Στη Μονή Εσφιγμένου του Αγίου Όρους Κοντράρονται τα Κοσμικά Δικαστήρια με τα «Οικογενειακά»

Η εικόνα του μοναχού με μία βόμβα μολότοφ στο χέρι, την οποία πετάει από το παράθυρο του αντιπροσωπείου (κονάκι) της μονής Εσφιγμένου στις Καρυές του Αγίου Όρους, τον Ιούλιο του 2013, ήταν η τελευταία μίας σειράς θλιβερών -έως και αιματηρών– επεισοδίων στην πρωτεύουσα της χερσονήσου του Άθω. Στόχος, τότε, ήταν ένας δικαστικός επιμελητής την ώρα που επιχειρούσε να οδηγήσει σε εκκένωση του κτιρίου με ένα σκαπτικό μηχάνημα.

Εννέα χρόνια μετά και παρότι η ηρεμία παραμένει εύθραυστη, μία νομική γνωμοδότηση έρχεται να ταράξει τα νερά και να προκαλέσει νέο γύρο συζητήσεων. Οι αποφάσεις των πολιτικών δικαστηρίων, μεταξύ των οποίων και η γνωστή της «έξωσης» των ζηλωτών από το μοναστήρι, χαρακτηρίζονται παράνομες και ότι παραβιάζουν τον Καταστατικό Χάρτη του Αγίου Όρους. Και πως εκεί, λόγω του αυτοδιοίκητου, υπάρχει απολύτως αναπτυγμένο σύστημα εσωτερικής Δικαιοσύνης. Αυτό, ως αρμόδιο, πρέπει να κληθεί να λύσει τις ενδοαγιορειτικές διαφορές, σύμφωνα με τη νομική άποψη.

Τα γεγονότα εκείνα, επί χρόνια, είχαν αναστατώσει την πνευματική ηρεμία της αθωνικής Πολιτείας. Η κατάσταση δεν αποκαταστάθηκε ποτέ, ωστόσο όμως οι τόνοι είχαν πέσει. Στο Άγιο Όρος, από τη μία ζουν οι ζηλωτές μοναχοί της μονής Εσφιγμένου και από την άλλη τα μέλη-μοναχοί της νέας αδελφότητας της Εσφιγμένου. Στις Καρυές, τα δύο αντιπροσωπεία παραπέμπουν σε κάτι από «πράσινη γραμμή». Στο παλιό και ετοιμόρροπο κτίριο είναι ταμπουρωμένοι οι σκληροπυρηνικοί ζηλωτές και στο καινούργιο όλα τα μέλη της νεοϊδρυθείσας αδελφότητας.

Οι τελευταίες αντεγκλήσεις περιορίζονταν σε ανακοινώσεις της νέας μονής Εσφιγμένου στις οποίες ανέφεραν από τη μία ότι οι ζηλωτές είναι αντιεμβολιαστές και τελευταία ότι υποστηρίζουν την εισβολή του Πούτιν στην Ουκρανία, ενώ ακολουθούν κι επί μέρους διαψεύσεις. Πρόσφατα, όμως, για μία ακόμη φορά ζήτησαν την επέμβαση της Πολιτείας. Επικαλούμενοι αποφάσεις του Πολυμελούς Πρωτοδικείου Χαλκιδικής και του Πολιτικού Εφετείου Θεσσαλονίκης ζητούν πάλι την εκκένωση του μοναστηριού, του παλιού αντιπροσωπείου και την παράδοση των κειμηλίων. Ό,τι συνέβη δηλαδή τον Ιούλιο του 2013 και αποτυπώθηκε η γνωστή εικόνα με τη μολότοφ. 

