Η Αθήνα Βρίσκεται σε Παρακμή ή σε Στιγμή Σημαντικής Μεταμόρφωσης;

Τα τελευταία χρόνια ακούγεται συνεχώς ότι η «Αθήνα είναι το νέο Βερολίνο». Κάποιοι βρίσκουν αλήθειες σε αυτήν τη φράση κι άλλοι κρατάνε την κοιλιά τους από τα γέλια. Το να ζεις στην Αθήνα μετά από μία δεκαετία οικονομικής κρίσης και σχεδόν μία διετία πανδημίας δεν είναι καθόλου εύκολο. Ακόμη κι αν στον μικρόκοσμο που κάποιοι μπορεί να χτίζουν τα πράγματα βαίνουν καλώς, η μεγάλη εικόνα της πόλης είναι ένα κράμα που περιλαμβάνει ακρίβεια, βρομιά, κίνηση, απουσία πρασίνου και ευκαιριών για τους πιο ευάλωτους πληθυσμούς.

Η Μπιενάλε της Αθήνας είναι κάθε χρόνο όλο και πιο πολιτική. Φέτος, η ECLIPSE ασχολείται με τις κοινωνικές, πολιτικές και πνευματικές αλλαγές που συντελούνται σε παγκόσμιο επίπεδο αλλά και στην ίδια την Αθήνα. Όπως σημειώνει η διοργάνωση η έκλειψη είναι ένα φαινόμενο επικαλύψεων και συσκότισης αλλά και ένα φαινόμενο κοσμικό. Η εμπειρία της έκλειψης δρα ως καταλύτης για την επανεπεξεργασία ενός ανεπίλυτου παρελθόντος που μπορεί να τροφοδοτήσει ένα άρρητο παρόν ώστε τελικά να συμβάλει στη διαμόρφωση του μέλλοντος. Σύμφωνα με την Μπιενάλε, η Αθήνα λειτουργεί ως το καταλληλότερο σημείο εποπτείας των εκφάνσεων του χρόνου και του τόπου αλλά και διερώτησης: Βρίσκεται η Δύση σε παρακμή ή σε μια στιγμή σημαντικής μεταμόρφωσης; Αναδιαμορφώνοντας αυτό το ερώτημα, ζητήσαμε από τον καλλιτεχνικό διευθυντή Poka-Yio και τους συνεπιμελητές της φετινής διοργάνωσης Omsk Social Club και του Larry Ossei-Mensah να μας απαντήσουν αν τελικά η ίδια η Αθήνα βρίσκεται σε παρακμή ή σε μία στιγμή σημαντικής μεταμόρφωσης. Αυτές είναι οι απαντήσεις τους.

Poka-Yio

«Η ευκαιρία πραγματικής μεταμόρφωσης μετά την κρίση πέρασε»

Η Αθήνα βρίσκεται σε άμπωτη πριν το μεγάλο κύμα. Η μεταμόρφωσή της που έρχεται είναι καθολική και βίαιη. Είναι το αναγκαίο κακό και η ευκαιρία μαζί. Η ιδιοκτησία είναι το τελευταίο ανάχωμα που πέφτει στον δρόμο προς μια διεθνοποιημένη, ομογενοποιημένη πόλη. Οι αλυσίδες των πολυκαταστήματων και των ξενοδοχείων θα προσφέρουν την ίδια εμπειρία που βρίσκεις στη Μαδρίτη, το Αμβούργο, την Αμβέρσα. Αυτό είναι το μέλλον της εικόνας της πόλης. Από μέσα, όμως, θα βράζει. Ανεργία και περιθωριοποίηση, για όσους αρνηθούν να υποβιβαστούν σε είλωτες. Οι νέες τάξεις των μεταναστών και προσφύγων θα βρουν προσωρινή εργασία στις οικοδομές και θα κουτσο-τακτοποιηθούν, πιθανόν μετά από 20 χρόνια να βρουν και την κοινωνική θέση που ίσως επιθυμούν. Οι μεγάλες μάζες του πληθυσμού θα μεταφερθούν και αυτές προς την οικονομία των ανειδίκευτων υπηρεσιών ή θα αποτελειωθούν. Αυτή είναι η σκοτεινή πλευρά του επερχόμενου μέλλοντος της πόλης.

Η δε ευκαιρία που έρχεται είναι για το ξένο κεφάλαιο, να «επενδύσει» σε αυτήν τη γεμάτη υποσχέσεις περιοχή που ακόμα κυριαρχεί ο τυχοδιωκτισμός. Η Άγρια Δύση, το αμερικάνικο όνειρο είναι η νέα Αθήνα. Όχι για αυτούς που αγοράζουν χρησιμοποιημένη Ιστορία και Πατριδογνωσία, τους νταήδες, εθνικιστές, τηλε-ευαγγελιστές εκπτωτικών προσφορών, αλλά για τους απάτριδες και τους διεθνείς τυχοδιώκτες. Ο σύγχρονος πολιτισμός θα ακολουθήσει αυτήν τη βίαιη μεταμόρφωση και στην καλύτερη περίπτωση θα την αφηγηθεί. Στη χειρότερη θα μεταμορφωθεί σε μπιζού, σε διακόσμηση των νέων ξενοδοχείων.

