Φωτογραφίζοντας τις Επιπτώσεις της Μεγαλύτερης Πυρηνικής Καταστροφής του Κόσμου

_ Αυτό το άρθρο αρχικά εμφανίστηκε στο VICE Germany. _

Πριν από 29 χρόνια, όταν ήμουν ενός έτους, ζούσα με τους γονείς μου σε μια μικρή ουκρανική πόλη, την Pripyat - περίπου 60 μίλια μακριά από το Κίεβο. Θα επρόκειτο για μια συνηθισμένη ιστορία, εάν η πόλη που ζούσα δεν ήταν κάτω από δυο μίλια μακριά από το εργοστάσιο ενέργειας του Τσερνόμπιλ. Αυτό αλλά και το ότι ο μπαμπάς μου εργαζόταν ως μηχανικός εκεί, και λειτουργούσε έναν από τους πυρηνικούς αντιδραστήρες.

Τότε, ο μέσος όρος ηλικίας των ανθρώπων που ζούσαν στο Pripyat ήταν περίπου τα 26 έτη. Καθένας που ζούσε εκεί (περίπου 50.000 άτομα) είχε 36 ώρες να φύγει μακριά μετά την έκρηξη του Αντιδραστήρα 4 στη διάρκεια ελέγχου του συστήματος, που απελευθέρωσε στην ατμόσφαιρα ένα εξαιρετικά ραδιενεργό νέφος. Μέχρι σήμερα, αυτό είναι το χειρότερο πυρηνικό δυστύχημα στην ιστορία.

Η καταστροφή έδωσε σχήμα στη ζωή μου, όπως επίσης και στις ζωές χιλιάδων άλλων ανθρώπων, πολλοί εκ των οποίων, συμπεριλαμβανομένου του πατέρα μου Constantine δεν ζουν πλέον λόγω των επιπτώσεων που είχε η ραδιενέργεια στην υγεία τους.

Η τελευταία δουλειά του φωτογράφου Gerd Ludwig με τίτλο The Long Shadow of Chernobyl (Edition Lammerhuber, 2014) είναι το συσσωρευμένο αποτέλεσμα εννέα ταξιδιών, σε διάστημα 20 ετών, στη ζώνη αποκλεισμού γύρω από τον τόπο καταστροφής. Είχα την τύχη να μιλήσω μαζί του για τη φωτογραφική δουλειά του και να μοιραστούμε μερικές από τις εμπειρίες μας στη ζώνη αποκλεισμού.

VICE: Δουλεύεις πολύ σε χώρες της πρώην ΕΣΣΔ. Από προήλθε αυτό το ενδιαφέρον;
Gerd Ludwig: Άρχισε όταν ήμουν νέος. Στη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, ο πατέρας μου επιλέχτηκε από το γερμανικό στρατό και μάλιστα ήταν μεταξύ των στρατιωτών που εισέβαλλαν στη Σοβιετική Ένωση. Πολέμησε σε όλη τη διαδρομή μέχρι το Στάλινγκραντ. Όταν επέστρεψε, οι εμπειρίες του έγιναν τα παραμύθια που μου έλεγε όταν ξάπλωνα. Μεγαλώνοντας άρχισα να κάνω ερωτήσεις. Οι εξηγήσεις δεν ήταν πραγματικά αρκετές. Μεγάλωσα με το απίστευτο αίσθημα ενοχής προς τη Ρωσία και τις άλλες Σοβιετικές Δημοκρατίες. Τόσο πολύ, που όταν πήρα την πρώτη μου αποστολή στη Ρωσία για το περιοδικό Geo, δεν επέτρεψα στον εαυτό μου να παρεί οποιαδήποτε επικριτική φωτογραφία της Ρωσίας - μιας χώρας που είχε υποφέρει τόσο άσχημα από τη γερμανική εισβολή.

