Για δεκαετίες, οι ιστορίες τους μόνο ψιθυρίζονταν. Μια άθλια ιστορία για εκατοντάδες -εάν όχι χιλιάδες- μωρά που λέγεται ότι πέθαναν στη γέννα και η οποία ήρθε στο φως στις αρχές της δεκαετίας του 2000, αφού η Σερβία ξεφορτώθηκε τον ισχυρό άνδρα της, τον Slobodan Milosevic. Ξαφνικά, αμέτρητες μαρτυρίες από απελπισμένες μητέρες άρχισαν να βλέπουν το φως της δημοσιότητας. Οι νοσοκομειακές Αρχές στην κομμουνιστική Σερβία και Γιουγκοσλαβία έλεγαν στους γονείς ότι τα μωρά τους είχαν πεθάνει στη γέννα ή μετά από αυτή, χωρίς να δείξουν τα πτώματά τους. Οι φήμες ήταν αβάσιμες αλλά κέρδισαν έδαφος· τα μωρά πουλήθηκαν σε ξένα, άτεκνα ζευγάρια και στην κατάσταση εμπλέκονταν γιατροί, νοσηλευτές. Ωστόσο, τίποτα δεν έχει αποδειχθεί ακόμα, παρά την απόφαση του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων κατά της Σερβίας, το 2013. Οι γονείς, ακόμα, δεν έχουν κάποια επιβεβαίωση ότι τα μωρά τους πραγματικά πέθαναν.
Videos by VICE
Μία από τους γονείς είναι κι η Mirjana Novokmet. Από τις 27 Ιανουαρίου 1978, δεν είναι σίγουρη για το τι συνέβη στο μωρό της. Όταν πήγα να της μιλήσω, παραδέχομαι ότι ένιωσα βαθιά προκατάληψη που θα μιλούσα με μια γυναίκα η οποία, παρά τη μεγάλη μάχη της για να μάθει την αλήθεια για τη μοίρα του μωρού της, δεν πίστευε πραγματικά ότι της έκλεψαν το νεογέννητό της. Κάπου βαθιά μέσα της, πρέπει να ξέρει ότι το μωρό της πέθανε, αλλά δεν μπορεί να δεχθεί το γεγονός ότι εξακολουθεί να έχει αυτή τη αγωνία γιατί φοβάται την προφανή αλήθεια, σκέφτηκα εγωϊστικά και όντας ανίκανος να συμπάσχω με την τραγωδία της.
Αντέδρασα ψυχρά και άρχισα μια συνέντευξη ρωτώντας την πώς μπορεί να γνωρίζει με σιγουριά ότι το μωρό της δεν είχε πεθάνει στη γέννα.
«Την ίδια στιγμή που ο γιατρός μου είπε ότι το παιδί μου πέθανε, ήξερα πως το παιδί μου ήταν ακόμα ζωντανό. Ήταν η διαίσθησή μου και ήμουν σίγουρη», είπε.
Συνάντησα πάρα πολλούς επιθετικούς θρησκόληπτους και άθεους οι οποίοι δεν βλέπουν όρια ικανά να σε πείσουν στο τι πιστεύουν ή όχι. Αλλά, η Mirjana Novokmet είναι διαφορετική· πιστεύει με όλη της την καρδιά ό,τι σου λέει, αλλά δεν πιστεύει ότι είσαι ηλίθιος ή τρελός εάν δεν νιώθεις το ίδιο.
