριους βομβαρδισμούς, ενώ ταυτόχρονα καταβάλλονται προσπάθειες για τη διάλυση της ενότητας του αντίπαλου έθνους, μετατρέποντας τον λαό της αντίπαλης χώρας σε μια αποδιοργανωμένη μάζα». Η διαδικασία βομβαρδισμών λοιπόν δεν καταστρέφει απλώς ζωές, αλλά αλλάζει τον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε τους ανθρώπους.

Οι σημερινές εναέριες πολεμικές επιχειρήσεις είναι διαφορετικές. Αντί για έναν πόλεμο ενότητας μεταξύ αντίπαλων λαών, ο εχθρός είναι ένας δικτυωμένος «τρομοκράτης», οργανωμένος γύρω από διάφορους πυρήνες. Όπως μου εξηγεί ο Hippler, «η όλη πολιτική φιλοσοφία γύρω από την επιλογή στόχων είναι πολύ διαφορετική». Το βασικό μέσο βομβαρδισμών της σημερινής εποχής είναι ένα μη επανδρωμένο drone, το οποίο καλύπτοντας περίπου την ίδια έκταση πάνω από τη Μεσοποταμία την οποία κάλυπτε ολόκληρη η RAF τη δεκαετία του '20, ασκεί μια διαρκή και χαμηλής έντασης αστυνόμευση. Σύμφωνα με την άποψη του Hippler, η βόμβα έχει μετατραπεί στο «θανατηφόρο γκλομπ του παγκόσμιου μπάτσου». Καθώς λοιπόν οι εγχώριες αστυνομικές δυνάμεις έχουν μετατραπεί σε στρατούς που συγκρούονται με διαδηλωτές, οδηγώντας τεθωρακισμένα οχήματα, ο στρατός διατηρεί πλέον έναν ρόλο παγκόσμιου αστυνομικού, αναζητώντας τρομοκράτες ανεξάρτητα από τη χώρα στην οποία βρίσκονται. Δεν είναι ούτε πόλεμος ούτε ειρήνη, αλλά μια ενδιάμεση κατάσταση.  Με τόση συζήτηση να γίνεται στις μέρες μας για την πιθανότητα ενός Τρίτου Παγκόσμιου Πολέμου, το βιβλίο του Hippler καταγράφει την ιδέα πως ήδη τον ζούμε: μια διαρκής και ασύμμετρη σύρραξη, ανάμεσα και κρατικούς και μη-κρατικούς πρωταγωνιστές. Του λέω πως φαντάζει απίστευτο να σκεφτεί κανείς πως τα παλιά αυτοκρατορικά κέντρα, όπως το Παρίσι και το Λονδίνο, μπορούν να βομβαρδιστούν από αέρος, με τις εργατικές τους τάξεις και τους ενεργειακούς δρόμους διασκορπισμένους στον νότο.

O Hippler συμφωνεί, αλλά προσθέτει και τα εξής: «Το πιο πιθανό σενάριο για μια μελλοντική μεγάλη σύρραξη είναι αυτό που οι ειδικοί σε θέματα στρατηγικής αποκαλούν "υβριδικό πόλεμο", δηλαδή τρομοκρατικές επιθέσεις και επιχειρήσεις ανταρτοπολέμου, καθώς και επιχειρήσεις εναντίον οικονομικών στόχων. Τα όρια μεταξύ πολέμου και ειρήνης είναι όλο και πιο δύσκολα να ξεκαθαριστούν. Το χειρότερο πιθανό σενάριο είναι να μην υπάρχουν άμεσες βομβιστικές επιθέσεις, αλλά μια τεράστια κυβερνοεπίθεση στο δίκτυο παροχής ηλεκτρικής ενέργειας, κάτι που θα οδηγούσε σε κατάρρευση της κοινωνικής δομής μέσα σε ελάχιστες ημέρες».

Η βόμβα μπορεί να εξάντλησε τη χρησιμότητά της, αλλά οι απόγονοί της θα είναι ακόμη πιο θανατηφόροι.

Περισσότερα από το VICE

H Ιστορία του Κωνσταντίνου Πάσσαρη, του πιο Σκληρού Κακοποιού της Ελλάδας

Πήγα στη Φινλανδία για Erasmus και Παραλίγο να Πεθάνω

Η Punk Κοινότητα που Αποφάσισε να Μολυνθεί με τον Ιό του HIV