Πώς κατέληξες να φωτογραφίσεις το Τσερνόμπιλ;
Η δεύτερη μεγάλη αποστολή μου ήταν για το National Geographic το 1993 - και αφορούσε τη μόλυνση στις πρώην σοβιετικές δημοκρατίες. Τότε ήταν που ένιωσα την ανάγκη να συμπεριλάβω το Τσερνόμπιλ. Υποτίθεται ότι θα ήταν μόνο ένα μικρό κομμάτι, αλλά κατέληξε να είναι ιστορία από μόνο του. Άρχισα να αναπτύσσω ένα βαθύτερο ενδιαφέρον για το Τσερνόμπιλ ως αντικείμενο και ήξερα ότι έπρεπε να επιστρέψω. Στην πραγματικότητα μου πήρε έντεκα χρόνια για να πάω πίσω. Επέστρεψα το 2005, το 2011 και το 2013 για μια εκτεταμένη χρονική περίοδο. Φωτογράφησα τα θύματα, την πόλη φάντασμα του Pripyat, τη Ζώνη Αποκλεισμού, τον ίδιο τον αντιδραστήρα και τις περιοχές που επηρεάστηκαν από την πτώση τόσο στη Λευκορωσία όσο και την Ουκρανία.

Πήγα στο Τσερνόμπιλ για να φωτογραφίσω τη δική μου ιστορία, σε αρκετές περιπτώσεις. Το δυστύχημα άλλαξε δραματικά τις ζωές μας. Με πολλούς τρόπους, όλες οι επιθυμίες μου και τα πάθη μου αναπτύχθηκαν από τα ερείπια του Τσερνόμπιλ. Μερικές φορές αναρωτιέμαι πώς θα ήταν η ζωή μου εάν δεν είχε συμβεί το δυστύχημα. Πιθανώς θα ζούσα ακόμα εκεί, θα είχα σύζυγο και μερικά παιδιά και ίσως να ήμουν κι εγώ πυρηνικός φυσικό.

Δηλαδή ήσουν εκεί όταν συνέβησαν όλα;
Ναι, ζούσαμε στο Pripyat και ο πατέρας μου λειτουργούσε τον Αντιδραστήρα 2. Είχε την τελευταία βάρδια τη νύχτα του δυστυχήματος. Οι φίλοι του εργάζονταν στην αίθουσα ελέγχου του Αντιδραστήρα 4. Μου είπε πώς τους είδε να τρέχουν να διορθώσουν την κατάσταση-παρόλο που δεν υπήρχε τίποτα που να μπορούσαν να κάνουν. Ο πατέρας μου τηλεφώνησε στη μητέρα μου μετά τη βάρδιά του και της είπε να κλείσει τα παράθυρα και να μείνει μέσα. Δεν μπορούσε να πει γιατί. Ξέρω ότι έπρεπε να υπογράψουν κάποιου είδους συμφωνία εμπιστευτικότητας. Η μαμά μου κάποτε μου είπε για τις φίλες της που πήγαν στην παραλία εκείνη τη μέρα, παρά το ότι τις προειδοποίησε: δεν είχαν ιδέα για τον κίνδυνο.

Φοβήθηκες την πρώτη φορά που πήγες εκεί; Ένιωσες ότι διακινδυνεύεις την υγεία σου;
Ήμουν αρκετά προετοιμασμένος για το πρώτο μου ταξίδι, έκανα έρευνα περίπου τέσσερις εβδομάδες. Ταξίδεψα με πλήρη εξοπλισμό προστασίας, ο οποίος περιελάμβανε μετρητές Geiger, αντιασφυξιογόνες μάσκες, δοσίμετρα, προστατευτικά για τις μπότες και φόρμες προστασίας. Αλλά όταν εμφανίστηκα στο Τσερνόμπιλ, οι αξιωματούχοι μου ζήτησαν να μη φορέσω τίποτα από τον εξοπλισμό προστασίας, έτσι ώστε να μην τρομάξω τον κόσμο που εργαζόταν εκεί χωρίς να φοράει κάτι ανάλογο. Ως φωτογράφος περπατάς σε μια λεπτή γραμμή και χρειάζεται τη συνεργασία των ανθρώπων για να κάνεις τη δουλειά. Στο Τσερνόμπιλ, έφαγα αυγά, ψάρι και πατάτες που είχαν όλα παραχθεί στη μολυσμένη περιοχή. Ανησυχούσα αλλά δεν ήμουν πραγματικά φοβισμένος.

