Η Σρεμπρένιτσα Ακόμα «Μιλάει» για τη Φρίκη του Πολέμου και τον Παραλογισμό του Εθνικισμού

Αν υπάρχει ένας τόπος στη βαλκανική μας γειτονιά που διαθέτει το δυστυχές προνόμιο να μπορεί να αφηγηθεί λεπτομερώς τη φρίκη του πολέμου, τον παραλογισμό του εθνικισμού, αλλά και να αναδείξει τον μηχανισμό εκείνο που βάφει κάθε τόσο με αίμα την ιστορία της χερσονήσου, αυτός δεν είναι άλλος από τη Σρεμπρένιτσα. Μια μικρή πόλη και ομώνυμος δήμος λίγων χιλιάδων κατοίκων της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης στην επαρχία της Σερβικής Δημοκρατίας της Βοσνίας.

Σφηνωμένη ανάμεσα σε κατάφυτα βουνά που τα διατρέχουν ιαματικές πηγές, η Σρεμπρένιτσα βρίσκεται λίγα χιλιόμετρα από τα σύνορα με τη Σερβία. Εκεί κατά τη διάρκεια του πολέμου της Βοσνίας, το καλοκαίρι του 1995, δολοφονήθηκαν περίπου 8.000 μουσουλμάνοι άνδρες και παιδιά από Σερβοβόσνιους στρατιώτες και παραστρατιωτικούς. Στη συνέχεια θάφτηκαν σε ομαδικούς τάφους, ολοκληρώνοντας το αποτρόπαιο του σχεδίου που είχαν εξυφάνει με ακρίβεια, όπως αποδείχθηκε αργότερα, ο στρατηγός Μλάντιτς και ο πρόεδρος Κάρατζιτς. Μια πράξη που σήμερα χαρακτηρίζεται ως γενοκτονία από το Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης και αποτελεί μια ντροπιαστική υπενθύμιση, όχι μόνο για αυτούς που οργάνωσαν και εκτέλεσαν το έγκλημα, αλλά και για όλους όσοι δεν έκαναν κάτι για να αποφευχθεί.

Videos by VICE

Ανατρέχοντας στην ιστορία του πολέμου, δύο χρόνια πριν τη σφαγή, το 1993, η περιοχή κηρύσσεται ως ασφαλής ζώνη και φυλάσσεται από Ολλανδούς κυανόκρανους. Με την παρουσία τους, η Δύση πίστευε πως θα δημιουργούσε ένα “comfort zone” για τους πρόσφυγες του πολέμου. Μάταια, όμως. Εκείνος ο Ιούνιος του 1995 θα γραφόταν στην ιστορία ως ο μήνας που συντελέστηκε το μεγαλύτερο έγκλημα στην Ευρώπη μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Παρουσία μάλιστα των Ολλανδών στρατιωτών που, απαθείς μπροστά στο έγκλημα, αντιπροσώπευαν εκείνη τη στιγμή την «πολιτισμένη» Ευρώπη.

Αυτό που στην Ελλάδα δεν είναι ιδιαίτερα γνωστό ή αποσιωπείται τεχνηέντως, είναι η συμμετοχή δεκάδων Ελλήνων ακροδεξιών, χρυσαυγιτών και μισθοφόρων στον πόλεμο της Βοσνίας, ως μέλη της Ελληνικής Εθελοντικής Φρουράς, στο πλευρό των ομόδοξών τους Σερβοβόσνιων. Όπως επίσης και η στήριξη από μεγάλο κομμάτι της πολιτείας, των ΜΜΕ και της Εκκλησίας. Στοιχεία από διεθνείς φορείς, όπως το Ολλανδικό Ινστιτούτο Σπουδών NIOD για τον Πόλεμο, αλλά και έρευνες από ανεξάρτητους δημοσιογραφικούς ερευνητικούς οργανισμούς, όπως το XYZ Contagion, έχουν φέρει κατά καιρούς στην επιφάνεια στοιχεία που αποδεικνύουν τη δράση των παραστρατιωτικών αυτών σχηματισμών.

Σύμφωνα με πηγές όπως το Γαλλικό Πρακτορείο Ειδήσεων, στην πόλη της Σρεμπρένιτσα, μαζί με τις σερβοβοσνιακές δυνάμεις, εισήλθαν περίπου 20 Έλληνες, υψώνοντας την ελληνική σημαία κατ’ εντολή του Ράτκο Μλάντιτς, ο οποίος αργότερα καταδικάστηκε μεταξύ άλλων για εγκλήματα πολέμου και εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας. Από τους Έλληνες που συμμετείχαν εκείνες τις ημέρες στην κατάληψη της πόλης, κανείς μέχρι σήμερα δεν οδηγήθηκε στη δικαιοσύνη.

