Το Άγριο Πάρτι του Αριστοφάνη στο Μπρούκλιν

Κάθομαι ανάμεσα σε μια γυναίκα, που απ’ ό,τι ακούγεται από την προφορά της είναι γεννημένη στις βόρειες ΗΠΑ, και σε μια άλλη που μοιάζει να κατάγεται από κάποια σκανδιναβική χώρα - και οι δύο γελούν νευρικά, ασταμάτητα, υστερικά. Συμμετέχουν με αυτόν τον απενοχοποιημένο τρόπο, που κάνουν όσοι δεν σκέφτονται πώς θα φανούν στους άλλους, όπως κάνουν όσοι βρίσκονται σε ένα πάρτι που πλησιάζει στην κορύφωσή του και τίποτα δεν έχει σημασία - μόνο ο διονυσιασμός.

Λίγα μέτρα μπροστά τους, επί σκηνής, μια παρέα ανθρώπων ντυμένοι με φανταχτερά ρούχα - ο Μιχάλης Σαράντης φοράει βερμούδα της ΑΕΚ, ο Χρήστος Λούλης σχεδόν τίποτα, οι γυναίκες φοράνε χαλαρά, οριακά γυμνόστηθες φουστάνια, ορισμένοι είναι ημίγυμνοι, ορισμένοι λερωμένοι από σοκολάτα, κάποιοι βρεγμένοι και οι περισσότεροι ιδρωμένοι - βρίζουν θεούς, ανθρώπους και δαίμονες. Μοιάζουν σαν να συμμετέχουν σε ένα μεγάλο όργιο και βρίσκονται στην ενδιάμεση διονυσιακή κατάσταση που το ένστικτο είναι πάνω από τη λογική. Ένα μεγάλο τεχνητό φεγγάρι λάμπει από πάνω τους. Λίγο πιο έξω, η γέφυρα του Μπρούκλιν στέκεται ανάμεσα στα φώτα των ουρανοξυστών, σε αυτό το σκηνικό που κάνει τη Νέα Υόρκη να μοιάζει περισσότερο σκηνικό κλισέ ταινίας, παρά πραγματικότητα.

Ήταν περίεργη η ατμόσφαιρα στο θέατρο St. Ann’s Warehouse στο Μπρούκλιν τις τελευταίες μέρες. Οι Έλληνες ήταν περισσότεροι απ’ ό,τι συνήθως, αλλά δεν ήταν μόνοι. Με αφορμή την παράσταση Όρνιθες του Νίκου Καραθάνου, οι Αμερικανοί ένιωσαν σαν να τους χτύπησε «ένα μπαλόνι γεμάτο με πολύχρωμη μπογιά από τους Έλληνες» όπως έγραψε το New York Magazine, ένιωσαν σαν να είδαν μια παράσταση «σκληρή και υπνωτική, πρωταρχική και αιθέρια ταυτόχρονα», όπως έγραψε ο Ben Brantley, ένας συνήθως ξινός κριτικός θεάτρου των New York Times, που ομολόγησε πως «η Νέα Υόρκη έχει να δει τέτοια διονυσιακή ατμόσφαιρα από τα 60s».

Ας επιστρέψουμε πρώτα πολύ πριν από τα 60s, 2.500 χρόνια παλιότερα. Το 414 π.Χ., ο Αριστοφάνης γράφει τους Όρνιθες, απογοητευμένος από την τροπή του Πελοποννησιακού Πολέμου. Με αυτό το κωμικό και αλληγορικό έργο, βρίσκει την ευκαιρία να διακωμωδήσει τους συκοφάντες, τους κόλακες, τα νέα πολιτεύματα, την ανθρώπινη φύση, την ικανότητα των πονηρών να εκμεταλλεύονται τους αγαθούς, τη διαρκή μάχη ανάμεσα στη λογική και την εξουσία.

Οι Όρνιθες είναι μια διασκεδαστική παράσταση, όμως μόνο φαινομενικά. Λίγο κάτω από την απολαυστική της ανεμελιά, κρύβεται η δυσκολία της. Η προϊστορία της είναι έντονη, ταιριαστή με το περιεχόμενό της.