Ο Αναστάσιος Νικόπουλος είναι νομικός, διδάκτωρ της Ιστορίας αγιορείτικων θεσμών στο Πανεπιστήμιο του Βερολίνου. Μελετάει εδώ και χρόνια το νομικό καθεστώς του Αγίου Όρους και ειδικά για τη διαμόρφωση του αυτοδιοίκητου. Είναι αυτός στον οποίο ανήκει η έρευνα με τίτλο «Το ειδικό καθεστώς του Αγίου Όρους και η συνταγματική έννοια των “αγιορείτικων καθεστώτων” (εκδ. Επέκταση, 2017), όπως και μελέτη για τη «Διάπλαση του αρχαίου καθεστώτος του Αγίου Όρους Ι (εκδ. Πατριαρχικού Ιδρύματος Μελετών, 2021). Σε πρόσφατη γνωμοδότησή του, με αφορμή τα συμβαίνοντα μεταξύ των δύο μοναστηριών της Εσφιγμένου, ανέφερε πως τα εκτός Αγίου Όρους δικαστήρια έχουν ουσιαστικά μοναδική αρμοδιότητα στα ποινικά ζητήματα. «Πρόκειται εδώ για εκτέλεση δικαστικών αποφάσεων των τακτικών Πολιτικών Δικαστηρίων του Κράτους, εντός της συνταγματικής περιοχής του Αγίου Όρους (άρθρο 105 Συντάγματος), που αφορούν προφανέστατα ενδοαθωνική υπόθεση, η οποία, σύμφωνα με το ειδικό συνταγματικό καθεστώς του Αγίου Όρους, υπάγεται στην δικαιοδοσία της Αγιορειτικής Δικαιοσύνης και των οργάνων της και η οποία εσφαλμένως και κατά παραβίαση του Καταστατικού Χάρτη του Αγίου Όρους (ΚΧΑΟ) ήχθη στη δικαιοδοσία των κρατικών πολιτικών Δικαστηρίων, ενώ θα έπρεπε να παραμείνει και να δικασθεί από την Αγιορειτική Δικαιοσύνη, εφόσον κινούνταν η σχετική διαδικασία σύμφωνα με τον ΚΧΑΟ», σημειώνει στη γνωμοδότησή του. Δηλαδή λέει ότι τα «κοσμικά» δικαστήρια δεν έχουν καμία δουλειά με τα «οικογενειακά» του Όρους. 

Η άποψη ότι η υπόθεση των διαφορών στην Εσφιγμένου πρέπει να ρυθμιστεί εντός των ορίων της χερσονήσου, ειδικά για να μην αμαυρώνεται το κύρος του Αγίου Όρους, επικρατούσε σε πολλά μοναστήρια που απλώς παρατηρούσαν τη σύγκρουση, χωρίς να γνωρίζουν πού αυτή θα καταλήξει. Και χωρίς να επεμβαίνουν. Ωστόσο κάτι τέτοιο δεν συνέβη, καθώς έγιναν προσφυγές στην τακτική (κοσμική) δικαιοσύνη, από την πλευρά της οποίας εκδόθηκαν αποφάσεις. «Δεν καταλείπεται πεδίο προσφυγής στα όργανα και τις διαδικασίες της τακτικής πολιτικής Δικαιοσύνης και στα κοινά Δικαστήρια του Κράτους για την επίλυση των εσωτερικών διαφορών του Αγίου Όρους. Η παράκαμψη δε αυτού του συστήματος της αγιορειτικής Δικαιοσύνης και των καταστατικών οργάνων αυτής, που είναι ο φυσικός δικαστής για τις αγιορειτικές υποθέσεις, και η προσφυγή απευθείας στην κοινή τακτική Δικαιοσύνη και μάλιστα με πρωτοβουλία του ιδίου του ενδιαφερομένου, συνιστά εκ πλαγίου παραβίαση του ΚΧΑΟ», ξεκαθαρίζει ο κ. Νικόπουλος. 

Αμέσως όμως η άποψη αυτή, που διατυπώνεται από τον πλέον ειδικό σε θέματα αγιορείτικης δικαιοσύνης, δημιουργεί μία νέα κατάσταση στη σύγκρουση για την υπόθεση της Εσφιγμένου. Πέραν δηλαδή των ποινικών δικαστηρίων, αυτών δηλαδή που καταδίκασαν τους οκτώ ζηλωτές μοναχούς, μεταξύ των οποίων και τον ηγούμενο Μεθόδιο για το επεισόδιο με τη μολότοφ, κανένα άλλο δικαστήριο δεν έχει αρμοδιότητα στα του Αγίου Όρους. Πληροφορίες μάλιστα αναφέρουν πως η συγκεκριμένη γνωμοδότηση ήδη βρίσκεται στην κατοχή τόσο της ιεράς επιστασίας, όσο και της πολιτικής διοίκησης της μοναστικής Πολιτείας στη Χαλκιδική, ασφαλώς και στα νομικά επιτελεία των δύο μοναστηριών, δεδομένου ότι δημιουργεί άλλες συνθήκες. Ενδεικτικό είναι ότι χαρακτηρίζει παράνομη την εκτέλεση αυτών των αποφάσεων, καθώς δεν εκδόθηκαν από την αγιορείτικη δικαιοσύνη. «Στην περίπτωση που ζητείται η συνδρομή της κρατικής Δυνάμεως για την εκτέλεση των ως είρηται δικαστικών αποφάσεων, ζητείται σύμπραξη των κρατικών Αρχών σε εκτέλεση αποφάσεων που ελήφθησαν κατά παράβαση του Καταστατικού Χάρτη του Αγίου Όρους και ειδικότερα με παράκαμψη των διατάξεων περί της Αγιορειτικής Δικαιοσύνης», σημειώνει ο κ. Νικόπουλος. 