Πιστεύεις ότι το να βγάλεις μια καλή φωτογραφία αξίζει αυτούς τους κινδύνους;
Ως δημοσιογράφοι, συχνά θέτουμε τον εαυτό μας σε επικίνδυνα περιβάλλοντα. Αλλά το κάνουμε αυτό εξ ονόματος των αθώων θυμάτων - καταγράφουμε την ιστορία τους, που σε άλλη περίπτωση δεν θα ακουγόταν. Το να είμαι με αυτούς τους ανθρώπους, να φάω και να πιω μαζί τους έχει να κάνει με το να ακούσω τον πόνο τους και να δω την ψυχή τους.

Ήταν κάποιος εχθρικός απέναντί σου;
Ανεξάρτητα από το που είσαι, πάντα θα βρεις απέναντί σου τον περιστασιακά εχθρικό τύπο. Γενικά μιλώντας, οι άνθρωποι που έχω φωτογραφίσει ήταν ευγνώμονες. Όταν είμαι σε αποστολή για το National Geographic, δεν είμαι εκεί απλά για μερικές ώρες. Δεν εισβάλλω απλά στις ζωές των ανθρώπων ως ένα σώμα με κάμερα αντί για κεφάλι. Πρώτα συναντάω καθέναν από αυτούς ως πρόσωπο. Μόνο αφού μιλήσω μαζί τους και μοιραστώ την ιστορία μου, περιμένω να μου ανοιχτούν. Τότε αρχίζω να ξεπακετάρω τη φωτογραφική μηχανή μου. Θεωρώ ηρωικό το ότι μοιράζονται τις ιστορίες τους. Πρέπει να γνωρίζω ότι στρέφοντας την κάμερα προς ανθρώπους που υποφέρουν, αυξάνω τη λύπη τους και στιγμιαία κάνω τις αναμνήσεις τους πιο οδυνηρές.

Πέρασες πολύ χρόνο φωτογραφίζοντας την επίπτωση της ραδιενέργειας στην υγεία των ανθρώπων. Οι φωτογραφίες των παιδιών με ειδικές ανάγκες με επηρέασαν περισσότερο όταν τις είδα.
Οι συνέπειες του δυστυχήματος του Τσερνόμπιλ στην υγεία των ανθρώπων είναι αρκετά αμφιλεγόμενες στην επιστημονική κοινότητα. Αλλά αυτά τα στατιστικά δεν μπορούν να αμφισβητηθούν- το επίπεδο της λευχαιμίας και των άλλων καρκίνων είναι πολύ πιο υψηλά στις πληγείσες περιοχές από ότι έξω από αυτές. Στο Gomel— μια νότια περιοχή της Λευκορωσίας που έχει επηρεαστεί πολύ από την καταστροφή- συνάντησα νέες γυναίκες από τη μολυσμένη περιοχή που ανησυχούσαν πολύ για την ευημερία των μελλοντικών παιδιών τους. Μόνο αυτός ο φόβος και το άγχος μπορεί να είναι επιζήμια για την υγεία κάποιου ανθρώπου. Παρόλο που γνωρίζω ότι λόγω της κληρονομιάς του σοβιετικού συστήματος, οι γονείς παρατάνε τα παιδιά με ειδικές ανάγκες πολύ πιο εύκολα από ότι στις χώρες της Δύσης, ανακάλυψα ότι η κυβέρνηση της Λευκορωσίας πραγματικά υποβαθμίζει το ρόλο του Τσερνόμπιλ στην εμφάνιση αναπτυξιακών αναπηριών. Οι λίγοι που τολμούν να μιλήσουν ανοιχτά για αυτό βλέπουν καθαρή σύνδεση μεταξύ των αυξανόμενων προβλημάτων υγείας και τη ραδιενέργεια που απελευθερώθηκε από την καταστροφή.