Το 1959, πρωτοπαρουσιάστηκε σε παράσταση του Θεάτρου Τέχνης. Τότε, ο Μεγάλος Αναρχικός, Μάνος Χατζιδάκις, συναντήθηκε καλλιτεχνικά με τον Κάρολο Κουν, τον σκηνοθέτη της παράστασης και καλλιτεχνικό διευθυντή του Θεάτρου Τέχνης, τον ζωγράφο Γιάννη Τσαρούχη, που είχε επιμεληθεί τα σκηνικά και τα κοστούμια και τη χορογράφο Ραλλού Μάνου. Η παράσταση ήταν επιθετική προς την Ορθόδοξη Εκκλησία και το αποτέλεσμα ήταν οι επίσημες αντιδράσεις της ακόμη πιο συντηρητικής ελληνικής πολιτείας. Το κοινό αντέδρασε αρνητικά στην πρεμιέρα που έγινε στις 29 Αυγούστου, με αποτέλεσμα να απαγορευθούν οι επόμενες παραστάσεις από τον υπουργό Προεδρίας Κυβερνήσεως, Κωνσταντίνο Τσάτσο. Η παράσταση διακόπηκε άδοξα.

Μακριά από την Ελλάδα του 1959, στο Μπρούκλιν του 2018, τα πράγματα είναι καλύτερα, τα ήθη πιο χαλαρά, για την ακρίβεια τόσο άνετα που είναι δύσκολο να σηκωθεί οποιοδήποτε φρύδι με εντυπωσιασμό. Και όμως, σε όλη αυτό το sold out παραγωή, το κοινό αντιδρά θετικά βλέποντας τον Νίκο Καραθάνο και τον Άρη Σερβετάλη να κυκλοφορούν στην πολιτεία των πουλιών, ο πρώτος ως πονηρός Πεισθέταιρος και ο δεύτερος ως αγαθός Ευελπίδης. Εκεί, συναντούν πρώτα τον καταπληκτικό Μιχάλη Σαράντη, που παρουσιάζει μια αθλητική παράσταση με έντονα σημεία αριστοκρατικής υποκριτικής και τον Χρήστο Λούλη. Η μετάφραση του έργου (δουλειά του Γ.Αστέρη) που γίνεται με υπέρτιτλους, είναι προσαρμοσμένη έξυπνα στη σύγχρονη αμερικανική πραγματικότητα, κάτι που θα έκανε τον Αριστοφάνη περήφανο - το να εμφανιστεί το «Grab Her By the Pussy» του Donald Trump σε έργο του Αριστοφάνη είναι τόσο ταιριαστό, όσο και το να γράψουν στην κριτική τους οι New York Times πως το τείχος που έχτισαν τα πουλιά, για να σταματήσουν τις θυσίες των ανθρώπων, είναι καλύτερο από αυτό του αλλοπρόσαλλου Προέδρου τους.

Πώς είναι, όμως, να διδάσκεις -χωρίς διδακτισμό, χωρίς αρχαιολατρεία, χωρίς το κουραστικό δέος της αρχαίας Ελλάδας- αρχαίο ελληνικό πολιτισμό με φόντο το Μανχάταν, εδώ που σμιλεύεται η σύγχρονη κουλτούρα όλου του κόσμου; Πώς είναι να μιλάς για ένα έργο 2.500 χρόνων στην πόλη που μόλις επισκέπτεσαι πρώτη φορά μοιάζει γνώριμη, αφού την έχεις δει σε αμέτρητες ταινίες; Πώς μπορείς να εντυπωσιάσεις αυτό το το τόσο χορτασμένο από θεάματα κοινό; «Δεν είναι μουσειακό είδος ο Αριστοφάνης, είναι βουτηγμένος στο παρόν και η γλώσσα του είναι ένα καιρικό φαινόμενο» προσπαθεί να εξηγήσει ο Καραθάνος.

Τα πράγματα είναι απλά: Ο Αριστοφάνης έγραψε με αφορμή τον Πελοποννησιακό Πόλεμο, αλλά δεν έγραψε μόνο γι’ αυτό. Έγραψε για τη διαχρονική ανθρώπινη φύση. Έγραψε χρησιμοποιώντας τα πουλιά ως όχημα («Ναι, δεν είναι ο Bojack Horseman το μόνο ανθρωπόμορφο ζώο-πρωταγωνιστής», έγραψε το New York Time Magazine, οριακά έκπληκτο που υπήρχε ζωή πριν από το Netflix), για να δείξει πως η εξουσία, η ελευθερία, η πολιτική εκμετάλλευση, η μάχη για να κατατροπώσεις τον άλλον, είναι διαχρονικά στοιχεία αυτού που ονομάζουμε άνθρωπος. Το κυνήγι της ουτοπίας δεν είναι μια εύκολη υπόθεση. Έχει και σκατά, έχει και απειλές -«Θα σου σκοτώσω όλη σου την οικογένεια», φωνάζουν συχνά-πυκνά οι πρωταγωνιστές -, έχει και μιζέρια και αποτυχίες και εκμετάλλευση. Είναι ένα έργο για «απόκληρους, για τους ανθρώπους που δεν χωρούν πουθενά, που οι άλλοι τους θεωρούν τρελούς και ονειροπόλους», όπως λέει και ο ίδιος ο Καραθάνος. Αλλά έτσι μόνο έρχεται η αναρχία, με ένα τεράστιο πάρτι που εμπεριέχει και τον πόνο.