Η κρίση του μελετητή της ιστορίας του νομικού καθεστώτος του Αγίου Όρους, που έρχεται σε αντίθεση με τις μέχρι τώρα κινήσεις, δείχνει να έχει σκοπό και την υπεράσπιση του ιδιαίτερου χαρακτήρα της μοναστικής Πολιτείας. Γνωρίζοντες τα όσα συμβαίνουν με την έκδοση τέτοιων αποφάσεων, έλεγαν στο VICE πως η παράκαμψη των ίδιων των οργάνων του Αγίου Όρους κλονίζουν τα θεμέλια του νομικά ισχυρού καθεστώτος του Όρους, που με την προσφυγή στην πολιτική δικαιοσύνη αμφισβητείται, καθώς πυλώνας του καθεστώτος αυτού είναι και η αγιορείτικη Δικαιοσύνη. Με τον τρόπο αυτό, εξηγούσαν, βάλλεται το ίδιο το αυτοδιοίκητο.

Η μεγάλη σύγκρουση για τη μονή Εσφιγμένου ξεκινάει από το 1972, όταν οι ζηλωτές μαζί με άλλα μοναστήρια αποφάσισαν να αντιδράσουν στην απόφαση του τότε Πατριάρχη να συναντηθεί με εκπρόσωπο της Ρωμαιοκαθολικής εκκλησίας. Διέκοψαν το μνημόσυνό του. Η Εσφιγμένου σήκωσε μαύρες σημαίες και το λάβαρο «Ορθοδοξία ή θάνατος», όμως στην πορεία του χρόνου ήταν το μοναδικό μοναστήρι που συνέχισε να διαμαρτύρεται. Και δεν ήταν μόνον η άρνηση του τυπικού μνημονίου του Πατριάρχη, αλλά και οι καυστικές ανακοινώσεις εναντίον του. Το 2002 το Οικουμενικό Πατριαρχείο και η Ιερά Κοινότητα αποφασίζουν να βάλουν τέλος σε αυτή τη στάση. Κηρύσσουν σχισματικούς και ανεπιθύμητους τους ζηλωτές και την αδελφότητα «ιδιαίτερη και απαγορευμένη». Η Εσφιγμένου αποκλείεται από κάθε σύνδεση με το Άγιο Όρος και η είσοδος στο μοναστήρι θεωρείται παράνομη, καθώς δεν εκδίδονται διατυπώσεις από τα όργανα της αθωνικής Πολιτείας. Το 2005 τυπικά ιδρύεται η νέα αδελφότητα της μονής Εσφιγμένου, που σήμερα είναι η μοναδική που γίνεται δεκτή από τα αγιορείτικα όργανα και τον Οκτώβριο του 2006, ο Πατριάρχης θεμελίωσε το νέο κονάκι (αντιπροσωπείο) στις Καρυές, καλώντας τους ζηλωτές να επιστρέψουν στην «αγκαλιά» του Όρους. Χωρίς ποτέ να επέλθει σύγκληση. Οι εκκλήσεις των νεοεσφιγμενιτών μοναχών να εισβάλει η αστυνομία για την εκκένωση του μοναστηριού δεν εισακούστηκαν, με τον φόβο ότι η εικόνα μίας επέμβασης των ΜΑΤ σε ένα μοναστήρι θα προκαλούσε αντιδράσεις σε όλο τον κόσμο. Καμία κυβέρνηση δεν έδειξε πρόθυμη να προχωρήσει σε τέτοια κίνηση. Από την άλλη, οι ζηλωτές καταγγέλλονται για «περίεργες» σχέσεις με αιρετικές εκκλησίες και για αποφάσεις που παραβιάζουν το ορθόδοξο τυπικό. 

Πίσω στην πρωτεύουσα του Αγίου Όρους, τις Καρυές, η «εικόνα» των δύο αντιπροσωπείων κρύφτηκε με την προσθήκη νέων κτιρίων, άλλων μοναστηριών. Πλέον τα παράθυρα των δύο κτιρίων είναι σε μικρή απόσταση. Των ζηλωτών είναι κλειστά με κάγκελα και σιδεριές. Για τον φόβο μην παραβιαστούν. Και έχουν κρεμασμένους καθρέφτες αυτοκινήτων, για να ελέγχουν όλες τις πλευρές. Μία επίσκεψη δικαστικού επιμελητή, όπως τον Ιούλιο του 2013, αποτελεί τον μόνιμο εφιάλτη τους. 

Περισσότερα από το VICE

Φωτογραφίες από την Ελληνική «Άγρια Δύση»

Δέκα Ερωτήσεις που θα Ήθελες να Κάνεις στον Έλληνα Jack Sparrow

Ένοικοι Διηγούνται τις πιο Ακραίες Ιστορίες από Airbnb

Ακολουθήστε το VICE σε Facebook, Instagram και Twitter.