Φαίνεται ότι τα Π@π@κι@ Δεν Είναι Συμπεριληπτικά

Σε μία προσπάθεια να εκφραζόμαστε πιο συμπεριληπτικά και να αναφερόμαστε στην ομιλία μας σε όλα τα άτομα -θηλυκά, αρσενικά, τρανς, άφυλα- τα τελευταία χρόνια παρατηρείται η χρήση του συμβόλου @ (παπάκι) στις καταλήξεις. Προκειμένου να αποφευχθεί το αρσενικό που επικρατεί στην ελληνική γλώσσα ως κυρίαρχο γένος, αρκετές οργανώσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων, συλλογικότητες και άτομα έχουν κατά καιρούς υιοθετήσει ως gender inclusive το «παπάκι» και γράφουν για παράδειγμα «όλ@» μας αντί «όλοι» μας. 

Αυτή η πρακτική βρίσκει πολέμιους τόσο σε γλωσσολογικό επίπεδο, αλλά φυσικά και σε ρατσιστικό, σεξιστικό και τρανσοφοβικό. Αφαιρώντας τους τελευταίους από τη συζήτηση και μένοντας σε έναν εποικοδομητικό διάλογο πάνω στο πώς μπορούμε να μιλάμε χωρίς να αποκλείουμε κανέναν άνθρωπο που βρίσκεται στο δωμάτιο, οι ζυμώσεις που γίνονται στην κοινωνία για έναν πιο συμπεριληπτικό λόγο είχαν βρει το «παπάκι» ως μία κάποια λύση. Αρκετές οργανώσεις και άτομα που τους απασχολεί το θέμα, βέβαια, έχουν αρχίσει να απομακρύνονται ή δεν είχαν υιοθετήσει ποτέ αυτή τη χρήση, επιλέγοντας το θηλυκό ή το ουδέτερο κόντρα στο κυρίαρχο αρσενικό γένος, λέγοντας για παράδειγμα «φεμινίστριες και φεμινιστά».

Πρόσφατα έπεσα πάνω σε μία ανάρτηση από τους Cool Crips, την ακτιβιστική σελίδα που θίγει θέματα αναπηρίας, που εξηγεί γιατί το «παπάκι» τελικά δεν είναι καθόλου συμπεριληπτικό, αφού αποκλείει τα εντυποανάπηρα και τα άτομα με μαθησιακές δυσκολίες, όπως εύστοχα σχολίασε μία φίλη.

Αλλά ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή. Πριν κάποια χρόνια ο Κώστας Κανάκης, καθηγητής Κοινωνιογλωσσολογίας, είχε πει στο VICE ότι πρέπει να ήταν από τους πρώτους ανθρώπους που χρησιμοποίησαν αυτό το «παπάκι». «Ήμουν στο Κόσοβο κι επειδή ενδιαφέρομαι για τη γλωσσική κατάσταση, μπαίνω και βλέπω ένα βιβλίο γραμμένο στα αγγλικά, ενός παλιού μου καθηγητή (Victor Friedman), ο οποίος είναι αλβανολόγος και σλαβολόγος. Η λέξη Κόσοβο -Kosova στα αλβανικά- είχε στο επίμαχο σημείο ένα παπάκι, δηλαδή Kosov@, το οποίο ήταν τέλειο γιατί το ο και το α μοιάζουν να είναι συγχωνευμένα στο παπάκι (Αλβανικά: Kosova, Σερβικά: Kosovo).