Αυτό που έγινε αυτές τις μέρες στη Νέα Υόρκη από το Ίδρυμα Ωνάση, δεν ήταν μόνο ένα τεράστιο πάρτι. Μπορεί να είχε μεγάλες στιγμές, όπως οι παραπάνω κριτικές -είναι όμορφο να βλέπεις ταλαντούχους ηθοποιούς, όπως ο Άρης Σερβετάλης, ο Μιχάλης Σαράντης, η Γαλήνη Χατζηπασχάλη, ο Χρήστος Λούλης, να αποθεώνονται δίπλα στο One Trade Center-, μπορεί να είχε τον Jeremy Irons να επιβάλει με την παρουσία του την επιδοκιμασία της παράστασης, αλλά είχε και κάτι πολύ πιο σημαντικό: Μια μετάδοση «ελληνικής κουλτούρας» που δεν έχει να κάνει με κίονες, δεν έχει να κάνει με την Αστόρια, δεν έχει να κάνει με την κρίση, ούτε με τη μιζέρια του παρόντος. Αυτό, μέσω του ένδοξου παρελθόντος, είχε ένα χρώμα αισιοδοξίας και μέλλοντος. Αυτό έχουμε ανάγκη: Ένα πολύχρωμο πάρτι διονυσιασμού, με τούρτες στα μούτρα, μπινελίκια στους θεούς και γυμνούς ανθρώπους να χορεύουν - φτάνει με τα υπόλοιπα.

Η παράσταση ήταν η καρδιά του τρίτου ετήσιου Onassis Festival που φέτος εμπνέεται από τους Όρνιθες του Αριστοφάνη, με τίτλο Birds : a Festival Inspired by Aristophanes (22/4 – 8/7), σε παραγωγή του Ωνάσειου Πολιτιστικού Κέντρου Νέας Υόρκης. Η παράσταση σηματοδοτεί το πρώτο υπερατλαντικό ταξίδι ελληνικής θεατρικής παραγωγής της Στέγης του Ιδρύματος Ωνάση. «Για να είναι κάτι διεθνές, πρέπει προηγουμένως να είναι τοπικό. Το δικό μας στοίχημα έχει να κάνει με τον επαναπροσδιορισμό του τι σημαίνει εθνικό προϊόν» τόνισε η διευθύντρια Πολιτισμού του Ιδρύματος Ωνάση Αφροδίτη Παναγιωτάκου. Το φεστιβάλ περιλαμβάνει ένα πλούσιο πρόγραμμα με εκθέσεις, προβολές και εκπαιδευτικές δράσεις, σε συμπαραγωγή με το St. Ann’s Warehouse, το Αμερικανικό Μουσείο Φυσικής Ιστορίας, το Μουσείο του Μπρούκλιν, τον κινηματογράφο Metrograph, την Ιστορική Εταιρεία Νέας Υόρκης, τη Δημόσια Βιβλιοθήκη της Νέας Υόρκης και το Stella Adler Studio of Acting.

Παράλληλα, η Στέγη του Ιδρύματος Ωνάση ετοιμάζει την πρώτη της ταινία, με τον σκηνοθέτη Μπάμπη Μακρίδη να ακολουθεί τους Όρνιθες από τις πρόβες στην Αθήνα, στο ταξίδι και τις παραστάσεις στη Νέα Υόρκη, σε ένα docudrama με στοιχεία fiction, που αφηγείται πώς μια παράσταση από την Επίδαυρο έφτασε στη Νέα Υόρκη και πώς ένα αρχαίο κείμενο συνδέεται με τη ζωή και την πραγματικότητα.

Η τελευταία παράσταση των «Ορνίθων» στις ΗΠΑ θα προβληθεί σε live streaming την Κυριακή 13 Μαΐου, στις 23:59 ώρα Ελλάδος, από το site της Στέγης sgt gr

Περισσότερα από το VICE

Το Παράδειγμα της Κρήτης, που «Καθάρισε» από τη Χρυσή Αυγή

Καλύτερη Ελληνική Πεολειχία και Rocco Siffredi: Τα Ερωτικά Βραβεία της Αθήνας

Aπό το 1 Έως το ΑΕΚ, Πόσο Χαρούμενος Νιώθεις Αυτές τις Μέρες;