Το γδύσιμο της Αθήνας δεν θα είναι ένα όμορφο, αισθησιακό γδύσιμο. Θα είναι μια διαπόμπευση και βίαιη επανεπένδυση. Οι γυψοσανίδες θα στρωθούν σε εκατοντάδες τετραγωνικά χιλιόμετρα – εσωτερικές επενδύσεις νεοκλασικών παρατημένων κτιρίων. Το κέντρο θα κλείσει και θα γίνει χώρος διασκέδασης για τους τουρίστες που επιθυμούν να δραπετεύσουν, δηλαδή να πιουν και να φάνε, για ένα σαββατοκύριακο. Ναι θα «κινηθεί» η οικονομία, δηλαδή θα βγουν νέα δάνεια και θα αγοραστούν νέα αυτοκίνητα, οι δείκτες θα είναι θετικοί και όλοι θα προσποιούνται τους ευχαριστημένους. Καμία ουσιαστική ανάπτυξη, κανένας μελλοντικός σχεδιασμός για την οικονομία, την εκπαίδευση, τον πολιτισμό. Απέλπιδες προσπάθειες νέας αγροοικονομίας, βιοτεχνίες, πρωτογενείς καλλιέργειες, μικροεπιχειρηματικότητα, χιλιάδες όνειρα θα σβήσουν και μαζί τους τα τελευταία αμπέλια και χωράφια που τις χρηματοδότησαν.

Η ευκαιρία πραγματικής μεταμόρφωσης μετά την κρίση πέρασε. Το Πάθημα δεν έγινε ποτέ Μάθημα. Όπως ξέρουμε από τη δραματουργία όταν το πάθημα δεν γίνεται μάθημα, δηλαδή το εξωτερικό τραύμα δεν γίνεται αφορμή για εσωτερική μεταμόρφωση, τότε επέρχεται το σκληρό τέλος. Δεν αλλάξαμε κάποια από τις συνήθειές μας, δεν κάναμε format τον δίσκο μας και αλλαγή στο λογισμικό. Άμοιροι περιμένουμε την αλλαγή όταν αυτή δεν θα μπορούσε να έρθει από έξω αλλά μόνο από τα μέσα. Η Αθήνα βρίσκεται σε μια στιγμή ιστορικής μεταμόρφωσης, ναι. Το πρόβλημα είναι πως από βατράχι δεν θα γίνει πριγκιποπούλα αλλά σκαθάρι. Χαριτωμένα ανήμπορη, πολύχρωμα ανόητη, τουμπαρισμένη και ανίκανη να ορθοποδήσει, θα περιμένει χορεύοντας με τα πόδια στον αέρα να την φάνε τσιμπολογώντας την τα μυρμήγκια.

Larry Ossei-Mensah

«Έχει επιβεβαιώσει τη θέση της ως μια από τις πιο συναρπαστικές πόλεις στον κόσμο».

Η Αθήνα πάντα θα βρίσκεται σε μια κατάσταση μεταμόρφωσης κι αυτό είναι που την καθιστά ενδιαφέρον μέρος και τοπίο προς εξερεύνηση. Καταλυτικό ρόλο σε αυτήν τη μεταμόρφωση παίζει η τοποθεσία της πόλης στο σταυροδρόμι Ευρώπης, Νοτιοδυτικής Ασίας και Βόρειας Αφρικής. Η θέση της την έχει καταστήσει θύλακα πολιτισμού, ιδεών και δημιουργικότητας. Τα τελευταία χρόνια η Αθήνα έχει επιβεβαιώσει τη θέση της ως μια από τις πιο συναρπαστικές πόλεις στον κόσμο, ιδίως για την τέχνη. Έτσι θέλαμε να χρησιμοποιήσουμε αυτό ως πλαίσιο για την ΑΒ7, για να κατανοήσουμε τις αλλαγές που συμβαίνουν σήμερα σε τοπικό και παγκόσμιο επίπεδο.

Omsk Social Club

«Εξαρτάται πολύ από ποια πλευρά της παρακμής ή της μεταμόρφωσης βρίσκεσαι».