Την Σρεμπρένιτσα την έχω επισκεφθεί πολλές φορές για λόγους ερευνητικούς και φωτογραφικούς. Η τελευταία ήταν πριν από λίγες ημέρες, το τρίτο δεκαήμερο του Σεπτεμβρίου. Λίγα χιλιόμετρα πριν την είσοδο της πόλης, σταματάω πάντοτε στο μνημείο-κοιμητήριο Ποτοτσάρι, όπου βρίσκονται ενταφιασμένοι οι χιλιάδες δολοφονημένοι μουσουλμάνοι. Εκεί βρήκα τον Ντέμα, που έφτασε στο μνημείο με το skate του. Τον είδα να προσεγγίζει έναν τάφο, που σε αντίθεση με τους υπόλοιπους έφερε πάνω του έναν αριθμό. Αφού προσευχήθηκε για μερικά δευτερόλεπτα ανοίγοντας τις παλάμες προς τον ουρανό, κατευθύνθηκε προς την έξοδο. Με συστολή αλλά και ευγένεια, τον πλησίασα. Μου είπε ότι στον τάφο πιθανολογεί πως είναι θαμμένος ο ξάδελφός του. Όπως μου εξήγησε, λίγο καιρό πριν, στις 11 Ιουλίου και με αφορμή την επέτειο της γενοκτονίας, θάφτηκαν περίπου 50 άνθρωποι, χωρίς τη δυνατότητα ταυτοποίησης.

Η Σρεμπρένιτσα, ειδικά τη νύχτα, είναι μια πόλη που φαντάζει απόκοσμη, φορέας μιας σκοτεινής ιστορίας. Αν κάποιος την επισκεφθεί δίχως να γνωρίζει όσα συνέβησαν εκεί πριν από 27 χρόνια, μπορεί να υποθέσει πως η πόλη είναι ακόμα ένας κρίκος στην αλυσίδας της αποσύνθεσης της Γιουγκοσλαβίας. Σχεδόν το 1/3 των κτηρίων είναι ερειπωμένα, ενώ τα σημάδια από τον πόλεμο είναι ακόμα εμφανή στους τοίχους τους. Μουσουλμάνοι και ορθόδοξοι συνυπάρχουν, χωρίς αυτό να σημαίνει πως η ιστορική μνήμη δεν είναι ένα αγκάθι στο πλευρό τους.

Θυμάμαι ακόμα την πρώτη φορά που είχα επισκεφθεί την πόλη, το 2015. Μεθυσμένοι Σέρβοι φώναζαν συνθήματα υπέρ του Μλάντιτς και του Κάρατζιτς, ενώ όταν αναφέρθηκα στην καταγωγή μου με αναφώνησαν ως «ορθόδοξο αδελφό». Τότε ήταν που γνώρισα και τον γιο του πρώην Σερβοβόσνιου διοικητή της πόλης, του Γκόραν Ζέκιτς, ο οποίος σύμφωνα με όσα μου είχε πει, ο πατέρας του είχε δολοφονηθεί το 1992 σε ηλικία 46 ετών από μουσουλμάνους. Μάλιστα, για τον ίδιο, η γενοκτονία οκτώ χιλιάδων συμπολιτών του δεν ήταν τίποτα περισσότερο από τα αντίποινα των Σερβοβόσνιων για όσα είχε υποστεί ο ορθόδοξος πληθυσμός της περιοχής. Οι χιλιάδες τάφοι, τα ιστορικά τεκμήρια και οι αφηγήσεις όσων επέζησαν, όμως, αναιρούν τα λεγόμενά του.

Φωτογραφίζοντας μέρη όπως η Σρεμπρένιτσα γίνεσαι ο φορέας μια μνήμης που προσπαθεί να επιβιώσει. Πάντοτε ενυπάρχει ο κίνδυνος, εν αγνοία σου αν έχεις αγαθές προθέσεις, να αποκρύψεις, να υποτιμήσεις και να αδικήσεις. Στο κέντρο της πόλης υπάρχει ένα τζαμί. Λίγα μέτρα πιο πέρα μια εκκλησία αφιερωμένη στη Θεοτόκο. Ανάμεσά τους τα ερείπια ενός διώροφου σπιτιού και ένα κατεστραμμένο ξενοδοχείο, που στο εσωτερικό του υπάρχουν ακόμα σημάδια από σφαίρες, όλμους και χειροβομβίδες. Φαντάσματα όλα τους μιας πόλης, που ακόμα και τη μέρα οι άνθρωποι δεν κυκλοφορούν στους δρόμους.

Δείτε περισσότερες φωτογραφίες: