Η Μεγάλη Φυγή Έργων Τέχνης από την Ελλάδα στη Βουλγαρία Λόγω Φορολογίας

«Κοιτάξτε από πιο κοντά, ψηλαφίστε την ανάγλυφη διακόσμηση. Διακρίνετε τα λιοντάρια και τους μακεδονικούς ρόδακες; Αυτό είναι ένα έργο τέχνης». Ο Σταύρος Χαραλαμπάκης κρατά στα χέρια του ένα καρυοφύλλι του 1830 σαν να είναι μικρό παιδί. Μπορεί να μιλά επί ώρες για τα ασημένια και επίχρυσα ποικίλματα στο κοντάκι του όπλου, για την κάννη που εισήχθη από τη Δαμασκό και τους φημισμένους Γιαννιώτες αργυροχρυσοχόους που σκάλισαν το κέλυφός του. Ο ίδιος είναι ιδιοκτήτης μιας από τις πιο σημαντικές ιδιωτικές συλλογές όπλων του 19ου αιώνα στην Ελλάδα - «ενός ολόκληρου μουσείου», όπως λέει με περηφάνια.

Με καταγωγή από την Κρήτη, ο κ. Χαραλαμπάκης κληρονόμησε το πάθος του για τα έργα τέχνης και τα ιστορικά κειμήλια από τον πατέρα του κι εκείνος από τον δικό του πατέρα. «Είναι μια οικογενειακή συλλογή μεγάλης ιστορικής και συναισθηματικής αξίας, που δημιουργήθηκε κομμάτι-κομμάτι από το 1922 έως σήμερα», σημειώνει. Όλα αυτά τα χρόνια, ο ίδιος δεν κρατούσε τη συλλογή για τα δικά του μάτια. Είχε πραγματοποιήσει εκθέσεις και είχε επίσης κυκλοφορήσει ένα λεύκωμα με την υποστήριξη του Δήμου Θεσσαλονίκης. Σήμερα, όμως, δηλώνει θορυβημένος από το σχέδιο της κυβέρνησης να εντάξει τα έργα τέχνης και τις ιδιωτικές συλλογές στο Περιουσιολόγιο, με σκοπό να τα φορολογήσει. Έτσι, λοιπόν, με βαριά καρδιά μετέφερε τα 200 και πλέον αντικείμενα της συλλογής του στις εγκαταστάσεις του οίκου δημοπρασιών Myro Antiques House στη Σουρωτή Θεσσαλονίκης, ώστε να αποτιμηθούν και ενδεχομένως να πουληθούν, «πάντως σίγουρα να προστατευθούν», όπως λέει. «Με πολύ κόπο και νόμιμα χρήματα αγόρασα αυτήν την πιστόλα του 1830 έναντι 1.000 ευρώ», σημειώνει, δείχνοντάς μου ένα περίτεχνο όπλο της περιόδου της ελληνικής επανάστασης. «Με την εφαρμογή του νομοσχεδίου για το Περιουσιολόγιο, ένας αρχαιολόγος ενδεχομένως θα εκτιμήσει το κειμήλιο στα 10.000 ευρώ, επομένως αναλογιστείτε την συνολική αξία της συλλογής και το φορολογικό βάρος όταν αύριο αυτή θα μεταβιβαστεί στα παιδιά μου».

Ο ίδιος ήταν από τους ελάχιστους ιδιοκτήτες συλλογών έργων τέχνης και κειμηλίων που δέχτηκαν να μιλήσουν επώνυμα στο πλαίσιο της έρευνας για τις ραγδαίες ανακατατάξεις που φέρνει το Περιουσιολόγιο στην ελληνική αγορά τέχνης. Δεν είναι μόνο ότι οι περισσότεροι συλλέκτες αρνούνται ευγενικά για λόγους ασφαλείας να εμφανιστούν στα μίντια. Είναι κοινό μυστικό ότι πολλοί προσπαθούν τον τελευταίο καιρό είτε να ρευστοποιήσουν σημαντικές συλλογές είτε να τις μεταφέρουν μέχρι νεωτέρας σε κάποιο ασφαλές μέρος. Στη δεύτερη περίπτωση η γειτονική Βουλγαρία φαντάζει ως ιδανική επιλογή - περίπου κάτι σαν τις βουλγάρικες πινακίδες στα αυτοκίνητα. Το σχέδιο των ελληνικών Αρχών για ένταξη των έργων τέχνης στο Περιουσιολόγιο συζητείται από το 2010, ωστόσο μόλις την περασμένη εβδομάδα στο επιχειρησιακό πλάνο της Ανεξάρτητης Αρχής Δημοσίων Εσόδων (ΑΑΔΕ) που δόθηκε στη δημοσιότητα, σημειώνεται ότι το μέτρο θα τεθεί σε εφαρμογή τον Μάρτιο του 2019. Όλοι συμφωνούν ότι το μέτρο είναι στον αέρα.

Ο ιδιοκτήτης του οίκου δημοπρασιών Myro Antiques House, Σταύρος Μυρωνίδης, καταγράφει ήδη τις επιπτώσεις του κυβερνητικού σχεδίου, που φαίνεται ότι στήθηκε στο πόδι. Ο ίδιος επιβεβαιώνει τη διαρροή έργων τέχνης στο εξωτερικό. «Συλλογές μεταφέρονται σε μία μέρα σε αποθήκες logistics στη Βουλγαρία, καθώς οι ιδιοκτήτες τους αναμένουν τις εξελίξεις. Είναι βέβαιο ότι έργα τέχνης θα φύγουν μαζικά στο εξωτερικό. Όσοι κρατήσουν κάποιοι καλά κομμάτια ενδεχομένως θα τα εμφανίζουν μόνο σε ιδιωτικά σουαρέ, σχεδόν στα κρυφά, για λίγους προσκεκλημένους. Θα λέμε "μας έβγαλε να δούμε έναν αυθεντικό Μόραλη" και θα αισθανόμαστε προνομιούχοι», σημειώνει. «Επιπλέον, θα συμπιεστούν οι τιμές προς τα κάτω, καθώς θα μειωθεί η αξία των έργων λόγω της φορολόγησης. Αν κάποιος έχει ένα έργο του Τέτση, το οποίο εντελώς ενδεικτικά κοστίζει 10.000 ευρώ, θα αναγκαστεί να το πουλήσει προς 1.000 ευρώ, λόγω της ένταξής του στο Περιουσιολόγιο και της συνακόλουθης φορολόγησης. Αν όμως, ένας Τέτσης πουληθεί στα 1.000 ευρώ, καταλαβαίνετε ότι οι νέοι καλλιτέχνες θα πωλούν τα έργα τους για ένα κομμάτι ψωμί», περιγράφει ο κ. Μυρωνίδης.

Το ζήτημα είναι περισσότερο σύνθετο. Δεν αφορά μόνο τους βαθύπλουτους αγοραστές έργων τέχνης ούτε τους συλλέκτες, που εκ των πραγμάτων θα αναγκαστούν να «κρύψουν» ή να ρευστοποιήσουν τις συλλογές τους. Το ίδιο ακριβώς πρόβλημα θα κληθεί να αντιμετωπίσει για παράδειγμα ένας απλός ιδιώτης που κληρονόμησε από τους γονείς του μια βυζαντινή εικόνα ή ένα ιστορικό βιβλίο. Οι επιπτώσεις λοιπόν είναι «οριζόντιες» με ό,τι αυτό σημαίνει για την αγορά και την κατοχή έργων τέχνης στην Ελλάδα.

Τα ακανθώδη ζητήματα του νομοσχεδίου παρουσιάστηκαν το βράδυ της Κυριακής σε ειδική ημερίδα του φετινού Money Show 2017 στη Θεσσαλονίκη, με τίτλο «Τέχνη και Περιουσιολόγιο», την οποία διοργάνωσε ο οίκος Myro Antiques House. Ομιλητές στο πάνελ ήταν αρχαιολόγοι, διευθυντές μουσείων, φοροτεχνικοί και άλλοι ειδικοί της ελληνικής αγοράς της τέχνης. Σχεδόν όλοι στις ομιλίες τους παραδέχθηκαν ότι έχουν περισσότερα ερωτήματα από απαντήσεις. Σταχυολογούμε: Η εισαγωγή των έργων τέχνης στο Περιουσιολόγιο θα έχει υποχρεωτικό χαρακτήρα; Ποιος μπορεί να πιστοποιεί την αυθεντικότητα και την προέλευση των έργων και ποιος θα εκτιμά την αξία τους; Έπειτα, η αξία ενός έργου αλλάζει στην πορεία των χρόνων. Και τι θα συμβεί αν ένα έργο είναι κλεμμένο; Υπάρχουν ακόμη πιο περίπλοκα ζητήματα: Μόλις τον περασμένο Φεβρουάριο η ΑΑΔΕ φέρεται να εντόπισε ένα μεγάλο δίκτυο απόκρυψης μη δηλωθέντων εισοδημάτων με την αγορά, μέσω οφσόρ εταιρειών, έργων τέχνης μεγάλης αξίας σε δημοπρασίες στο εξωτερικό. Εντέλει, στόχος της κυβέρνησης είναι να καταγράψει απλώς τα έργα τέχνης ή μήπως προσπαθεί εντέχνως να εκβιάσει τη δωρεάν παραχώρηση ιδιωτικών συλλογών στο Δημόσιο; Κι αν έτσι ενισχύσουμε δια της τεθλασμένης τη μαύρη αγορά των έργων τέχνης στην Ελλάδα;

«Πρώτα από όλα, θα πρέπει να απαντήσουμε στο ερώτημα αν η τέχνη είναι εργαλείο ώστε να εντοπιστούν από τα κρατικά ραντάρ τα μη ανιχνεύσιμα εισοδήματα ή αν, πέρα από τη διασταύρωση στοιχειών, θα επιχειρηθεί η φορολόγηση μέσω της τέχνης», είπε στην αρχή της τοποθέτησής του στην ημερίδα ο οικονομολόγος-φοροτεχνικός σύμβουλος, Δημήτρης Πανοζάχος.

Στην ελληνική φορολογική νομοθεσία του 1994 που ίσχυε μέχρι το 2013, υπήρχε σαφής πρόβλεψη για τον συνυπολογισμό των έργων τέχνης στα «τεκμήρια», περιλαμβάνοντας όλα τα «αντικείμενα» με αξία άνω του 1 εκατ. δραχμών (2.934,70 ευρώ). Το 2010 το όριο πήγε στα 10.000 ευρώ. Το Περιουσιολόγιο προβλέφθηκε στον Ν. 3842/2010, που τροποποιήθηκε το 2013, για να συγκροτηθεί αμέσως μετά ειδική επιτροπή που θα μελετούσε τις τεχνικές λεπτομέρειες και τον τρόπο εφαρμογής του. «Ωστόσο, μέχρι σήμερα δεν υπάρχει σαφές πλαίσιο», σημείωσε ο κ. Πανοζάχος.

Είναι ενδεικτικό ότι στο Άρθρο 83 για τη Συγκρότηση Περιουσιολογίου δεν γίνεται καμία αναφορά στα έργα τέχνης. Αντίθετα, η παλιότερη νομοθεσία για το «Πόθεν Έσχες» (Ν. 3213/2003) ορίζει ότι το χρηματικό κατώφλι για την ελληνική νομοθεσία είναι τα αντικείμενα αξίας 30.000 ευρώ. Εδώ για πρώτη φορά γίνεται έμμεσα αναφορά στα έργα τέχνης, και το κρίσιμο στοιχείο είναι ότι στα κινητά αντικείμενα, εκτός από την αξία κτήσης, μπορεί να ληφθεί υπόψη και η αξία ασφάλισης. «Αυτό θεωρείται ο πρόδρομος όσων σκέφτεται να εφαρμόσει η κυβέρνηση στο Περιουσιολόγιο», είπε ο κ. Πανοζάχος.
«Η γνώμη μου είναι ότι δεν πρέπει να μπει φόρος περιουσίας, αλλά το Περιουσιολόγιο να γίνει εργαλείο διασταύρωσης στοιχείων. Επίσης, να θεσπιστεί αφορολόγητο όριο στην απόκτηση έργων τέχνης στα πρότυπα της α' κατοικίας», σημείωσε ο ίδιος. «Η φορολογική διοίκηση να λαμβάνει υπόψη μόνο τα βεβαιωμένα χρηματικά ποσά που καταβάλλονται για την απόκτηση ενός έργου τέχνης και όχι οποιαδήποτε άλλη εκτίμηση. Κι επίσης, να μη θεωρείται ενιαία οικονομική πράξη η αγορά πολλών έργων από τον ίδιο καλλιτέχνη».

Η Φοίβη Κουβελά είναι δικηγόρος Αθηνών, εξειδικευμένη στο δίκαιο της τέχνης από το γραφείο Attorney at Art. Σε επικοινωνία μέσω ηλεκτρονικής αλληλογραφίας και στην ερώτηση σχετικά με τα νομικά ζητήματα που θα ανακύψουν, σημειώνει: «Αυτή τη στιγμή δεν υπάρχει ένα σώμα ανεξάρτητων και αναγνωρισμένων εμπειρογνωμόνων και εκτιμητών που να συνεργάζεται με το κράτος που να λειτουργεί ως σημείο αναφοράς, όσον αφορά στην εκτίμηση της αξίας ενός έργου. Ελλείψει ενός τέτοιου φορέα, εκτιμώ ότι θα ανακύψουν διαφωνίες σχετικά με την εκτίμηση της αξίας ενός έργου για φορολογικούς σκοπούς, κάτι που δυνητικά μπορεί να οδηγήσει κάποιον να στραφεί στα διοικητικά δικαστήρια».