Το τέλος ενός πολιτισμού είναι πάντα η αρχή ενός άλλου. Το μέλλον πάντα επεξεργάζεται το παρελθόν και το παρελθόν βάζει τους κανόνες του στο μέλλον και το παρόν είναι ένα ακαθόριστο πολυ-σύμπαν. Έτσι, κατά μία έννοια, αυτό το ερώτημα δεν φαίνεται να μπορεί να απαντηθεί καθώς το ίδιο το ερώτημα είναι ένα μεταβλητό χάος, που εξαρτάται πολύ από ποια πλευρά της παρακμής ή της μεταμόρφωσης βρίσκεσαι. Έτσι θα προσπαθήσουμε να απαντήσουμε αυτό το ερώτημα μέσα από τον φακό των έργων που εκτίθενται και ίσως να δείξουμε πόσο στενά συνδεδεμένη είναι η παρακμή με τη μεταμόρφωση μέσα στο έργο της Έρικας Σκούρτη, “Exit Scripts” του 2018. Το έργο είναι μια οπτικοακουστική εγκατάσταση, της οποίας η αφήγηση εκτείνεται σε ένα 18μηνο κατά το οποίο η Σκούρτη πέρασε μια κόλαση που περιλάμβανε χωρισμούς εξώσεις και άλλες προσωπικές δυσκολίες της. Αντί να στραφεί στους φίλους της ή στον τομέα της υγείας, η Σκούρτη στράφηκε στο κινητό της και άρχισε να καταγράφει αυτά τα παραληρήματα καθώς περπατούσε στο Λονδίνο. Όταν συνήλθε, με τη δική της μεθοδολογίας radical gossip και αυτοφροντίδας, έβαλε τα μεταγραμμένα κείμενα σε ένα πρόγραμμα που λέγεται “Beyond Words”. Το λογισμικό εντοπίζει συναισθήματα στην ομιλία, και η Σκούρτη εκπαίδευσε το δικό της ώστε να πιάνει τη διέγερση και μέσα από αυτή τη δουλειά προχωράει τις σκέψεις και τη σύνδεσή της με την συναισθηματική παρακολούθηση και τη σωματική κρίση. Τέτοια έργα είναι σημαντικά για να καταλάβουμε ότι το μέλλον των συναισθημάτων και των μηχανών είναι από μας και για μας. Το έργο της επίσης τονίζει γιατί είναι τόσο σημαντικό για την τέχνη να μη θεωρείται απλώς αγαθό αλλά και τράπεζα δοκιμής για τις μελλοντικές κοινωνίες.

Αυτό φαίνεται και σε έργα όπως το Nascent, μια exit tech καλλιτεχνική παραγωγή που δημιούργησε τρεις εναλλακτικούς τρόπους χρόνου. Τα τρία είδη χρόνου είναι: Energy Time, όπου το πέρασμα του χρόνου μετριέται με τις συναλλαγές που πραγματοποιούνται σε πραγματικό χρόνο στην οικονομία του bitcoin· Healing Time, ο χρόνος που ορίζεται από τη συχνότητα ενός χαλασμένου κρυστάλλου χαλαζία, του παραδοσιακού υλικού μέτρησης του χρόνου· και τέλος, Machine Time, που βασίζεται σε τρεις κόμβους που ορίζουν μια ενιαία ώρα ανά την υφήλιο, έτσι ώστε οι εξυπηρετητές να μπορούν να συγχρονιστούν με ακρίβεια χιλιοστού του δευτερολέπτου, οπουδήποτε κι αν βρίσκονται.

Άλλοι καλλιτέχνες που πρόσφεραν εναλλακτικές εικασίες για άλλα μέλλοντα, περιλαμβάνουν τους Contemporary And – με εγκαταστάσεις προσφέρουν μορφές λογοτεχνίας ως εργαλεία για κριτικό διάλογο εντός και εκτός του πλαισίου της έκθεσης. Μέσα από την έκθεση άλλοι έχουν φτιάξει ψηφιακούς μετακόσμους για να κάνουμε εικασίες, ανάμεσά τους οι Λητώ Κάττου, Mycological Twist, Βαλίνια Σβορώνου, Τεό Τριανταφυλλίδης κ.ά. Σε όλα όμως αυτά τα έργα υπάρχει η έννοια της Ana Mendieta για την επαφή με τη γη ως μια μεθοδολογία για την άσκηση της τέχνης, όπως φαίνεται στην ΕCLIPSE μέσα από τη σειρά με τίτλο “Itiba Cahubaba (Esculturas Rupestres), που μοιάζει ο μόνος τρόπος να μεταμορφωθούμε, πραγματικά πέρα από τις αρχαίες πατριαρχικές αγορές του παρελθόντος στην Αθήνα και όχι μόνο.

*Η 7η Μπιενάλε της Αθήνας ECLIPSE (ΕΚΛΕΙΨΗ) πραγματοποιείται έως τις 28 Νοεμβρίου 2021. Περισσότερα, εδώ.

Περισσότερα από το VICE

Το Nησί-Παράδεισος της Ιαπωνίας που Είναι Βουτηγμένο στη Φτώχεια

Η Κατάρα του “Dune” Πριν τον Βιλνέβ: Έμεινε «Απωθημένο» σε Ντέιβιντ Λιντς, Ρίντλεϊ Σκοτ, Χοδορόφσκι

Ο 18χρονος Μετανάστης Διανομέας που Σκοτώθηκε εν Ώρα «Μαύρης» Εργασίας

Ακολουθήστε το VICE σε Facebook, Instagram και Twitter.