»Θεώρησα λοιπόν λαμπρή την ιδέα ενός ανθρώπου που ενώ έχει εκφράσει την πολιτική του άποψη υπέρ του αλβανικού Κοσόβου, να μη θέλει ωστόσο να θεωρείται ότι δεν αντιλαμβάνεται πως για πολλά περισσότερα εκατομμύρια ανθρώπων λέγεται Kosovo κι όχι Kosova. Εγώ λοιπόν άρχισα ήδη από το '10, στα e-mail που έστελνα στους φοιτητές και τις φοιτήτριές μου, να χρησιμοποιώ αυτό το πράγμα. Το κάνω και σε επίσημα e-mail εντός του τμήματος. Αλλά όταν μία αγαπημένη συνάδελφος μου έστειλε ένα κείμενο για έκδοση στα ελληνικά και είχε δέκα παπάκια σε κάθε γραμμή της είπα ότι υπάρχει πρόβλημα. Άλλο στη λέξη Κόσοβο σε ένα βιβλίο, που πόσες φορές μπορεί να εμφανιστεί στη σελίδα κι άλλο να βάζεις παπάκια για τα πάντα», είχε πει τότε σημειώνοντας ότι «το διακύβευμα του φύλου για κάποιους ανθρώπους είναι τρομερά σοβαρό. Για μένα είναι επίσης σοβαρό. Το ζήτημα είναι να βρεθεί, ει δυνατόν, συναίνεση σε κεφαλαιώδη γλωσσικά ζητήματα όπως είναι η ισότιμη γλωσσική αναπαράσταση των υποκειμένων». 

Κάτι που αρκετοί δεν είχαν σκεφτεί λοιπόν όταν ξεκίνησε αυτή η χρήση είναι τα εντυποανάπηρα άτομα. Όπως εξηγεί η σελίδα των Cool Crips «το screen reader των ατόμων με οπτική βλάβη δυσκολεύεται λιγάκι με αυτόν τον νεωτερισμό. Δεν θα χαλάσει κιόλας αλλά το καημένο το τυφλό άτομο θα ακούσει κάτι του στιλ αναπηρπαπακι ή αναπηρ όταν γράφεται ανάπηρ@. Ε, αυτό σε ένα μεγαλύτερο κείμενο με πολλά τέτοια το λες και κουραστικό. Έτσι κι αλλιώς δεν θα πάθουμε τίποτα αν γράψουμε δύο καταλήξεις παραπάνω ή αν βρούμε κάποια gender neutral έκφραση π.χ. Ανάπηρο άτομο». 

Η Ειριάννα από τους Cool Crips λέει στο VICE πως «έμαθα ότι λάνσαραν καινούργιο "συμπεριληπτικό" σύμβολο για τον "συμπεριληπτικό" λόγο, γιατί το @ δεν είναι πια της μόδας. Τους αρέσει, λένε, που είναι άηχο, γιατί μπορούν να το ερμηνεύσουν όπως θέλουν στο μυαλό τους. Πλέον όλο και περισσότερος κόσμος γνωρίζει ότι αυτό αποτελεί εμπόδιο για τους ανθρώπους που χρησιμοποιούν αναγνώστη οθόνης. Υπάρχουν άτομα που προβληματίζονται με αυτή την πληροφορία, υπάρχουν κι άλλα που -μέσα στην υποκρισία τους- αδιαφορούν.

»Θεωρητικά θα μπορούσε το λογισμικό του αναγνώστη οθόνης να κάνει αυτή τη μετατροπή αντί να παραλείπει εντελώς τη λέξη. Όμως στη γλώσσα μας δεν υπάρχουν όλες οι λέξεις στο ουδέτερο. Για να βγάλουν νόημα κάποιες πρέπει να αποδοθούν περιφραστικά. Διαφορετικά, τα άτομα με βλάβες όρασης θα αναγκαστούν να χρησιμοποιούν νέες λέξεις που τα υπόλοιπα δεν χρησιμοποιούμε, με αποτέλεσμα να γίνει πάλι διαχωρισμός». 

Για να μας το εξηγήσει δίνει ένα παράδειγμα. «Ας πούμε ότι θέλω να γράψω "@ χρήστ@ αναγνώστη οθόνης" (βάλτε οποιοδήποτε σύμβολο, αυτό το καινούργιο δεν υπάρχει καν στο Android keyboard) και δημιουργώ ένα λογισμικό που να το μεταφράζει ως "το χρήστι". Έχω λοιπόν μια νέα "συμπεριληπτική" λέξη. Αν θεωρήσω ότι είναι δόκιμη, μπορώ να τη χρησιμοποιώ και στον γραπτό λόγο, επομένως το σύμβολο είναι άχρηστο. Αν θεωρήσω ότι δεν μπορεί να χρησιμοποιείται γενικά, αυτομάτως έχω δημιουργήσει κάτι υποδεέστερο μόνο για τα άτομα με βλάβες όρασης. Ξανά διαχωρισμός. Προσωπικά χρησιμοποιώ τη λέξη "άτομα" (αντίστοιχα μπορεί να χρησιμοποιηθεί το "υπάρξεις", "άνθρωποι", "πρόσωπα" ή οποιαδήποτε άλλη λέξη) τόσο προφορικά όσο και γραπτά, και δεν έχω συναντήσει κάποιο πρόβλημα στον συμπεριληπτικό λόγο, πέραν του ότι μερικές φορές χρειάζονται λίγο περισσότερες λέξεις. Είναι ειλικρινής μου απορία εδώ και χρόνια, για ποιον λόγο δεν είναι αρκετό αυτό». 

Για την Εμμανουέλα Πατηνιωτάκη, ακαδημαϊκό, ερευνήτρια στον χώρο της Προσβασιμότητας και ιδρύτρια της εταιρείας παροχής υπηρεσιών προσβασιμότητας ATLAS E.P. οι λέξεις έχουν μεγάλη σημασία. Η ίδια εξηγεί ότι το @ «προέρχεται από τη γραφή του άλφα και τον παλαιϊκό τρόπο του λατινικού αλφαβήτου, ο οποίος τυπογραφικά χρησιμοποιείται ακόμα. Η χρήση του με τον συγκεκριμένο τρόπο ξεκίνησε στην Ισπανία και απορρίφθηκε από την Βασιλική Ισπανική Ακαδημία, η οποία συνεχίζει να απορρίπτει και άλλες επιλογές. Σε σχέση με τη συγκεκριμένη επιλογή και μόνο με αυτήν, θεωρώ ότι είναι λανθασμένη γιατί προκαλεί προβλήματα στην πλοήγηση τυφλών χρηστών στον γραπτό λόγο αλλά και γλωσσικά δεν τεκμηριώνεται. Είμαι υπέρ της αλλαγής της γλώσσας με βάση κοινωνικές επιταγές, αλλά με εργαλεία της ίδιας της γλώσσας και όχι με σύμβολα που την καθιστούν μη προσβάσιμη για το σύνολο του πληθυσμού. Θεωρώ ότι η όποια λύση θα πρέπει να έχει τεκμηριωμένη γλωσσολογική βάση και η συγκεκριμένη δεν έχει. Γι' αυτό προσωπικά προτιμώ να χρησιμοποιώ τρία γένη και να περιλαμβάνω όλους τους ανθρώπους παρά να χρησιμοποιώ ένα σύμβολο που μπορεί να δημιουργήσει προβλήματα στις τεχνολογίες αισθητηριακής πρόσβασης αλλά και στην αναγνωσιμότητα των κειμένων συνολικά».

Προσωπικά θα μείνω σε αυτό που μου είπε η φίλη μου η Ειρήνη χθες στο τηλέφωνο: «Δεν πειράζει που θα φτιάξουμε καινούριες λέξεις. Γι’ αυτό είναι η γλώσσα. Να μας χωράει όλα».

Περισσότερα από το VICE

O Konilo Ψάχνει τον Τραννό

Φωτογραφίζοντας την Καταστροφή και την Ελπίδα στα Χαλάσματα της Τουρκίας

Οι Άνθρωποι που Χαράσσουν τα Μονοπάτια στα Τζουμέρκα Είναι Case Study

Ακολουθήστε το VICE σε Facebook, Instagram και Twitter.