Παραδέχομαι ότι ανακουφίστηκα όταν το συνειδητοποίησα αυτό και ήταν ευκολότερο για μένα να θέσω το επόμενο, εξίσου ανάρμοστο, ερώτημα· πώς ζει σχεδόν 40 χρόνια πεπεισμένη ότι οι γιατροί έκλεψαν το μωρό της μετά τη γέννα;
«Δεν υπάρχει τίποτα που να μπορεί να διαγράψει το αίσθημα της μοναξιάς που νιώθει μια μητέρα όταν φεύγει από το μαιευτήριο χωρίς το μωρό της. Αμέσως είχαμε επίγνωση ότι υπήρχε αμέλεια. Ούτε σε μένα, ούτε στο σύζυγό μου επιτράπηκε να δούμε τη σορό του νεκρού παιδιού μας. Όλοι προσπαθούσαν να μας πείσουν ότι θα ήταν τρομακτική εικόνα, ότι ήμασταν ακόμα νέοι, πως θα έχουμε κι άλλα παιδιά. Εκείνες οι λέξεις δεν ήταν παρηγοριά, αλλά αντιθέτως με εξόργισαν πραγματικά. Ναι ήμασταν νέοι, θα κάναμε κι άλλα παιδιά αλλά ήθελα και εκείνο το παιδί. Το κουβαλούσα για 9 μήνες, είχα σχέδια, φανταζόμουν το μωρό, είχα ετοιμάσει τα πάντα για τη γέννα», είπε η Mirjana.
«Άρχισα να νιώθω ένοχη σχεδόν αμέσως. Μόλις μου είπαν ότι είχα σηψαιμία και πως ίσως να έπρεπε να μου αφαιρέσουν τη μήτρα. Ο σύζυγός μου είπε ότι σε αυτήν την περίπτωση θα υιοθετούσαμε ένα παιδί, το οποίο θα φροντίζαμε και θα αγαπούσαμε σα να ήταν δικό μας. Δεν ήμουν έτοιμη να γίνω ξανά μητέρα, αμφισβητούσα το εάν ήμουν ικανή να γίνω γονιός ή ακόμα κι αν το ήθελα. Κατέρρεα μπροστά στα μάτια μου. Δεν γνώριζα τίποτα, δεν είχα κανένα επιχείρημα, ήμουν μόνο 19 ετών. Δεν είδαμε το μωρό μας, δεν το αναγνωρίσαμε, δεν το θάψαμε».
Παρέμεινε στο νοσοκομείο για λίγο, δεν της έβγαλαν τη μήτρα αλλά την προειδοποίησαν να μην μείνει έγκυος για τουλάχιστον τρία χρόνια. Έπρεπε να φεύγει από το δωμάτιο του νοσοκομείου όταν οι νοσοκόμες έφερναν τα μωρά στις άλλες μητέρες για να θηλάσουν. «Όταν ήμουν στην ανάρρωση, με έβαλαν στο ίδιο δωμάτιο με μητέρες που μόλις είχαν γεννήσει. Ήταν ένας εφιάλτης που δεν μπορούσα να εξηγήσω με λέξεις».
Εξακολουθούσα να προσπαθώ να κρατάω απόσταση από την ιστορία, θυμίζοντας στον εαυτό μου σκηνές από ταινίες όπου μητέρες κλεμμένων ή αγνοούμενων παιδιών το ‘χαναν και αναγνώριζαν το πρόσωπο των παιδιών τους στα πρόσωπα άλλων παιδιών. Το έπαιζα άνετος, ρωτώντας την Mirjana πώς πέρασαν εκείνα τα τρία χρόνια χωρίς να υπάρχει η ευκαιρία να αποκτήσει μωρό.
«Ανάρρωνα ψυχικά. Στην πραγματικότητα όχι. Διέταξα τον εαυτό μου να ακολουθεί κάθε μητέρα με καροτσάκι, ελπίζοντας πώς θα αναγνώριζα το παιδί μου. Αυτό πονάει. Το συναίσθημα είναι φρικτό. Κάνω περίπατο στο πάρκο με την ελπίδα να αναγνωρίσω ένα παιδί που ποτέ δεν έχω δε. Ο άνδρας μου πάει στη δουλειά κι εγώ πάω βόλτα στην πόλη».
Ξέσπασε σε κλάματα. Αυτά ήταν τα μόνα δάκρυα που είδα στη διάρκεια της συνέντευξής μας. Συνειδητοποίησα με την πρώτη ότι εάν είχαν πάρει το παιδί μου μακριά, θα είχα πνιγεί στο αλκοόλ, θα είχα καταλήξει στο χαντάκι. Στη Mirjana δεν έχουν απομείνει δάκρυα μια και δεν είναι σαν κι εμένα.
Έμεινε έγκυος μετά από τρία χρόνια και έφερε στον κόσμο δίδυμα κοριτσάκια. Για λίγο διάστημα ήταν πολύ απασχολημένη για να σπαταλήσει χρόνο για να αναζητήσει το πρώτο της παιδί. Και το σύστημα στην κομμουνιστική χώρα εκείνη την εποχή, μόνο βοηθητικό δεν ήταν.
«Ήταν αδιανόητο εκείνη την περίοδο να πεις ό,τι σου είχαν κλέψει το παιδί σου. Ο άνδρας μου με παρακάλεσε να μη μιλάω για αυτό. Φοβόταν ότι θα με έβαζαν στο ψυχιατρείο. Ακόμα και μερικοί από τους στενούς μου φίλους μου έλεγαν ανοιχτά ότι ήμουν τρελή. Μπορούσες να φανταστείς τι έλεγαν όλοι οι υπόλοιποι. Είχα επίγνωση ότι δεν τρελαινόμουν. Απλά προσπαθούσα να εντοπίσω το ελάχιστο πιθανό ίχνος που θα με οδηγούσε να βρω αυτό το μωρό και σκουντουφλούσα πάνω σε τοίχους οποτεδήποτε το έκανα. Κάποιοι έλεγαν ότι λυπούνταν, αλλά κανένας δεν ήθελε να προχωρήσει πιο βαθιά, να μου δώσει οποιαδήποτε συμβουλή. Ίσως κάτι να είχε αλλάξει εάν είχα πάει στην αστυνομία, αλλά τότε δεν είχα ιδέα για το τι έπρεπε να κάνω, δεν γνώριζα τα δικαιώματά μου, οι νόμοι δεν ήταν διαθέσιμοι προς όλους όπως είναι σήμερα. Αλλά δεν μπορώ να συγχωρήσω τον εαυτό μου για όλα αυτά τα χρόνια της σιωπής».
Η τότε κομμουνιστική Γιουγκοσλαβία διαμελίστηκε σε μια σειρά αιματηρών πολέμων. Δεκάδες χιλιάδες άνθρωποι χάθηκαν, εκατοντάδες χιλιάδες πέθαναν και δεν ακουγόταν κλάμα πουθενά. Τελικά, η νέα χιλιετία έφερε κάποιου επιπέδου ελευθερία.
Η Mirjana διάβασε ένα άρθρο για έναν άνδρα που πήγε να πάρει κάποια ιατρικά αρχεία για το γιο του και πήρε ένα έγγραφο που ανέφερε ότι μόνο αυτόν, αλλά τη δίδυμη αδερφή του επίσης, η οποία υποτίθεται πως είχε βγει ζωντανή από το νοσοκομείο. Αλλά στον άνθρωπο, 20 χρόνια πριν, είχαν πει ότι η κόρη του είχε πεθάνει στο νοσοκομείο. Όπως σε εκατοντάδες, εάν όχι χιλιάδες άλλους γονείς.