Όσον αφορά στην πιστοποίηση της αυθεντικότητας ενός έργου τέχνης, η κ. Κουβελά εξηγεί ότι ο νόμος απαγορεύει στους ιστορικούς τέχνης που εργάζονται στην Εθνική Πινακοθήκη να γνωματεύσουν για έργα που δεν ανήκουν στην συλλογή της, παρά μόνο εάν τους ζητηθεί από την προϊσταμένη τους αρχή ή από άλλη δημόσια αρχή. «Πέρα από αυτό, δεν υπάρχει κάποια άλλη δημόσια αρχή που να μπορεί να αποφαίνεται για την γνησιότητα έργων τέχνης. Το αποτέλεσμα είναι η ελληνική αγορά τέχνης να κατακλύζεται από πλαστά έργα, τα οποία κανείς δεν είναι τυπικά αρμόδιος να καταγγείλει», αναφέρει η ίδια.

«Αναφορικά με την εκτίμηση της αξίας ενός έργου, κι εδώ δεν υπάρχει ένα σώμα ανεξάρτητων ειδικών που να μπορεί - με κρατική εντολή - να προσφέρει τεχνογνωσία. Οι οίκοι δημοπρασιών είναι, από εμπορική άποψη, οι πιο αρμόδιοι να εκτιμήσουν την αξία ενός έργου μιας και η εκτίμησή τους γίνεται βάσει του αγοραστικού ενδιαφέροντος που έχουν οι πελάτες τους. Πολύ απλά, έχουν δυνητικό αγοραστή στην τιμή που θα εκτιμήσουν το έργο», εξηγεί η νομικός. Και η ίδια προσθέτει: «Η εφαρμογή του Περιουσιολογίου θα μπορούσε να επιφέρει θετικές συνέπειες όσων αφορά στα θέματα πιστοποίησης αυθεντικότητας και εκτίμησης αξίας. Εάν το κράτος είναι σοβαρό στην εφαρμογή του, θα αναγκαστεί να βρει λύσεις σε αυτά τα δύο θέματα».

Λαμβάνοντας υπόψη την προχειρότητα που διακρίνει την ελληνική δημόσια διοίκηση, τα μηνύματα είναι μάλλον αποθαρρυντικά. «Στην Ελλάδα αυτό που ονομάζουμε 'κόσμο της τέχνης' είναι σχετικά μικρό, ενώ η αγορά της τέχνης είναι ουσιωδώς αρρύθμιστη», είπε στην ημερίδα της Θεσσαλονίκης η Θούλη Μισιρλόγλου, διευθύντρια του Μακεδονικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης (ΜΜΣΤ).

Η ίδια αναφέρθηκε στη Γαλλία, φέρνοντας ως παράδειγμα την «Καταγωγή του κόσμου» του Courbet, έργο του 1866. «Ο τελευταίος ιδιοκτήτης του πίνακα ήταν ο ψυχαναλυτής Ζακ Λακάν. Αγόρασε το έργο το 1955 και μετά τον θάνατό του, το 1981, το γαλλικό υπουργείο Οικονομικών διευθέτησε τον φόρο κληρονομιάς με ειδικό νομοσχέδιο, μέσω της αγοράς του πίνακα, μια πράξη που ολοκληρώθηκε 14 χρόνια μετά, το 1995. Αυτό συνέβη σε μια χώρα όπου οι εθνικές συλλογές, διεσπαρμένες στις συλλογές μουσείων σε όλη την επικράτεια, συγκροτήθηκαν σε μεγάλο βαθμό από τη δυνατότητα αποπληρωμής φόρων μέσω της δωρεάς από συλλέκτες, κληρονόμους και κάθε είδους ιδιοκτήτες τους», είπε η κ. Μισιρλόγλου.

Στη Γαλλία, χώρα με οργανωμένο σύστημα καταγραφής, ταξινόμησης, αξιολόγησης, και κυρίως παρακολούθησης της εμπορευματικής ροής των έργων τέχνης, χρειάστηκαν 14 χρόνια, ώστε να βρεθεί η λύση για τη φορολογική ρύθμιση που θα επέτρεπε στον ιδιοκτήτη-κληρονόμο να ανταποκριθεί στη φορολόγηση, αλλά και στο ίδιο το σύστημα να απορροφήσει ένα σημαντικό έργο τέχνης. Μπορεί κανείς να φανταστεί τι θα συμβεί σε μια μικρή και φτωχή χώρα σαν την Ελλάδα, όπου η αγορά της τέχνης δεν είναι μεγάλη και επιπλέον η σημασία της τέχνης, ειδικά στα χρόνια της κρίσης, είναι κάθε άλλο παρά ενσωματωμένο πολιτισμικό και κοινωνικό χαρακτηριστικό.

Περισσότερα από το VICE

Στην Αθήνα Βρίσκεις Φαγητό του Δρόμου από την Ταϊλάνδη ως το Περού

Αυτή Είναι η Μαρίνα Σάττι για την Οποία Μιλούν Ξαφνικά Όλοι

Αυτός ο 24χρονος Γιαπωνέζος Πορνοστάρ Είναι Μικρός Μόνο στο Μάτι