Πόσο Τελικά μας Κοστίζουν οι Κρατούμενοι στην Ελλάδα;

Εικονογράφηση: Ρία Πετρίδου

«Αν δεν έχεις δικά σου χρήματα, δεν βγάζεις φυλακή». Αυτή είναι μια φράση που ακούω από κάθε κρατούμενο που συνομιλώ, γιατί η φυλακή, όπως έχουμε ξαναπεί, είναι μια μικρογραφία του έξω κόσμου. Οι πλούσιοι περνάνε καλύτερα, οι φτωχότεροι στερούνται κυριολεκτικά τα πάντα. Ακόμη και το φαγητό.

Πριν από λίγο καιρό, σε μια συνέντευξη Τύπου, ο υπουργός Δικαιοσύνης, Διαφάνειας και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων Νίκος Παρασκευόπουλος και ο γενικός γραμματέας Αντεγκληματικής Πολιτικής Ευτύχης Φυτράκης παρουσίασαν για πρώτη φορά μια έκθεση για τη μέση δημόσια δαπάνη για τους κρατούμενους στα σωφρονιστικά καταστήματα. Σύμφωνα με τα αποτελέσματα της έκθεσης που συγκρότησε η ομάδα εργασίας του υπουργείου Δικαιοσύνης, για κάθε κρατούμενο κατά το έτος 2014 υπολογίστηκε πως το ελληνικό κράτος ξοδεύει τουλάχιστον 28,18 ευρώ την ημέρα, δηλαδή 10.287,49 ευρώ τον χρόνο.

Όπως τονίζεται και στην έκθεση, σε αντίθεση με άλλες χώρες, η πολιτική ηγεσία και η κοινή γνώμη της χώρας δεν είναι σε θέση να γνωρίζουν πόσο πραγματικά κοστίζει στο ελληνικό δημόσιο η φυλάκιση ενός ατόμου, ώστε να μπορούν να συγκρίνουν το κόστος αυτό με το κόστος μιας εξίσου αποτελεσματικής εναλλακτικής ποινής και να αποφασίσουν τεκμηριωμένα υπέρ της μίας ή της άλλης επιλογής. Γι' αυτό ίσως η έκθεση αυτή μπορεί να αποτελέσει τη βάση για την αναμόρφωση του Ποινικού Κώδικα και την επανεκτίμηση των οικονομικών δεδομένων που αφορούν τον πολυποίκιλο θεσμό της φυλακής.

Οι ζωτικές ανάγκες ενός κρατούμενου είναι ίδιες με των ανθρώπων εκτός φυλακής. Αφορούν το φαγητό, την ιατροφαρμακευτική περίθαλψη και την ένδυσή τους πρωτίστως. Βλέποντας το ποσό, θα έλεγε κανείς πως 28 ευρώ την ημέρα είναι αρκετά για να καλύψουν αυτές τις ανάγκες, αφού πλέον αυτά τα χρήματα είναι ίσως και περισσότερα από το μεροκάματο ενός ανθρώπου που συντηρεί τον εαυτό του και ένα σπίτι εδώ έξω. Συνομιλώντας* όμως με τρεις πρώην κρατούμενες των γυναικείων φυλακών Κορυδαλλού και Ελαιώνα, αλλά και με δυο τωρινούς κρατούμενους των αντρικών φυλακών Κορυδαλλού και Διαβατών για να σχολιάσουν την έκθεση και να μου πουν ποιες βασικές ανάγκες από αυτές που αναφέρονται στην έκθεση του υπουργείου Δικαιοσύνης καλύπτονται και με ποιον τρόπο, οι απαντήσεις είναι τουλάχιστον απογοητευτικές.

Η ιατροφαρμακευτική φροντίδα περιλαμβάνει την περίθαλψη, τις ψυχιατρικές υπηρεσίες, τη φαρμακευτική αγωγή και την οδοντιατρική κάλυψη. Κοστίζει σύμφωνα με την έκθεση 1.247.136,23 ετησίως, με μοναδικό νοσοκομείο που λειτουργεί εντός των φυλακών τον Άγιο Παύλο στο κατάστημα του Κορυδαλλού. «Δεν υπάρχει καν ασθενοφόρο εκεί για τα επείγοντα περιστατικά που δεν μπορούν να αντιμετωπιστούν εντός του νοσοκομείου. Οι άνθρωποι πεθαίνουν περιμένοντας στην είσοδο των φυλακών το ΕΚΑΒ», περιγράφει ο πρώτος κρατούμενος που νοσηλεύεται εκεί τα τελευταία χρόνια, και μου επισημαίνει πως ακόμη και σήμερα, μετά τις 16 καταδικαστικές αποφάσεις που έχει «εισπράξει» η Ελλάδα από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο, με τα πρόστιμα να αγγίζουν το 1.646.000 ευρώ, η κατάσταση όπως την βλέπουν οι κρατούμενοι είναι ίδια. «Πριν από λίγες ημέρες το νοσοκομείο μέτρησε τον πέμπτο νεκρό μέσα σε εκατό ημέρες, ενώ άλλος ένας έπεσε σε κώμα χτυπημένος από κύρωση του ήπατος. Τα κρούσματα φυματίωσης δεν έχουν σταματήσει, το ιατρικό προσωπικό συνεχίζει να είναι υποστελεχωμένο, σε σημείο που κρατούμενοι πλένουν και αλλάζουν συγκρατούμενους που δεν μπορούν να αυτοεξυπηρετηθούν», συμπληρώνει.

Στις δικαστικές φυλακές Διαβατών η κατάσταση είναι χειρότερη σύμφωνα με καταγγελία κρατούμενου: «Εγώ είμαι οροθετικός. Είμαι στα Διαβατά ένα μήνα και δεν μου έχουν κάνει καμιά εξέταση για να διαπιστώσουν τα προβλήματα υγείας που έχω. Δεν με είδε καν γιατρός. Κατεβαίνουν και μου δίνουν την αγωγή που τους εξήγησα πως παίρνω και μου είπαν πως περιμένουν να πάρουν τον φάκελό μου από το δημόσιο νοσοκομείο στο οποίο με παρακολουθούσαν έξω», λέει ο δεύτερος κρατούμενος, που επικοινωνεί μαζί μου τηλεφωνικά. Οι εξετάσεις θα έκαναν δεκαπέντε μέρες, αλλά πουθενά δεν υπάρχει δυνατότητα αιμοληψίας, παρά μόνο σε εξωτερικό νοσοκομείο, στο οποίο όμως αρνούνται να τον μεταφέρουν, όπως μου λέει.

Ρωτώ και τις γυναίκες για την ιατροφαρμακευτική περίθαλψη στις φυλακές όπου εξέτισαν την ποινή τους: «Αν ζητήσεις depon, είναι σαν να τους ζητάς χρυσάφι. Δεν θυμάμαι μία φορά να μου είπαν πως δεν έχουν έλλειψη. Μπορείς να παραγγείλεις αν έχεις χρήματα, σου τα κρατάνε στο φαρμακείο και σου δίνουν όποτε ζητάς. Τα ψυχοφάρμακα, πάλι, υπάρχουν με τη σέσουλα. Όταν μπαίνεις στις φυλακές, ο ψυχίατρος σου γράφει ό,τι του ζητήσεις εσύ», περιγράφει η πρώτη κρατούμενη. Μια κρατούμενη για την οδοντίατρο των φυλακών μου λέει πως: «Όταν με έπιασε πονόδοντος, ζήτησα να δω οδοντίατρο. Ήταν μια γυναίκα αρκετά μεγάλη σε ηλικία, θα έπαιρνα όρκο ότι είχε βγει στη σύνταξη. Κοίταξα τα εργαλεία από μακριά και ήταν σκουριασμένα. Ζήτησα να φωνάξουν ιδιωτικό γιατρό απ' έξω, τους είπα πως θα τον πλήρωνα εγώ, αλλά η αίτησή μου δεν έγινε δεκτή, παρόλο που σύμφωνα με τον σωφρονιστικό κώδικα έχω το δικαίωμα αυτό. Στη φυλακή αν έχεις πονόδοντο γίνεται απευθείας εξαγωγή, χωρίς καν να προσπαθήσουν να φτιάξουν το δόντι σου». Οι γυναικείες φυλακές δεν έχουν δικό τους νοσοκομείο, οπότε όλα τα περιστατικά αντιμετωπίζονται σε εξωτερικό νοσοκομείο, αν γίνει δεκτή η αίτηση της κάθε κρατούμενης από τη φυλακή.