«Τότε ήταν που άρχισα να το ψάχνω. Μάθαινα κάτι καινούριο κάθε μέρα. Όλες οι νέες πληροφορίες ήταν σαν ναρκωτικό. Συνάντησα άλλους γονείς των οποίων τα παιδιά επίσης εξαφανίστηκαν με ύποπτο τρόπο. Αρχίσαμε να συλλέγουμε έγγραφα, αρχεία. Στην αρχή, ο κόσμος μας έλεγε ότι ήμασταν παρανοϊκοί. Ποιος, με καθαρό μυαλό, θα πίστευε ότι είχαν κλέψει σκόπιμα το μωρό από το νοσοκομείο. Μόνο τότε κατάλαβα πόσο σκληροί είναι οι άνθρωποι. Πήγα στο νοσοκομείο όπου γέννησα και ζήτησα ευγενικά τα αρχεία και απλώς με πέταξαν έξω με τις κλωτσιές. Ένας γιατρός αποκάλεσε εμάς, τους γονείς αγνοουμένου παιδιού, “ομάδα θυμωμένων ανθρώπων που βλέπουν πολλές σαπουνόπερες”. Πήραμε μια πληροφορία από έναν επισκέπτη υγείας το 2009, ότι στα ψυγεία στο υπόγειο ενός νοσοκομείου στο Βελιγράδι υπήρχαν κρυμμένα 66 λείψανα μωρών που κρατούνταν εκεί πέντε με επτά χρόνια. Αλλά μας είπαν “τι θέλετε να δείτε; Καταλαβαίνετε ότι υπάρχουν γονείς, οι οποίοι δεν θέλουν να πάρουν τα νεκρά μωρά τους;”. Ή όταν ζήτησα πιστοποιητικό γέννησης, δεν μπορούσα να το πάρω επειδή δεν είχαμε προλάβει να δώσουμε όνομα στο μωρό.
Έπειτα, το 2006, κατάφερα να πάρω έναν κατάλογο με όλα τα μωρά που γεννήθηκαν στις 27 Ιανουαρίου 1978. Είδα ότι υπήρχε ένα όνομα δίπλα στα στοιχεία για τον γιο μου. Το όνομά του είναι Sasa. Ποιος έδωσε το όνομα στον γιο μου, που υποτίθεται ότι ήταν θνησιγενής; Δεν γνωρίζω ακόμα. Ορισμένα νοσοκομεία κρύβουν αρχεία. Πρέπει να περάσω από ένα συγκεκριμένο σύστημα για να προσπαθήσω να αποκτήσω στοιχεία για το φερόμενο ως σημείο ταφής του μωρού μου».
Δεκάδες γονείς συναντώνται τώρα με κρατικούς αξιωματούχους, αλλά η Mirjana προσπάθησε να κρύψει τα συναισθήματά της.
«Μας λένε ότι δεν είναι εχθροί μας, αλλά είναι εκείνοι που με αποτρέπουν να ανακαλύψω την αλήθεια. Θα πρέπει να γονατίσω μπροστά τους, να παρακαλέσω, να τους καλέσω στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων για να με ακούσουν, να κινηθώ λίγο. Νομίζουν ότι τα χρήματα είναι αρκετά για να πληρώσουν τον πόνο μας. Το κράτος είναι υποχρεωμένο να μου πει πού είναι το μωρό μου. Γέννησα σε δημόσιο νοσοκομείο, θέλω να δω το μωρό, νεκρό ή ζωντανό. Αυτό είναι το μόνο που θέλω. Όταν αρχίσαμε την έρευνά μας, απλά θέλαμε να ανακαλύψουμε πού είναι τα παιδιά μας, τι τους συνέβη. εάν το κράτος μπορεί να αποδείξει ότι το παιδί μου είναι νεκρό, θα το δεχθώ ως γεγονός. Εάν όχι, θέλω το παιδί μου ζωντανό».
Και δεν είναι μόνο αυτή. Μέχρι στιγμής έχουν καταγραφεί περίπου 3.000 περιπτώσεις, λέει η Mirjana, αλλά πολλοί φοβούνται ότι ο αριθμός είναι μεγαλύτερος καθώς πολλοί γονείς της τηλεφώνησαν μετά την ετυμηγορία.
Περισσότερα από το VICE
-
AEW -
Robert Farley -
11th-gen iPad – Credit: Apple -
Light Phone III – Credit: Light Phone