Ποια ήταν η πιο εντυπωσιακή εμπειρία σου στη ζώνη;
Το 2005, είχα δυνατότητα να εξερευνήσω πιο βαθιά μέσα στον Αντιδραστήρα 4 από ότι οποιοσδήποτε άλλος δυτικός φωτογράφος. Φωτογράφισα περιοχές όπου οι εργάτες μπορούσαν να εργαστούν μόνο 15 λεπτά την ημέρα, παρά το ότι φορούσαν τον προστατευτικό εξοπλισμό. Το επίπεδο της αδρεναλίνης ήταν απίστευτο. Το 2013, επέστρεψα στον αντιδραστήρα και ήμουν έτοιμος να προχωρήσει περισσότερο από ότι προηγουμένως. Βαθιά μέσα σε ένα σκοτεινό διάδρομο, ο μηχανικός που με συνόδευε άνοιξε μια βαριά μεταλλική πόρτα. Κατάφερα να τραβήξω μερικά γρήγορα στιγμιότυπα πριν να με τραβήξει έξω, αλλά τράβηξα το ρολόι στον τοίχο. Είχε παγώσει στις 01:23 π.μ.- τη στιγμή που ο αντιδραστήρας εξερράγη και ο χρόνος στο Τσερνόμπιλ σταμάτησε για πάντα.

Πώς νιώθεις για την πυρηνική ενέργεια και τι θέλεις να πεις στον κόσμο με τις φωτογραφίες σου;
Δεν μου αρέσει να φοράω ετικέτες και να περιφέρομαι ως κάποιος που αντιτίθεται στην πυρηνική ενέργεια. Ο κόσμος υποθέτει πολύ γρήγορα ότι είμαι προκατειλημμένος. Θέλω οι φωτογραφίες μου να μιλάνε από μόνες τους. Φωτογραφίζω αυτό που βλέπω και θέλω ο θεατής να βγάλει τα δικά του συμπεράσματα. Αλλά αμφιβάλλω ότι κοιτώντας κάποιος τις φωτογραφίες μου, στη συνέχεια θα μπορούσε να εξακολουθεί να θεωρεί ασφαλή την πυρηνική ενέργεια.

Σχεδιάζεις να επιστρέψεις στο Τσερνόμπιλ ή έκλεισε αυτό το κεφάλαιο για σένα; Και τι σκέφτεσαι για άλλα πυρηνικά δυστυχήματα όπως είναι η Φουκουσίμα;
Δεν έχω σχέδια να πάω στη Φουκουσίμα. Δεν θα κυνηγήσω κάθε πυρηνικό δυστύχημα στον κόσμο. Ωστόσο, σχεδιάζω να εκδώσω ένα άλλο βιβλίο στο Τσερνόμπιλ με αφορμή την 30ή επέτειο-μια μικρότερα συλλογή με ακόμα εν ζωή υπάρξεις. Ξέρω ότι η δουλειά μου εκεί δεν έχει τελειώσει. Το τωρινό βιβλίο είναι μια παύση, προκειμένου να ανατρέξω πίσω και έπειτα να προχωρήσω κι άλλο.

Μπορείτε να δείτε κι άλλη δουλειά του Gerd Ludwig και να αγοράσετε υπογεγραμμένα αντίγραφα από το βιβλίο του The Long Shadow of Chernobyl στην ιστοσελίδα του gerdludwig.com. Το βραβευμένο του iPad App είναι αυτή την περίοδο υπό κατασκευή, αλλά σύντομα θα διατίθεται και πάλι από το iTunes store. Μπορείτε ακόμα να τον ακολουθήσετε στο Instagram.

Ακολουθήστε το VICE στο Twitter, Facebook και Instagram.