Οι περισσότεροι κρατούμενοι συντηρούνται με δικά τους έξοδα, ακόμη και στο φαγητό. Ο κρατούμενος των Διαβατών μου εξηγεί πως το μόνο που αλλάζει από φυλακή σε φυλακή είναι το πρωινό. Η καθημερινή σίτιση εκεί που βρίσκεται περιλαμβάνει ένα ποτήρι γάλα σε σκόνη το πρωί, χωρίς ψωμί ή φρυγανιές, ενώ το μεσημεριανό και το βραδινό, πέρα από μία φορά την εβδομάδα που περιέχουν κρέας, συνήθως είναι όσπρια, μακαρόνια ή πατάτες. Στις γυναικείες φυλακές τα πράγματα δεν διαφέρουν πολύ. Για πρωινό μου λένε ότι τους δίνουν δυο φρυγανιές με μια μικρή συσκευασία μαρμελάδας, το μεσημεριανό είναι ίδιο με αυτό των αντρών, ενώ το βράδυ τους μοιράζουν από ένα γιαούρτι ή δυο βραστά αυγά. «Όσες από εμάς δεν είχαμε χρήματα, ξυπνούσαμε το πρωί και μαζεύαμε φρυγανιές και μαρμελάδες που περίσσευαν. Αυτά δεν υπήρχαν πάντα, καμιά φορά γινόταν σκοτωμός για να προλάβεις να πάρεις κάτι. Το μεσημέρι ζητούσαμε πάλι περισσεύματα από το φαγητό για να το κρατήσουμε για το βράδυ, κι αν δεν είχε, μαζεύαμε τα γιαούρτια που δεν έτρωγαν άλλες που είχαν χρήματα να παραγγείλουν πράγματα απ' έξω. Οι γυναίκες που βρίσκονται συνήθως στα κελιά του υπογείου είναι κάπως έτσι. Ζουν μαζεύοντας αυτά που περισσεύουν», περιγράφει ακόμη μια κρατούμενη, που εξέτισε την ποινή της σε Κορυδαλλό και Θήβα.

Πέρα όμως από το φαγητό και την ιατροφαρμακευτική περίθαλψη, ένας άνθρωπος έχει κι άλλες βασικές ανάγκες, όπως να κάνει μπάνιο ή να πλύνει τα ρούχα του. Οι περισσότεροι κρατούμενοι αναγκάζονται να παραγγέλνουν απ' έξω μέχρι και οδοντόκρεμα, σαμπουάν και χαρτί υγείας, γιατί η φυλακή τα παρέχει με το σταγονόμετρο, μου αναφέρουν. Μέχρι και το αφρόλουτρο παρέχεται μια στο τόσο, γιατί μόνιμα τους λένε πως δεν έχουν. Για την ακρίβεια, τους γεμίζουν μία φορά τον μήνα σε ένα μπουκαλάκι νερό δύο δάχτυλα, που φτάνουν για να πλυθούν δύο με τρεις φορές, καταγγέλλουν.

«Υποτίθεται πως η κοινωνική υπηρεσία πρέπει να σου παρέχει τα πάντα όταν μπεις. Τους δίναμε κάτι τάπερ χάλια, πλαστικά πιρούνια και κουτάλια για να μπορούν να έχουν κάπου να τρώνε όταν έρχονται τα καζάνια με το φαγητό. Πότε είχαμε, πότε δεν είχαμε. Όταν δεν υπήρχαν, τους λέγαμε να ζητήσουν από κάποια άλλη, κι αν δεν έβρισκαν έμεναν νηστικές. Αυτά υποτίθεται πως όταν βγαίνει κάποια ή όταν έχει λεφτά για να τα αγοράσει μετά, τα επιστρέφει πίσω, όμως υπάρχουν άνθρωποι που δεν μπορούν να αγοράσουν ούτε κι αυτά. Δίσκοι φαγητού με θήκες υπάρχουν μόνο στη Θήβα. Ούτε χαρτί υγείας είχαμε πάντα, ενώ τις περισσότερες φορές δεν είχαμε να τους δώσουμε καν μαξιλάρι και σεντόνι. Ακόμη και σερβιέτες δίνουν 5-6 το μήνα. Για να πάρεις περισσότερες, αν δεν έχεις χρήματα για να παραγγείλεις, θα πρέπει και πάλι να κάνεις αίτηση», μου αναφέρει μια κρατούμενη που εργάστηκε για την κοινωνική υπηρεσία του Κορυδαλλού προκειμένου να καλύψει μέρες ποινής με μεροκάματα. «Από ένα σημείο και μετά, ξέρουν ποια δεν έχει χρήματα και τη φωνάζουν για να της δώσουν μερικά είδη πρώτης ανάγκης μια φορά το δίμηνο: μια τηλεκάρτα των τεσσάρων-πέντε ευρώ ή δέκα ευρώ στην καρτέλα από κάποια δωρεά που θα έχει έρθει για τους άπορους. Αλλά αυτό γίνεται πιο σπάνια από μία φορά τον μήνα», καταλήγει.

Όσον αφορά τα ρούχα που αναφέρεται στην έκθεση πως παρέχει η φυλακή στους κρατούμενους, στις αντρικές φυλακές υπάρχουν ελάχιστα και χρησιμοποιημένα μου λένε. Έτσι, οι άνθρωποι που δεν έχουν κάποιον να τους στείλει τα δικά τους ρούχα απ' έξω, βασίζονται και πάλι στην κοινωνική υπηρεσία. Όταν πρωτομπαίνει ένας κρατούμενος στη φυλακή, κατά την είσοδό του του αφαιρούνται τα πάντα και του δίνουν κάποια απ' αυτά που υπάρχουν στις αποθήκες της φυλακής μέχρι να του επιστραφούν αυτά που φορούσε. Το ίδιο συμβαίνει και στις γυναικείες φυλακές. Τα ρούχα όμως αυτά υπάρχουν από δωρεές ή είναι τα παλιά που έχουν αφήσει πρώην κρατούμενες.

Ρωτώ τους κρατούμενους περίπου πόσα ξοδεύουν εβδομαδιαία για όλα όσα θέλουν να αγοράσουν. Οι άντρες κρατούμενοι μου απαντούν πως τα έξοδά τους είναι περίπου 25-30 ευρώ την εβδομάδα, για τσιγάρα, ένα πακέτο δημητριακά, ένα κουτί καφέ και μια ζάχαρη, οδοντόκρεμα, χαρτί υγείας και σαμπουάν. Οι γυναίκες μου δίνουν διάφορες απαντήσεις. Η μια ξόδευε 50 ευρώ την εβδομάδα για παρόμοια πράγματα, περισσότερο φαγητό, καλλυντικά, αλλά όπως μου λέει: «Είχα τα πάντα, δεν στερήθηκα τίποτα απολύτως πέρα από την ελευθερία μου». Η δεύτερη ξόδευε 30 ευρώ και η τρίτη καθόλου χρήματα, αφού οι δικοί της δεν είχαν τη δυνατότητα να τη βοηθήσουν. Είναι η μόνη που μου περιγράφει τη φυλακή σαν εφιάλτη.

Σε αυτό που συμφώνησαν όλοι είναι ότι δεν υπάρχουν αρκετά προγράμματα επανένταξης. «Ένα ποσοστό 60-70% στα 15 χρόνια που μπαινοβγαίνω στη φυλακή, το έχω δει να επιστρέφει πίσω. Αυτό συμβαίνει επειδή τους ανοίγουν την πόρτα ένα πρωί και τους λένε να τα βγάλουν πέρα μόνοι τους. Δεν έχουμε κάποιο πρόγραμμα εργασίας και αν υπάρχει δεν μας συμπεριλαμβάνει όλους», αναφέρει ο κρατούμενος από τον Κορυδαλλό.

Η Ελλάδα ανήκει στις ευρωπαϊκές χώρες που ξοδεύουν ελάχιστα ποσά για τους κρατούμενους. Η Κύπρος δαπανά υπερδιπλάσιο ποσό, ενώ η Σουηδία βρίσκεται στην κορυφή της λίστας, με 317 ευρώ μέση ημερήσια δαπάνη για κάθε κρατούμενο. Το πρόβλημα, όμως, πέρα από το πολύ χαμηλό ποσό που διαθέτει το κράτος, είναι η τρομακτική ανισότητα με την οποία διατίθενται τα χρήματα αυτά. Ένα ελάχιστο ποσό αντιστοιχεί σε αυτά που έχει πραγματικά ανάγκη ο κρατούμενος, στη διατροφή, την περίθαλψη, στα θεραπευτικά προγράμματα και τα προγράμματα επανένταξης, τη στιγμή που υπάρχει τεράστια σπατάλη πόρων στη φύλαξη και στις διοικήσεις. Δεν υπάρχει ανάγκη μόνο για αύξηση του ποσού που δαπανάται στα σωφρονιστικά καταστήματα, αλλά και τέτοιες ενέργειες ώστε η προσοχή να στραφεί στη διαβίωση των κρατουμένων, κάτι που δεν αλλάζει απαραίτητα με κριτήρια οικονομικά, αλλά με ανθρωπιστικά.

*Τα στοιχεία των κρατούμενων δεν αναφέρονται για προστασία των προσωπικών τους δεδομένων. Είναι στη διάθεση του VICE.

Περισσότερα από το VICE

Αυτός Είναι ο Μοναδικός Δρόμος-Φάντασμα της Θεσσαλονίκης

Ο Νέος Τρόπος που Βγαίνουν Ραντεβού και Φλερτάρουν οι Μεταλλάδες

Το να Αγαπάς έναν Φυλακισμένο Είναι μια Κόλαση